8-mavzu. B 0SH L A N G 4C H LOYIHA
M a’ruza rejasi.
Arxitektura ta’rifi, unjng uch: funksiya, konstruksiya va cste-
tika jihatlari. Bino va inshootlarga q o ‘yiladigan m e’moriy talablar. Bu talablarning
o ‘zaro ziddiyati. «Arxitektura» so ‘zining ikki xil ma’nosi. Arxitekturaviy loyihalash.
Loyihaning tarkibiy qismlari.
M a’ruza. Arxitektura - inson faoliyati, maishati, um um an hayoti uchun
fazoviy muhit yaratish san’atidir. “Arxitektor” so'zi bosh quruvchi, ya’ni
qurilishning qanday olib
borilishini belgilovchi, qurilishni rejalovchi mu-
taxassisdir.
Arxitekturaning bir-biri bilan chambarchas bogMangan uch jihati mavjud.
Bular: konstruksiyasi, funksiyasi va estetikasidir. Boshqacha qilib aytganda,
arxitektura asariga quyidagi talablar qo ‘yiladi: birinchidan, arxitektura asari
o ‘z vazifasini to ‘la ado etsin;
ikkinchidan, asar o ‘z -o ‘zini ko‘tara oladigan,
tashqi ta’sirlarga chidash beradigan bo‘Isin va uchinchidan, asar ko‘rinishi
ta ’sirli, insonni jalb qiladigan b o ‘lishi kerak. Bu uch jihatni dastlab antik
davr arxitektori Vitruviy anglagan edi. Uning ta’biricha “ har narsa (gap
arxitektura asari to ‘g‘risida ketayapti- bizning izoh) m ustahkam likni, foy-
dani, go‘zallikni nazarda tutgan holdaqilinishi kerak” . Bu yerda “mustahkam-
lik” konstruktiv jihatni, “foyda”
- funksiyani, “goV.allik” - estetik jihatni
ifodalaydi. Mazkur uch jihatning o ‘zaro munosabati biri boshqasiga xalal
bermaydigan darajada, uyg‘un b o ‘lishi kerak. M asalan,
konstruktiv jihati
uning funksiyasiga yoki estetikasiga zid bo‘lmas!igi lozim va hokazo.
Ba’zi tadqiqodchilar zikr qilingan uch jihatga to ‘rtinchisini- iqtisodni
ham qo‘shadilar. Haqiqatan ham, iqtisodiy talab ham juda muhimdir. Lekin
boshqa tadqiqotchilar ularga asosli ravishda e ’tiroz bildiradilar. Ularning
fikricha, iqtisodiy talab o ‘sha uch talabning zaminida yotadi. Y a’ni arxitek
tura asari,
masalan bino, o ‘z vazifasini mukammal ado etishi uchun muhit
ajratishda ortiqchalikka, isrofga yo‘l qo'yilmasligi lozim bo ‘ladi. Bino mus-
tahkam bo'lsin deb konstruksiyalami, masalan devorni haddan tashqari
qalin qilmaslik kerak. Bino chiroyli bo‘lsin degan
maqsadda ortiqcha bezak-
ka, bachkanalikka yo‘l qo'ymaslik zarur.
H ar qanday muhim ish avval rejani taqozo etadi. Qurilishning dastlab-
ki bosqichi, rejasi — loyihasidir. Loyihada arxitektor o ‘z rejasini quruvchiga
ayon etadi. Loyiha o‘ylangan rejani mumkin qadar to ‘la aks ettirishi lozim.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Arxitekturaviy inshootning loyihasi, odatda chizmalardan va matndan (chiz-
malarning yozma sharhidan) iborat bo ‘ladi. Chizmalar kichiklashtirilgan
holda (masshtabda) bajariladi. Chizmalar ko'proq tarh, bosh tarh, tarz,
qirqim, lavha va umumiy ko‘rinish shakllarida bo‘ladi.
Inshootning tashqi
tom onidan vertikal tekislikdagi izi (proyeksiyasi) «tarz», inshootni kesib
o‘tgan vertikal tekislikdagi izi «qirqim» va gorizontal holatda kesib o'tgan
tekislikdagi izi «tarh» deb ataladi. Bosh tarh inshootning gorizontal tekis
likdagi izini ko'rsatadi. Bunda uning atrofi ham ko‘rsatiladi. Odatda, u tarh-
ga qaraganda ko'proq marotaba kichiklashtirilgan tasvirini beradi. Umumiy
ko‘rinish tasvirlarida (perspektivada) masshtab bo'lmaydi.
