2
KIRISH
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Alisher
Navoiy nomidagi
Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish” va
“O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmonlari, O‘zbekiston Respublikasining “Davlat
tili haqida”gi Qonuni hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”dan kelib
chiqqan holda o‘zbek terminologiyasi sohasining predmeti, maqsadi va
vazifasini yoritish, fan doirasida o‘rganiladigan bosh masalalarning
mazmun-mundarijasini belgilash, talabalarda
terminologiyaning maxsus
ilmiy-texnikaviy ma’nolarni ifodalovchi termin yoki so‘z birikmalari tizimi,
uning muayyan adabiy til so‘z boyligida albatta mavjudligi, leksikaning
ajralmas bir qismi ekanligi, terminlar bilan leksika orasida farq borligi
xususida bilim va ko‘nikmalar hosil qilish, terminlar shakllanishida
intralingvistik va ekstralingvistik omillarning roli,
terminlarning struktur-
grammatik qurilishi qatlamlari, hosil bo‘lish yo‘llari, terminlar tarkibidagi
leksik-semantik jarayonlar, terminlarni tartibga solish, muvofiqlashtirish,
terminologik tadqiqotlar, terminologik lug‘atlar borasida ma’lumot berish
muhim vazifalardan hisoblanadi.
Fanning maqsad va vazifalari. “Alisher
Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish to‘g‘risida”gi
Farmonda ta’kidlanganidek: “Eng avvalo, ona tilimizning qo‘llanish
doirasini kengaytirish, uning tarixiy ildizlarini chuqur o‘rganish va ilmiy
asosda har tomonlama rivojlantirish bugungi kunda o‘ta dolzarb masalaga
aylanmoqda. Bu haqda gapirganda, birinchi navbatda, fundamental fanlar,
zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari, sanoat, bank-moliya
tizimi, yurisprudensiya,
diplomatiya, harbiy ish va shu kabi o‘ta muhim
tarmoqlarda o‘zbek tili o‘zining haqiqiy o‘rnini egallashiga erishish, shu
maqsadda zamonaviy darsliklar, etimologik va qiyosiy lug‘atlar yaratish,
zarur atama va iboralar, tushuncha va kategoriyalarni ishlab chiqish
oldimizda muhim vazifa bo‘lib turganini qayd etish lozim”. Mazkur
vazifalardan kelib chiqqan holda fanni o‘qitishning
maqsadi terminologiya
sohasining predmeti, obyekti va vazifalarini yoritish, fan doirasida
o‘rganiladigan asosiy masalalarning mazmun-mundarijasini belgilash,
o‘zbek terminologiyasining shakllanish va taraqqiyot bosqichlari, qadimgi
turkiy til, eski turkiy til, eski o‘zbek adabiy tili, hozirgi o‘zbek adabiy tili va
mustaqillik davri o‘zbek tili terminologiyasining shakllanish va
rivojlanishiga to‘rtki bo‘lgan ijtimoiy
shart-sharoit va omillar, terminlar
sistemasining taraqqiy etishida o‘zbek tili qatori boshqa tillarning salmoqli
o‘rni, terminlarning yasalish qoliplari, terminologik izlanishlar, istiqlol
yillari o‘zbek terminologiyasida yuz bergan jarayonlar ҳақида маълумот
беришдан иборат.
Fanni o‘qitishda “O‘zbek terminologiyasi” fanining vujudga kelishi va
rivojlanishi bo‘yicha bilimlarni o‘zlashtirish va mustahkamlash,
talabalarda
o‘zbek terminologiyasi bo‘yicha boshlang‘ich bilim ko‘nikmalarini hosil
qilish,
jamiyatda
ro‘y
beradigan
har
qanday
o‘zgarishlarning
3
terminologiyada yaqqol ifodasini topishi, o‘zbek terminologiyasi
sistemasining dastlab qadimgi turkiy til bitiklarida ko‘zga tashlanishi, uning
eski turkiy til va eski o‘zbek adabiy tilida miqdor va sifat jihatdan o‘sib
borishi, hozirgi o‘zbek adabiy tilida tub o‘zgarishlarga uchragani, uning sof
turkiy (o‘zbekcha) hamda o‘zlashma qatlamlardan iboratligi, terminlarning
struktur-grammatik qurilishi haqida bilim berish singari vazifalarni amalga
oshirish nazarda tutiladi.
Ushbu qo‘llanma terminologiya sohasida nafaqat respublika,
balki
chet el tilshunoslari tomonidan yaratilgan lug‘atlar, monografiyalar,
qo‘llanmalar, yoqlangan dissertatsiyalar asosida tayyorlangan bo‘lib,
terminshunoslikka oid bilim, xususiyat va ko‘nikmalarni egallashga
qaratilgan. Mavzularni xronologik izchillik va tartib bilan joylashtirishda
talabalarning malakasi hamda fikrlash qobiliyatlari e’tiborga olingan.
Qo‘llanmada berilgan savol va topshiriqlar, testlar mavzularni
interfaol
metodlar
hamda
innovatsion
texnologiyalar
yordamida
mustahkamlash uchun mo‘ljallangan.
