Amaliy mashg’ulot №4
Mavzu: Elektromagnit nurlanishlardan himoya ekranini hisoblash.
Mashg’ulot
maqsadi.
Talabalarga
radioaktiv
nurlanishlardan
himoyalash uchun qo’yilgan ekranni hisoblashni o’rgatish.
Radiatsion xavfsizlikni ta’minlash metodlari quyidagilardan iborat:
- manbalar quvvatini eng kam miqdorgacha kamaytirish (miqdoriy himoya);
- manbalar bilan ishlash davomiyligini qisqartirish (vaqtiy himoya);
- manba bilan ishlash joyi masofasini uzaytirish (masofaviy himoya);
- manbani materiallar bilan ekranlashtirish (ekranli himoya).
Ekranli himoya nurlanishdan himoyalanishning
ancha samarali usuli
hisoblanadi. Ionlashuvchi nurlanishning turiga bog‘liq holda ekran sifatida
foydalaniladigan material qalinligi va o‘lchamlari aniqlanadi.
Tashqi nurlanish
miqdorini kamaytirishning eng samarali usullaridan biri bu ekran bilan himoyalash
hisoblanadi.
Ekran bilan himoyalash – h
ar xil qalinlikdagi va har xil materiallardan yasalgan ekranlarni
qo’llash. Ekranlashtirish uchun qo’llaniladigan materialning turi nurning
energiyasi va xarakteriga, uning quvvatiga va qo’llaniladigan materialning
turiga bog’liq bo’ladi.
Rentgen va gamma nurlaridan himoyalanish uchun qo’rg’oshin,
qo’rg’oshinli shisha yoki rezinka, temir, g’isht, beton, suv ishlatiladi.
Bunda
ekranlar sifatida konteynerlar,
qurilish konstruksiyalari, eshik, deraza, pol, shift,
parda, fartuk, qo’lqop va ko’zoynaklar bo’lishi mumkin.
Neytronlardan himoyalanish uchun bir necha qavatli himoya qo’llaniladi:
1-qavat – tezkor neytronlarni susaytirish uchun (parafin, suv).
2-qavat – sekin harakatlanuvchi neytronlarning shimish uchun (bor,
kadmiy).
3-qavat – sekin harakatlanuvchi neytronlarning yutilishida kelib chiqadigan
gamma nurlarni yutish uchun. Beta nurlaridan
himoyalanish uchun yengil
materiallar qo’llaniladi (alyuminiy, plastmassa, organic shisha).
Ioshlashuvchi nurlanishning ochiq manbalaridan himoyalanish xodimning
ichki va tashqi nurlanishlardan muhofazasini ko‘zda tutadi.
Bunda xodim
organizmiga radioaktiv moddalarni nafas yo‘li, ovqat bilan va teri orqali kirishi
ehtimoliy hisobga olinadi. Barcha ionlashuvchi ochiq manbalar bilan ishlash 3
klassga bo‘linadi. Klassi qancha yuqori bo‘lsa,
shunga muvofiq ichki qayta
nurlanishdan muhofazalanishning gigiyenik talablari qattiq bo‘ladi.
Bunda xodim himoya metodlari quyidagicha:
