Hujayra tuzilishi
1 - fagostitoz bosqichlari,
2 - lizosomalar,
3 – mitoxondriyalar,
4 - sekretor vakuolalar,
5 - hujayra membranasi
(sitomembrana),
6 - pinostitoz
pufakchalari,
7 - sentrosomalar,
8 - sitoplazma
(gialoplazma),
9, 10 - endoplazmatik
retikulum,
11 - ribosomalar,
12 - yadro,
13 - perinuklear bo’shliq,
14 - yadro tirqishlari,
15- yadrocha,
16 - plastinkasimon
kompleks (Goldji
kompleksi)
Hujayra ultrastrukturalarini faoliyati qatiy
muvofiqlashtirilgan va hujayra tomonidan "hujayra
ichidagi konveyer" tizimiga muvofiq ma’lum bir
mahsulotni ishlab chiqarishga muvofiqlashtirilgan.
Autoregulyastiya prinstipiga ko’ra, u hujayrani tarkibiy
qismlari va unda sodir bo’ladigan metabolik jarayonlar
o’rtasidagi aloqani amalga oshiradi.
Hujayralar tarkibida muayyan funkstiyalarni
bajaradigan metaplazmatik birikmalar bo’ladi
(hujayralarni tayanch vazifasini bajaradigan
tonofibrillar; hujayralar qisqarishini amalga oshiradigan
va ularni harakatlanishini osonlashtiradigan
miofibrillalar; so’rilishda ishtirok etuvchi
mikrovorsinkalar, hujayra aloqalarini taminlovchi
desmosomalar va b.)
5
• Hujayralar funkstiyalarini buzilishini aks ettiruvchi tarkibiy o’zgarishlar - yadro
va sitoplazmani, uning organoid va organelalarini, metaplazmatik birikma va
kiritmalarini mumkin bo’lgan tuzilish o’zgarishlari hisobiga bo’ladi.
• Hujayra patologiyasi - bu hujayralarni ixtisoslashgan ultrastrukturalarini
patologiyasi bo’lib, u turli xil ta’sirlarga javoban ultrastrukturadagi stereotipik
o’zgarishlar va xromosoma, reseptorlar, lizosoma, mitoxondriya va boshqa
tuzilmalarni "kasalliklari" bilan namoyon bo’ladi
• Shikastlanishlarga nisbatan javob reakstiyalariga - hujayralar membranalarini
o’tkazuvchanligi va hujayra ichidagi suyuqlik aylanishini buzilishi, hujayralar
metabolizmini buzilishi, hujayralarni o’limi (nekroz), hujayralar displaziyasi va
metaplaziyasi, gipertrofiyasi va atrofiyasi, hujayralarni xarakatlanishi, uning
yadrosi, yadrochasi va DNK, RNK (irsiyati) buzilishlar va b. patologiyalar kiradi.
Kasallikning morfologik va fiziologik mohiyatini tushunib yetish uchun
organizmning normal tuzilishi va funksional ko’rinishlari to’g’risida aniq,
tasavvurga ega bo’lish, ya'ni anatomiya, gistologiya, fiziologiya va biologik
kimyoni bilish zarur. Xar bir kasallik shu kasallikdan oldin normal tuzilish va
normal funksiyaga ega bo’lgan organ va to’qimalarda avj oladi.
Kasallik vaqtida normal struktura buzilib, funksiya uzgaradi, kuchayadi,
susayadi yoki aynib koladi. Odamda uchraydigan kasalliklarning strukturaviy
asoslari organizm, organ, toqimalar, hujayralar, hujayra ichidagi strukturalar
va molekulalar doirasida o'rganiladi.
Struktura bilan funktsiya o’zgarishlari ba’zan tabiatan fiziologik o’zgarishlardan
iborat bo’lib, yoshga aloqador faktorlar yoki tashqi muhitdan bo’ladigan
vaqtinchalik ta'sirotlar tufayli ro’y beradi. Biroq, bu xollarda organizm o’zidagi
asosiy xujayra strukturalarining doimiy tuzilishini, to’qimalarda xayot-faoliyatni
yuzaga chiqarish uchun zarur ionlarnnng doimiy miqdorlarini, qon shaklli
elementlarining doimiy sonini va boshkalarni hamisha saqlab qoladi. Organizmning
o’z ichki muhiti tarkibini shu tariqa doimo bir xilda saqlab turish xususiyati
gomeostaz deb ataladi.
7
|
