• Savol va topshiriqlar
    		•

    Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat




    Download 1,46 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet4/63
    Sana18.12.2023
    Hajmi1,46 Mb.
    #122088
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   63
    Bog'liq
    H.Dadaboyev. O\'zbek terminologiyasi (1)

    termin 
    o‘zlashmasining ta’rifi bilan atama yasamasi qamrovini qiyoslash har 
    ikki leksemani sinonim tarzda ishlatishning maqsadga muvofiq 
    emasligini ko‘rsatadi. O‘z vaqtida A.Hojiyev termin so‘zini atama 
    yasamasi bilan almashtirishning noto‘g‘ri ekanligi, uning sabab va 
    oqibatlari xususida jiddiy mulohaza yuritgan edi (Hojiyev 1996;22-25). 
    Shularni hisobga olgan holda, termin o‘zlashmasini ilm-fan, texnika 
    sohalari yoki tarmoqlarida qo‘llanuvchi so‘z va so‘z birikmalari, atama 
    so‘zini shartli ravishda qo‘yilgan nomlar (nomenklatura, nomenlar), 
    xususan, geografik obyektlar, joy nomlari (toponimlar), arabcha istiloh 
    o‘zlashmasini esa tarixiy terminologiya aspektidagi izlanishlar, tarixiy 
    manbalar matnidagi tushunchalarga nisbatan ishlatish (Madvaliyev 
    2017;28-30) o‘zini oqlaydi.
    Xullas, terminlar umumadabiy so‘zlardan tubdan farqlanuvchi 
    leksik qatlamni o‘zida mujassam etadi. Ushbu farq quyidagi asosiy 
    xususiyatlarda aksini topadi: semiotik (terminlarda belgi va ifodalovchi 
    o‘zaro simmetrik munosabatga kirishadi); vazifaviy (terminlar nafaqat 
    nominativ, balki definitiv funksiyaga egaligi bilan ham xarakterlanadi); 
    semantik (terminlar faqat maxsus tushunchalarni ifodalaydi, ularning 
    har biri o‘z ma’nosiga ko‘ra unikaldir); tarqalish, ommalashish (faqat 
    fan tiliga oid terminlar muayyan qismining umumadabiy tilga kirishi 
    ularning boshqa sistemaga xosligiga to‘sqinlik qilmaydi); shakllanish 
    yo‘llari va vositalari (terminologiyada umumadabiy til so‘z yasalishi 
    vositalarining harakati maxsuslashgan, standart, turg‘un modellarni 
    ishlab chiqishga bo‘ysunadi) (Danilenko 1977; 208).
    Savol va topshiriqlar: 
    1.Terminologiyaning til lug‘at boyligidagi o‘rni qanday? 
    2.Terminga berilgan ta’riflarning mohiyati nimadan iborat? 
    3.Terminning nomenklaturadan qanday farqi bor? 
    4.Tamg‘alangan va tamg‘alanmagan til birliklari nazariyasi qaysi 
    maktab vakillariga tegishli? 
    5.Terminologik leksika deganda nima nazarda tutiladi? 
    6.Ilmiy adabiyotda terminga berilgan ta’riflarni o‘rganing. 
    7. Termin so‘ziga oid taqinlarga diqqat qarating. 
    8.O‘zbek tilshunosligi terminlari tarkibidagi o‘zlashmalarni 
    aniqlang. 
    9. Quyida “Qutadg‘u bilig”dan keitirilgan matn asosida davlat 
    boshqaruviga doir istilohlarni belgilang. 
    Esizkä siyasat yorïtğu keräk 
    Bodun bulğanuqïn siyasat sürär 
    Bu el tutruqï ham tübi bekliki 
    Eki neŋ turur aslï yïldir köki 
    Birisi bodunqa törü-ol ülüš 

    9
    Birisi erätqa üläsä kümüš 
    Törü birlä bodunï sevinsä turub 
    Kümüš bulsa erät yarunsa körüb
    Test 
    1.Terminologiya nima asosida shakllanadi? 
    A) milliy til 
    B) umumadabiy til 
    S. elat tili 
    D. fan tili 
    2. Fan va texnikada termin qanday so‘z sanaladi? 
    A) sun’iy yoki tabiiy tildan olingan maxsus so‘z 
    B) boshqa tillardan olingan maxsus so‘z 
    S) so‘z yasash orqali yuzaga kelgan maxsus so‘z 
    D) shevalardan olingan maxsus so‘z 
    3.Terminlar qay holatda terminlik tabiatidan ajralib qoladi?
    A. umummiliy til doirasiga o‘tganda 
    V. arxaiklashganda 
    S. umumadabiy til doirasiga o‘tganda 
    D.umumadabiy til doirasidan chiqqanda 
    4.“Terminda muayyan tushuncha aniq ilmiy ifoda kasb etgandan 
    so‘nggina tan olinadi”,- jumiasi kimga tegishli? 
    A) A.Gerd 
    B) V.Gak 
    S) O.Vinokur 
    D. O.Axmanova 
    5. Termin so‘zi taqinining nechta prinsiplari e’tirof etilgan? 
    A) besh 
    B) olti 
    S) to‘rt 
    D) uch 
    6. Nomenklatura nimani o‘zida mujassam etadi? 
    A) sohaga oid jins nomlarini 
    B) sohaga oid tur nomlarini 
    S) sohaga oid tushunchalarni 
    D) sohaga oid belgilarni 
    7. Qaysi nomenlar tabiatda mavjud emas? 
    A) ilmiy -adabiy 
    B) ilmiy -falsafiy 
    S) ilmiy-texnikaviy 
    D) ilmiy-didaktik 
    8. Kim termin so‘zini atama so‘zi bilan almashtirishning xato 
    ekanligini ta’kidlagan? 
    A) G‘.Abdurahmonov 
    B) O.Usmonov 

    10
    S) Sh.Rahmatullayev 
    D) A.Hojiyev 
    9. Istilohot so‘zi Alisher Navoiyning qaysi asarida qo‘llangan? 
    A) Holoti Sayyid Hasan Ardasher 
    B) Tarixi muluki ajam 
    S) Majolis un-nafois 
    D) Tarixi anbiyo va hukamo 

    Download 1,46 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   63




    Download 1,46 Mb.
    Pdf ko'rish