Saccharomyces cerevisiae
Saccharomyces cerevisiae zamburug'i – nopatogen bir hujayrali mikroorganizm. Hujayra diametri – 5 mkm. Ko'p jihatdan ichak tayoqchasiga o'hshaydi. Saccharomyces cerevisiae metabolizmi, genetikasi va molekulyar biologiyasi yahshi o'rganilgan. Saccharomyces cerevisiae ichak tayoqchasi kabi oddiy ozuqa muhitida ham ko'payaveradi. Bu zamburug' qandlarni etanol va karbonat angidridga aylantira oladi. Qadimda zamburug'ning ushbu hususiyatidan alkogol ichimliklar, non mahsulotlari tayyorlashda foydalanilgan. Bugungi kunda butun dunyoda 1 mln.tonna Saccharomyces cerevisiae zamburug'i ishlatiladi. S. cerevisiae ilmiy tadqiqotlar uchun ham kerakli mikroorganizmdir. Hususan, eukariotlarni, jumladan, inson hujayralarini o'rganishda S. cerevisiae juda qulay model bo'lib hizmat qiladi. Chunki zamburug'ning aksariyat genlari insonnikiga o'hshashligi aniqlangan. Bu kashfiyot inson tanasida turli o'simtalarni paydo bo'lishiga sabab bo'luvchi genlarni topish va ularni tavsiflashga imkon berdi. Shuningdek inson DNK sini o'rganishda albatta S. cerevisiae genetik sistemasidan foydalaniladi.
1996 yilda eukariotlar orasida eng birinchi bo'lib S. cerevisiae zamburug'i hromosomalaridagi barcha nukleotidlar ketma-ketligi aniqlandi. Bu esa zamburug'ning ilmiy ahamiyatini yanada oshirdi.
Bakteriya hujayralarida sintezlangan oqsillarni ko'pincha fermentlar bilan ishlov berishga to'g'ri keladi. Buning uchun oqsil molekulasiga quyi molekulyar moddalar ham ulanadi. Agar yuqorida aytib o'tilgan ishlar amalga oshirilmasa, oqsil o'z funktsiyasini noto'g'ri bajarishi mumkin. Afsuski E. coli va boshqa prokariotlar oqsil molekulasida bunday modifikatsion o'zgarishlarni amalga oshira olmaydi. Shuning uchun eukariotlarga mos oqsil ishlab chiqarish uchun Saccharomyces cerevisiae, Kluyveromyces lactis, Saccharomyces diastaticus, Schizisaccharomyces pombe, Yarrowia lipolytica, Pichia pastoris, Hansenula polymorpha kabi zamburug'lar ishlatiladi. Ular orasida rekombinant oqsillar sintezi uchun eng samarador produtsent P. pastoris va N. polymorpha.
Penicillium
Penitsill (lot. Penicillium) — oziq-ovqat mahsulotlaridan o'sib chiqadigan va ularni buzadigan mog'or zamburug'i. Aleksandr Fleming tomonidan yaratilgan ilk penitsillin antibiotigi Penicillium notatum zamburug'idan olingan.
1897 yil lionlik (Frantsiya) yosh harbiy vrach Ernest Dyushen otlar uchun yangi tayyorlangan egarni mog'orlagishini payqadi. Otlarni parvarishlovchi arab bolalari mog'orlagan egarlarni otlardagi jarohatlarga surtayotganligini ko'radi. Dyushen mog'orni o'rganib, unga Penicillium glaucum deb nom beradi. Dyushen tif kasalligini davolash maqsadida mog'orni dengiz cho'chqalarida sinab ko'radi va uni Escherichia coli bakteriyasini nobud qilishini aniqlaydi. Bu – penitsillin ustida o'tkazilgan eng birinchi klinik sinov edi.
Dyushen ilmiy tadqiqotlari natijalarini doktorlik dissertatsiyasi shaklida Parijdagi Paster institutiga taqdim etadi. Yosh olim ushbu yo'nalishda tadqiqotni ana shu institutda davom ettirishni juda hohlaydi. Lekin nima uchundir Paster instituti uni qo'llab-quvvatlamaydi. Ehtimol bunga olimning yoshi sabab bo'lgandir. Chunki o'sha vaqtda Dyushen bor-yo'g'i 23 yoshda edi. Dyushen o'limidan 4 yil keyin – 1949 yil ser Aleksandr Fleming penitsil zamburug'ining antibiotiklik hususiyatini aniqlagani uchun Nobel' mukofotiga sazovor bo'ladi. Penitsil zamburug'i aslida tuproqda yashaydi. Zamburug'ni turli substratlarda (asosan o'simliklarda) yashil yoki havorang mog'or shaklida uchratish mumkin. Penitsil zamburug'i aspergilus zamburug'iga juda o'hshaydi. Aspergilus zamburug'i ham mog'or zamburug'lari turkumiga kiradi. Penitsilning vegetativ mitseliylari shohlangan bo'ladi. Mitseliylar shaffof va ko'plab hujayralardan tashkil topgan. Penitsil giflari yoki substratning ichida, yoki tashqi yuzasida bo'ladi. Penitsil sporalar yordamida ko'payadi. «Penitsil» atamasi fanga 1929 yil Fleming tomonidan kiritilgan. Bahtli tasodif tufayli, Fleming mog'orni antibakterial hususiyatini kashf etdi va uni Penicillium rubrum deb nomladi. Oradan yillar o'tib Charl'z Tom bu zamburug'ga yangi nom berdi – Penicillum notatum.
Ayrim ma'lumotlarga ko'ra, penitsillin ilk marotaba 1942 yil rus olimi Z.V.Ermol'eva tomonidan olingan.
|
