85
hisoblanadi.
Hozirgi kunda bunday mahsulotlarning asosiy tashuvchisi standart
hajmi 700 Mbayt bo„lgan CD-ROM optik disklari hisoblanadi. 1996-yilda
5,1 mln. CD-ROM sotilgan bo„lsa, 1999-yilga kelib savdo hajmi 52,1
million diskni tashkil etdi. Jahon bozorida savdo hajmi 3 yilda 10
barobar ortgan boshqa sektor mavjud emas. Jahon bozorida CD-ROMda
minglab multimedia mahsulotlari taklif qilinmoqda.
Odatda kataloglar quyidagi bo„limlarni o„z ichiga oladi:
ensiklopediyalar va ma‟lumotnoma (
справочник)lar;
ta‟lim;
qiziqishlar (
развлечения); o„yinlar;
o„rgatuvchi (o„qituvchi) va rivojlantiruvchi o„yinlar.
Keng savdoga mo„ljallangan mahsulotlar bilan bir qatorda
universitetlarda o„quv jarayonlari uchun ishlab chiqilgan multimedia
ilovalar ham mavjud (
Proceedings of ED-MEDIA 94-World Conference
on Educational Multimedia and Hypermedia, Vancower, Canada, June,
1994). Bu ilovalar asosan
mahsulot sifatiga ega emas, ammo uslub,
tezkorlik va o„quv yurtlari ehtiyojlarini qondirish nuqtai nazaridan katta
ustunlikka ega hisoblanadi.
Tez rivojlanayotgan yo„nalishlardan yana biri multimedianing
telekommunikatsiyalarda qo„llanilishi hisoblanadi. Ko„plab katta
firmalar
ISDN
standartidagi
shisha-tolali
tarmoqlar
asosida
kommunikatsiyalarni
ishlab chiqish bo„yicha izlanishlar olib
bormoqdalar. Bunday tarmoq kanalining o„tkazuvchanlik qobiliyati 64
Kbit/sek va foydalanuvchi uchun bir vaqtda bir nechta kanal taqdim
etilishi mumkin. Taklif qilinayotgan qo„llanishlar doirasi keng –
multimedia katalog bo„yicha mahsulotga buyurtma berish va buyurtma
teleko„rsatuvni ko„rishdan zarur bo„lgan kitobni
tanlash va multimedia
telekonferensiyada ishtirok etishgacha. Bunday ishlanmalar umumiy
nomga ega –
Information highway va hozirgi kunda ularni davlat dasturi
doirasida birlashtirish ko„zda tutilmoqda.
Hozirda multimedia-texnologiyalar axborot texnologiyalarining
jadal rivojlanayotgan sohalaridan hisoblanadi
(Apple, Motorola, Sony,
Philips, Intel, IBM va boshqalar). Qo„llanilish sohasi turlicha: interfaol
o„qitish va axborot tizimlari, ko„ngilochar dasturlar, avtomatlashtirilgan
loyihalash tizimlari (SAPR –
системы автоматизированного
проектирования – avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari) va h.k.
Multimedia texnologiyasining asosiy xarakterli xususiyatlari
quyidagilar hisoblanadi:
www.ziyouz.com kutubxonasi
86
a)
ko„p tashkil etuvchilardan iborat axborot muhitini (matn, ovoz,
grafika, foto, video) yagona raqamli ko„rinishda ifodalash;
b)
katta hajmli axborotlarni ishonchli (nusxalashda yo„qotishlarning
mavjud emasligi) va uzoq muddatli (o„nlab yillar) saqlash;
c)
axborotlarga ishlov berishning soddaligi.
Hozirda erishilgan texnologiya yangi optik tashuvchi – DVD
standartiga asoslangan. Bu standart o„nlab Gbaytgacha hajmga ega va
avvalgilarining barchasini almashtiradi: CD-ROM, Video-CD, audio-CD.
DVDni qo„llash raqamli axborotning bir turliligini ta‟minlash imkonini
berdi. Birgina qurilma audiopleyer, videomagnitafon, CD-ROM, disk
yurituvchi va boshqalarni almashtiradi.
Ko„plab tashkil etuvchilardan iborat
multimedia muhitini uch
guruhga bo„lish maqsadga muvofiq: audioqator, videoqator va matnli
axborot.
Audioqator suhbat, musiqa, turli effekt (samara)larni (Wave (to„lqin)
belgilanishi orqali birlashtiriluvchi shovqin, g„ichirlash, chaqmoq va h.k.
turdagi ovozlar) o„z ichiga oladi.
Videoqator audioqatorga nisbatan elementlarining ko„pligi bilan
farqlanadi. Videoqator grafika (rasmlar, yuza, grafik rejimdagi belgilar)
va rasmni (fotografiya va skanerlangan tasvirlar) o„z ichiga oladi. Audio
va videoqatorlarni amalga oshirishdagi sezilarli hajm (to„liq bir ekran
62,5 dan 300 Kbayt.gacha) axborot tashuvchiga, videoxotiraga va
axborotni uzatish tezligiga yuqori talablarni qo„yadi.
CD-ROMga matnli
axborotni joylashtirishda, optik diskning katta
hajmli axborot sig„imi bilan bir qatorda, hech qanday murakkabliklar va
chegaralanishlar yo„q.
Multimedia-texnologiyalardan foydalanishning asosiy yo„nalish-
lariga quyidagilarni kiritish mumkin:
ma‟lumot olish maqsadlari uchun elektron nashrlar, ko„ngilochar
dasturlar va h.k.;
telekonferentsiyalarda qo„llash mumkin bo„lgan buyurtma
teleko„rsatuvlarni ko„rishdan multimedia- konferentsiyalarda
ishtirok etish uchun zarur kitobni tanlashgacha;
foydalanuvchi so„roviga asosan ko„rgazmali axborot beruvchi
multimediali axborot tizimlari («multimedia-kiosk»).
