PERSPEKTIVOJ DE LA MONDA NUTRAĴ-PRODUKTADO
PRI LA TUTMONDA NUTRAĴPROBLEMO
Ing. JUDr. Miroslav Tůma, CSc. - Ing. Zdeněk Trčka - Ing. Miroslava Trčková
La nutrado estas la eterna problemo de la homaro. Senkondiĉe estis ĉiam kaj por ĉiam restos kategorie postulata ekvilibro inter la nutraĵbezono por la samtempa nombro da homoj kaj ĝia saturado per la nutraĵprovizoj, kiuj estas al la dispono. Ĉiu manko de la nutraĵrimedoj kaŭzas malsaton alportantan malsanojn, epidemiojn, mortan kaj militojn. Ankaŭ nuntempe, en la relative tre evoluinta epoko, ekzistas ampleksaj teritorioj konsiderataj kiel la zono de la malsato.
La ekvilibro en la nutraĵproblemo posedas du flankojn:
a) la unua estas donita per la loĝantarnombro de la konsiderata teritorio aŭ de la tuta mondo kaj ties bezono,
b) la dua prezentas la eblecon per nutraĵprovizoj nutri ilin.
Sen malagrablaj sekvoj estas la kazo kiam validas a b. En la kazo a > b la malsato kun ĉiuj siaj kruelaj sekvoj denove alkondukoj minimume la ekvilibran staton.
al a) Farante analizon oni povas kreskantan aŭ malkreskantan loĝantarnombron esprimi matematike per la sekvanta ekvacio:
At - Ao . qt 1/
Ao - la loĝantarnombro de la konsiderata regiono en la elirjaro
At - la loĝantarnombro de la konsiderata regiono en la fina jaro (t)
t - la nombro da jaroj
q - la koeficiento de la jara alkresko, kiu povas esti pozitiva aŭ negativa (q = 1)
Por la koeficiento q validas la sekva rilato:
q = 1 + pn - pm
pn - la mezvalora procento de la nombro da novnaskitaj infanoj el la loĝantarnombro en la konsiderata tempintervalo.
pm - la mezvalora procento de la nombro da mortintaj homoj el la loĝantarnombro en la konsiderata intervalo
Post la anstataŭigo el la dua ekvacio en la unuan oni povas skribi la rilaton:
3)
At - Ao /l + pn - pm/t
La rilato vere aspektas tre simple, sed badaŭrinde ĝi enhavas du gravajn termojn, kiuj dum la konsiderata tempintervalo ne estas konstantaj kaj kies dependeco estas vere tre komplika:
pn konst pm konst
Ambaŭ termoj estas funkcioj de pluraj grandoj, apartenantaj al sekvaj fakregionoj:
a) la regiono de la materiala sekureco, kien apartenas kondiĉoj de la nutrado, vestado kaj loĝado,
b) la regiono de la ekonomio, kien apartenas kondiĉoj preparitaj de la homa socio,
e) la regiono de la sanscienco, korpa higieno kaj preparado aŭ konservado de la favora vivomedio,
d) la regiono de la sociaj sciencoj,
e) la regiono de la biologio, kien apartenas tiu fazo de la homa agado, kiam la homo agas dum kondiĉoj de la plej alta mizero plenumante senkonscie la leĝon de la porviva batalo kaj de la konservado de sia speco,
f) kaj finfine la regiono de la moraleco kaj sentoj, kien apartenas la rilatoj de la homara socio al la patrineco, geedzeco, maljunuleco kaj al la problemoj de militoj.
Ĉiu el ĉi tiuj regionoj donas en la funkcion grandojn tre malfacile pernumere esprimeblaj. Samtempe oni povas tre malfacile difini tiun regionon, kiu estos en la konsiderata tempepoko dominanta.
Sendube pli facile irebla vojo estas elekti kiel la elir- punktan valorojn atingitajn por la koeficiento q dum pasintaj tempintervaloj, ĉar oni ilin ne nur precize konas, sed oni ankaŭ scias ĉiujn kondiĉojn, kiuj tialigas la rezultan koeficienton q.
Laŭ la statistika jarlibro de ĈSSR por la jaro 1982 havis la mondo preskaŭ 4,5 miliardojn da loĝantoj en la jaro 1981. Ĉi tiu nombro estis transpaŝita en la jaro 1982. La loĝantarnombro havis verŝajne la sekvan evoludirekton:
jaro
|
0
|
1600
|
1800
|
1870
|
1910
|
1938
|
1982
|
loĝantaro en miliardoj
|
250
|
500
|
775
|
1350
|
1730
|
2160
|
4500
|
Precipe evoluantaj ŝtatoj de la Tria Mondo havas altegan koeficienton q, kiu estas pli granda ol 1,02 (tio signifas la alkreskon pli altan ol 2% ĉiujare). Al ĉi tiu grupo de ŝtatoj apartenas Ĉinio, Hindio, Pakistano, Bangladesio, Indonezio, Vjetnamio, arabaj ŝtatoj, ŝtatoj en Afriko, Meza kaj Suda Amerikoj.
La substancan meriton je la kresko de la loĝantarnombro havas la pliperfektigita medicina zorgo.
Ĝis nun oni vere ne povas gupozi, ke la koeficiento de la loĝantaralkresko estas q 1. Se oni prenos laŭ la spertoj de la lastaj 4 jardekoj en la pripensado kvar eblecojn de 1a koeficiento q, oni ricevas la sekvan rezulton por la loĝantarnombro en la jaro 2000:
loĝantarnombro q en la jaro 2000 en miliardoj
1,03 7,6 La jaro 2000 estos nur post unu
1,02 6,5 kaj duono de jardeko. Tio estas en
l,016 5,8 la ekonomia vivo tre mallonga tempo
1,010 5,4
La tasko de nia seminario ne estas serĉi manierojn, kiel reguli akuŝadon aŭ kiel malplialtigi la loĝantarnombron en la mondo. Sed kiam oni volas ĉi tie paroli pri la nutraĵproblemo, do oni devas almenaŭ pripensi, kiel oni kapablus doni ĉiutagan panon por 7 miliardoj jam post dek kvin aŭ dudek jaroj. Mi pensas, ke tio estas la ĉefa kaj tute natura problemo de la nuntempa homaro.
al b) Kiom da homoj kapablas nia Tero nutri? Ĉi tio estas vere tre malnova, sed ĉiam akuta demando por la tuta homaro. La responda estas malfacila kaj ne unusenca. La analizo montras, ke la ebleco nutri la homojn dependas de pluraj faktoroj, kies plejgranda parto apartenas al la regiono de socia evoluo.
1) Antaŭ ĉio oni devas konstati, ke la supera limo de nutraĵeblecoj por la homaro estas por ĉiam jam donita per dimensioj de nia terglobo. La uzo de la spaco ekster nia Tero apartenas al tre malproksima estonteco.
Tial estas ankaŭ tre grava konservi aŭ plibonigi vivkondiĉojn de nia vivomedio ne nur por ni, homoj, sed ankaŭ por ĉiuj aliaj vivantaj estaĵoj kaj organismoj, kiuj estas por ni necesaj kaj utilaj. Malgraŭ akcelanta evoluo de naturaj sciencoj kaj teĥniko bedaŭrinde da homaro ne estas ankoraŭ tiel matura por koni kaj scii ĉiujn utilecojn de la vegetaĵa kaj besta regnoj, precipe por niaj posteuloj. Oni realigis jam ĝis nun sufiĉe da falsaj kaj domaĝaj interagoj en ambaŭ regnoj. Multaj el ili estas por ĉiam nekompenseblaj. La homaro ne povas al si permesi plue "ŝpari" ekonomiajn rimenojn necesajn por la sekurigado kaj defendado de la pureco de aero, akvo, tero kaj maro. La graveco de la nuna situacio bezonas kaj kategorie postulas pliprecizigi normojn, regulojn kaj instruojn, kaj samtempe pliseverigi la nacian kaj internacian kontrolon kun la enkondukado de senteblaj kaj rimarkindaj punoj.
Fine oni devas ankoraŭ mencii, ke la konservado de la para vivomedio sur la supera limo (do ne suba) estas kaj restos ĉiam tre multekosta afero.
2) La kreskanta nombro da homoj kategorie pretendas almenaŭ konservi la areon jam uzatan por la nutraĵproduktado, se ne estas eble plilarĝigi ĝin. Oni devas konstati malĝojigan realecon, ke eĉ en ŝtatoj, kie oni severe sekvas la staton de la agra tero, ĝi malgraŭ ĉio malpliiĝas. En nia respubliko malkreskis ĝia areo laŭ la oficiala statistiko dum la jaroj 1975 ĝis 198l je 2,3 %.
La homaro volanta respekti vivorajtojn de ĉiuj naskitoj devos plilarĝigi la ekonomie uzeblan teron aŭ pli precize teran surfacon.
Ĉi tio signifas:
- konstrui urbojn kaj finfine eĉ vilaĝojn supren kaj eble pli poste, en la ne tiel malproksima estonteco, ankaŭ suben (sub la nivelo de la tero);
- aperti laŭvice por la kulturado dezertojn, marĉojn, tundrojn kaj praarbojn;
- uzi por la solvado de la nutraĵproblemo grandajn akvajn areojn, precipe marojn.
Ĉio nun nomita prezentas tiel elspezajn agojn, kiuj superas enorme fortojn de unuopaj nacioj aŭ ŝtatoj, sed samtempe ili estas la sola espero por la homoj el la malsatantaj terzonoj.
Kun iom da bona volo ĉi tiuj agoj povas noble anstataŭi nunajn frenezajn elspezojn por militaj celoj, dononte al la homaro nutraĵon kaj laboron.
3) La plej grava vojo al la plialtigo de nutraĵrimedoj estas la plibonigo de la specifaj rezultoj de agrokulturaj vegetaĵoj kaj bestoj:
a) en la libera naturo,
b) dum la ekskluda de la veteraj influoj,
c) per la scienca kulturado kaj bredado de novaj specioj.
Ĝisnuna evoluo montras la kreskon de mezvaloraj rikoltoj dum la pasintaj cent jaroj por 1 ha jene:
en Germanio en t/ha
|
|
|
|
jaroj
|
tritiko
|
terpomoj
|
sekalo
| |
entuta plialtigo
|
4,05 x
|
3,62 x
|
4,78 x
|
en ĈSSR en t/ha
|
|
|
|
|
jaro
|
tritiko
|
terpomoj
|
sekalo
|
sukerbeto
|
1939
|
1,71
|
13,48
|
1,60
|
28,88
|
1947
|
1,64
|
11,01
|
1,55
|
23,58
|
entuta plialtigo
|
2,34 x
|
1,34 x
|
2,0 x
|
1,19 x
|
Kiam oni komparas la rezultojn de unuopaj ŝtatoj laŭ la specifaj mezvaloraj produktokvantoj de la jaro 1981 en t/ha, oni ricevas la sekvan bildon:
ŝtato
|
tritiko
|
terpomoj
|
ĈSSR
|
3,99
|
18,9
|
G. Britio
|
5,68
|
31,9
|
Aŭstralio
|
1,27
|
25,8
|
La rezultoj de Granda Britio, Germanio, Svedio, Svisio kaj Francio atestas, kiaj rezervoj estas en aliaj pli grandaj ŝtatoj, el kiuj precipe Hindio troviĝas jam en la zono de la malsato.
La kreskantaj specifaj produktakiroj estas la ĉefaj tialoj, ke nia Tero malgraŭ la troa alkresko de ĝia loĝantaro kapablis ĝin iel, tiel ankoraŭ nutri. Tio argumentas por la plua scienca laboro, por la plibonigado de specioj racia sterkado, precipe kun artefaritaj sterkaĵoj.
La kreskon de la specifa sterkado (en kg/ha) en ĈSSR montras la sekva statistika tabelo:
jaro kg/ha
1939 13,1
1947 18,4
1950 28,2 entuta plialtigo: 20,6 x
1960 68,3
1970 l82,4
1980 268,6
Antaŭ la fakuloj staras certe la problemo:
- Kie estas la supera limo de la specifa rikoltokvanto por unuopaj vegetaĵoj kaj sub kiaj kondiĉoj?
Oni devas ankoraŭ mencii, ke la vegetaĵproduktado estas la nutraĵfundamento ne nur por homoj.
La sekva tabelo montras jam atingitajn rezultojn kaj eblajn celojn de la proksima estonteco:
En t/ha
|
tritiko
|
terpomoj
|
sukerbeto
|
sur normalaj kampoj
|
11,0
|
43,5
|
60,0
|
sur eksperimentaj kampoj
|
12,0
|
69,7
|
90,0 - 100,0
|
celo por la proksima estonteco - pot. ebleco
|
13,3
|
100,0
|
pli ol 120,0
|
La supera limo de la specifaj rikoltoj ne estas ankoraŭ difinita per iu fiksa punkto por unuopaj vegetaĵproduktoj. La alproksimiĝo al ĉi tiu teoria punkto estos ĉiam pli kaj pli malfacila, sed la atingo de ĝi estos sendube por la homaro la necesa klopodo malgraŭ kreskantaj elspezoj.
La unua ŝtupo en la preparo de pli favoraj kondiĉoj por la kulturado estas plibonigo de la grundo. Por la komparo de la nuntempaj rezultoj estis en nia respubliko plibonigitaj ĉi tiuj areoj (en ha):
jaro
|
drenado
|
akvumado
|
1975
|
72 855
|
22 755
|
1976
|
53 399
|
13 813
|
1981
|
47 793
|
12 786
|
En la jaro 1981 oni elspezis 1,567 miliardojn Kčs por la laboroj, tio estas l,l % el la entutaj investaj elspezoj.
La pli alta ŝtupo estas la elimino de la klimataj influoj dum la kulturado. Jam nun estas por la homaro disponeblaj grandegaj varmfontoj, kiujn prezentas la perda varmo de la varmelektrejoj. Pli ol 35 % de la alkondukita varmo de kondensaj elektrejoj finiĝas sur kondensturoj. Certe, ĝia eluzo ne estos facila por la sekvaj tialoj:
- la bezono de la varmo ne estas dum la tuta jaro konstanta,
- la investaj elspezoj por la varmeluzanta ekipaĵo (varmigaj sistemoj, akumulado, akomodado, forcejoj, klimatizaj ekipaĵoj) estas enormaj.
Oni kun certeco povas supozi, ke la tegmentita kulturado ne estos en la baldaŭa estonteco ia luksa afero por riĉaj frandemuloj de legomoj kaj fruktoj, sed tute normala necesaĵo solvanta parton de la nutraĵproblemo. La rezulto de la efikeco laŭ masaj indeksoj estas jam nun pli ol 3-oblo en la komparo kun apertaj kampoj sen ia klimatigo.
La plej grandan efikecon alportas la bredado de unuopaj specioj de la vegetala kaj animala regnoj, sed estas tre malfacile sekvi ĉi tiun faktoron memstare.
La plialtigo de la specifaj rikoltoj dependis kaj restos dependa:
- de la evoluo de la ĥemia industrio (strekaĵoj, ĥemia defendo kontraŭ damaĝantoj). La konstruado de unuopaj entreprenoj daŭras longe (5 ĝis 8 jaroj),
- de la evoluo de meĥanigo, akvumado, drenado, aŭtomatigo, robotigo kaj la konstruo de la varmenergetika bazo,
- de la rezultoj de scienca laboro kaj respektado de teĥnologiaj procedoj.
La realigo de ĉi tio estas kondiĉota per enormaj investaj elspezoj multfoje super la fortoj de unuopaj ŝtataj unuoj.
4) Nuntempa stato de la meĥanigo en evoluintaj landoj liberigis multegajn laborfortojn precipe por la industrio, por la tria ekonomia sfero kaj por la scienca laboro. La industrio redonis ĉi tion al la terkulturado per la motorizo de la ĉiuspeca trafiko (ne nur rekte en la terkulturado), meĥanigo, ĥemiigo kaj tiel ebligis ŝanĝi la kulturadon kaj bredadon.
La motorizo de la trafiko influis en ĉiuj evoluintaj ŝtatoj la bredadon de ĉevaloj tiel grandskale, ke oni povas paroli pri ĝia nuligo.
La tabelo montras la evoluon en ĈSSR. La malkreskanta nombro de ĉevaloj estis anstataŭigita per la kreskanta nombro de motoraj veturiloj:
jaro
|
ĉevaloj
|
traktoroj
|
1939
1947
1953
1960
1965
1970
1975
1980
1981
|
656 000
628 000
544 000
330 000
180 000
131 000
62 000
45 000
44 000
|
3 314
-
28 706
74 905
125 391
136 394
142 056
130 661
134 100
|
La plua tabelo montras la evoluon de la nombro de motoraj veturiloj entute:
jaro
|
pers.aŭt.
|
liv.aŭt.
|
ŝarĝ.aŭt.
|
aŭtobusoj
|
motorciklo
|
1970
1975
1980
|
825
1505
2274
|
23
47
57
|
123
145
189
|
19
24
30
|
909
732
684
|
Por la nutraĵproblemo estas la malkresko de la nombro da ĉevaloj tre grava, ĉar oni povas supozi, ke unu ĉevalo bezonas minimume kvaroblan terareon por sia nutrado ol unu homo. Ankaŭ nun en najbara Polio atingas la nombro da ĉevaloj preskaŭ 3 milionojn. Antaŭ la konstruado de la fervojo estis la tuta trafiko realigita nur helpe de ĉevaloj aŭ bovoj.
La similan sorton kiel ĉevaloj, iomete pli malfruigitan havas ŝafoj kaj ĉiuj vegetaĵoj bezonaj por la teksaĵoj (kotono, lino, juto ktp). Ĉi tiu procezo ne estos tiel rapida, sed tamen oni jam nun povas danki al la arteferita fibro, ke la homaro estas nekompareble pli bone vestita ol iam ajn antaŭe. La artefarita fibro signifas ankaŭ la esperon de la solvado de nutraĵproblemo por la homaro en la estonteco.
5) La lastan tre gravan rezervon havas la homaro en la limigo aŭ forigo de perdoj. Ili estas ĉie sur la vojo ekde la produktadprocedo ĝis la konsumado:
- dum la produktado (malĝusta teĥnologia procedo, damaĝantoj, malsanoj),
- dum la transporto,
- dum la deponado en provizejoj,
- dum la industria prilaborado aŭ konservado,
- dum la konsumado.
Neniu sur ĉi tiu mondo kapablas precize difini aŭ kalkuli la procenton de ĉiuj perdoj. En evoluintaj landoj ĝi estas alta, ĉar la homoj ne malsatas kaj ĉar ili perdis sian sanan sencon por veraj valoroj. En evoluantaj landoj ĝi estas alta, ĉar la homoj estas tiel malriĉaj, ke ili ne posedas eĉ plej primitivajn ekipaĵojn por la konservado de nutraĵoj. Mi timas, ke la entutaj nntraĵperdoj multfoje alproksimiĝas al la duono de la tuto.
En evoluintaj landoj estas la batalo kontraŭ la perdoj unuavice la morala afero kaj nun poste la ekonomia. La homaro devos konscii, ke la nutraĵproblemo estas tiel grava, ke oni devos:
- ekipi agrokulturadon per maŝinoj, ekipaĵoj kaj ĉiuspecaj meĥanismoj por la kapacito pli granda ol pinta bezono, ke oni povu fini ĉiujn laborojn en la pli mallongaj templimoj,
- konstrui magazenojn por la pli granda kapacito ol pretendas la pinta bezono aŭ rikolto,
- konstrui nutraĵindustriajn entreprenojn por pli granda rikolto ol la pinta.
Ĉi tio signifas enormajn longdaŭrajn investajn elspezojn.
|
