АВТОМОБИЛ ВА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАШИНАЛАРИ
МЕХАНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯ
ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2022, №3 (8)
151
muvofiq. Bundan tashqari, ular ish jarayoni va sharoitiga ham mos bo‘lishi kerak.
Yonilg‘ining solishtirma sarfini kamaytirish uning 100 km. masofani bosib o‘tishiga yoki
transport ishini bajarishiga sarflangan yonilg‘i miqdorini kamaytiradi, ya’ni yonilg‘i
tejamkorligini yaxshilaydi.
Avtomobilning sifati - unga qo‘yilgan talablarning bajarilishini ta’minlovchi
xususiyatlarning majmuasidir. Xususiyat kategoriyasi har qanday predmetga mansub bo‘lib,
uning qandaydir tomonini ta’riflab, boshqa predmetga o‘xshashligi yoki o‘xshamasligini ajratib
ko‘rsatadi.
Avtomobil har xil ekspluatatsiya sharoitida ishlashi mumkin va unga moslashgan bo‘lishi
zarur. Shuning uchun avtomobilni loyihalash davrida unga albatta ekspluatatsiya uchun zarur
xusu-siyatlarning asoslari kiritilishi kerak, ular:
1. Ishlab chiqarish talablari.
2. Ekspluatatsiya talablari.
3. Foydalanuvchining talablari.
4. Xavfsizlik talablari.
Ishlab
chiqarish
talablariga
avtomobil
konstruksiyasining
zavoddagi
mavjud
texnologiyaga yoki bo‘lajak yangi texnologiyalarga mos-ligi,
material va mehnat sarfi, tannarx
kabilar kiradi.
Ekspluatatsiya talablariga avtomobilni ishlatish davrida namoyon bo‘ladigan
xususiyatlarning (dinamikasi, yonilg‘i tejamkorligi, boshqariluvchanligi va h.k.) me’yorda
bo‘lishi, transport ishi tannarxining kamligi va hokazolar kiradi.
Foydalanuvchining talablariga avtomobil tannarxining arzonligi, uni ekspluatatsiya
qilishda kam chiqimliligi, buzilmasligi, ta’mirlanishga mosligi, xavfsizligi, har jihatdan qulayligi
kiradi.
Xavfsizlik talablarini o‘z navbatida faol, sust (faol emas), avariyadan keyingi, ekologiya
turlarga ajratish mumkin.
Faol xavfsizlik — yo‘l-transport hodisasi sodir bo‘lishi ehtimolini kamaytirishdir. Bu
xususiyat ko‘p jihatdan avtomobil konstruksiyasiga bog‘liq bo‘lib, uning xavfli harakati davrida
namoyon bo‘ladi. Bu xavfsizlik avtomobilning ichidan tashqarining ko‘rinishi, yoritilganlik,
haydovchining
ergonomik sharoiti, uni voqif etuvchi qurilmalar va tortish-tormozlanish
dinamikasi, turg‘unligi, boshqariluvchanligi kabi ekspluatatsion xususiyatlarga bog‘liqdir.
Avtomobilning sust (faol emas) xavfsizligi esa yo‘l-transport hodisasi oqibatlarini
engillashtirishga yo‘naltiradi. U kuzov ichidagi haydovchi, yo‘lovchi, yuklarning saqlanib
qolishini ta’minlovchi tadbir-choralardir.
Yo‘l-transport hodisasidan keyingi xavfsizlik esa o‘t o‘chirish vositalari,
dori-darmon,
jarohatlanganlarni davolash maskanlariga etkazish kabilarni qamrab oladi.
Ekologik xavfsizlik avtomobilning atrof-muhitga keltiradigan zararini kamaytirishdan
iborat. Bunga atrof-muhitga zararli gazlar va changning tarqalishi, shovqinning balandligi,
avtomobildagi zirillash holatlari kiradi.
