Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

85 
hisoblanadi. 
Hozirgi kunda bunday mahsulotlarning asosiy tashuvchisi standart 
hajmi 700 Mbayt bo„lgan CD-ROM optik disklari hisoblanadi. 1996-yilda 
5,1 mln. CD-ROM sotilgan bo„lsa, 1999-yilga kelib savdo hajmi 52,1 
million diskni tashkil etdi. Jahon bozorida savdo hajmi 3 yilda 10 
barobar ortgan boshqa sektor mavjud emas. Jahon bozorida CD-ROMda 
minglab multimedia mahsulotlari taklif qilinmoqda. 
Odatda kataloglar quyidagi bo„limlarni o„z ichiga oladi: 
ensiklopediyalar va ma‟lumotnoma (справочник)lar; 
ta‟lim; 
qiziqishlar (развлечения); o„yinlar; 
o„rgatuvchi (o„qituvchi) va rivojlantiruvchi o„yinlar. 
Keng savdoga mo„ljallangan mahsulotlar bilan bir qatorda 
universitetlarda o„quv jarayonlari uchun ishlab chiqilgan multimedia 
ilovalar ham mavjud (Proceedings of ED-MEDIA 94-World Conference 
on Educational Multimedia and Hypermedia, Vancower, Canada, June, 
1994). Bu ilovalar asosan mahsulot sifatiga ega emas, ammo uslub, 
tezkorlik va o„quv yurtlari ehtiyojlarini qondirish nuqtai nazaridan katta 
ustunlikka ega hisoblanadi. 
Tez rivojlanayotgan yo„nalishlardan yana biri multimedianing 
telekommunikatsiyalarda qo„llanilishi hisoblanadi. Ko„plab katta 
firmalar 
ISDN 
standartidagi 
shisha-tolali 
tarmoqlar 
asosida 
kommunikatsiyalarni 
ishlab chiqish bo„yicha izlanishlar olib 
bormoqdalar. Bunday tarmoq kanalining o„tkazuvchanlik qobiliyati 64 
Kbit/sek va foydalanuvchi uchun bir vaqtda bir nechta kanal taqdim 
etilishi mumkin. Taklif qilinayotgan qo„llanishlar doirasi keng – 
multimedia katalog bo„yicha mahsulotga buyurtma berish va buyurtma 
teleko„rsatuvni ko„rishdan zarur bo„lgan kitobni tanlash va multimedia 
telekonferensiyada ishtirok etishgacha. Bunday ishlanmalar umumiy 
nomga ega – Information highway va hozirgi kunda ularni davlat dasturi 
doirasida birlashtirish ko„zda tutilmoqda. 
Hozirda multimedia-texnologiyalar axborot texnologiyalarining 
jadal rivojlanayotgan sohalaridan hisoblanadi (Apple, Motorola, Sony, 
Philips, Intel, IBM va boshqalar). Qo„llanilish sohasi turlicha: interfaol 
o„qitish va axborot tizimlari, ko„ngilochar dasturlar, avtomatlashtirilgan 
loyihalash tizimlari (SAPR – системы автоматизированного 
проектирования – avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari) va h.k. 
Multimedia texnologiyasining asosiy xarakterli xususiyatlari 
quyidagilar hisoblanadi: 

86 
a) ko„p tashkil etuvchilardan iborat axborot muhitini (matn, ovoz, 
grafika, foto, video) yagona raqamli ko„rinishda ifodalash; 
b) katta hajmli axborotlarni ishonchli (nusxalashda yo„qotishlarning 
mavjud emasligi) va uzoq muddatli (o„nlab yillar) saqlash; 
c) axborotlarga ishlov berishning soddaligi. 
Hozirda erishilgan texnologiya yangi optik tashuvchi – DVD 
standartiga asoslangan. Bu standart o„nlab Gbaytgacha hajmga ega va 
avvalgilarining barchasini almashtiradi: CD-ROM, Video-CD, audio-CD. 
DVDni qo„llash raqamli axborotning bir turliligini ta‟minlash imkonini 
berdi. Birgina qurilma audiopleyer, videomagnitafon, CD-ROM, disk 
yurituvchi va boshqalarni almashtiradi. 
Ko„plab tashkil etuvchilardan iborat multimedia muhitini uch 
guruhga bo„lish maqsadga muvofiq: audioqator, videoqator va matnli 
axborot. 
Audioqator suhbat, musiqa, turli effekt (samara)larni (Wave (to„lqin) 
belgilanishi orqali birlashtiriluvchi shovqin, g„ichirlash, chaqmoq va h.k. 
turdagi ovozlar) o„z ichiga oladi. 
Videoqator audioqatorga nisbatan elementlarining ko„pligi bilan 
farqlanadi. Videoqator grafika (rasmlar, yuza, grafik rejimdagi belgilar) 
va rasmni (fotografiya va skanerlangan tasvirlar) o„z ichiga oladi. Audio 
va videoqatorlarni amalga oshirishdagi sezilarli hajm (to„liq bir ekran 
62,5 dan 300 Kbayt.gacha) axborot tashuvchiga, videoxotiraga va 
axborotni uzatish tezligiga yuqori talablarni qo„yadi. 
CD-ROMga matnli axborotni joylashtirishda, optik diskning katta 
hajmli axborot sig„imi bilan bir qatorda, hech qanday murakkabliklar va 
chegaralanishlar yo„q. 
Multimedia-texnologiyalardan foydalanishning asosiy yo„nalish-
lariga quyidagilarni kiritish mumkin: 
ma‟lumot olish maqsadlari uchun elektron nashrlar, ko„ngilochar 
dasturlar va h.k.; 
telekonferentsiyalarda qo„llash mumkin bo„lgan buyurtma 
teleko„rsatuvlarni ko„rishdan multimedia- konferentsiyalarda 
ishtirok etish uchun zarur kitobni tanlashgacha; 
foydalanuvchi so„roviga asosan ko„rgazmali axborot beruvchi 
multimediali axborot tizimlari («multimedia-kiosk»). 

Download 1,73 Mb.