Axborot tizimining umumiy ko‘rinishi

88 
hamda tarmoq vositalari yaxshi ishlaydi. Buyurtmachi va yеtkazib 
beruvchilar bilan muammosiz aloqani ta’minlovchi korporativ biznes 
jarayonlarni qo‘llash uchun kompaniya axborot arxitekturasi va AT 
texnologiyalarini qayta ko‘rib chiqishi zarur bo‘ladi. 
Shuningdek, quyidagi muammolarni hal etishi kerak: 

axborot tizimlarini ishlatish jarayonlarida rahbar tomonidan 
nazoratni еtarli emasligi; 

dasturlar integrallashuvini muammosi va o‘zaro bog‘liqligi; 

tashkiliy o‘zgarishlarni kiritish zarurati; 

korporativ kompyuter hisob-kitoblari bilan bog‘liq ichki xarajatlar; 

infratuzilmani masshtablashtirish jarayonida vujudga keladigan 
qiyinchiliklar; 

ishonchlilik va xavfsizligi; 

muammolarni izohlash va boshqalar. 
Tarmoq va standartlarni nomutanosibligi aloqa muammolarini 
vujudga keltiradi. Tashkilot reinjineringi bo‘yicha imkoniyatlar paydo 
bo‘ladi. Bu esa xodimlarga to‘lovlar va tizim, tarmoqni boshqarish 
bo‘yicha qo‘shimcha xarajatlarga olib keladi. 
Menejerlar korporativ tarmoqlarni bandligining o‘sishini nazarga 
olgan holda strategiyani ishlab chiqishi zarur. Tarmoq infratuzilmasi 
nafaqat joriy so‘rovlarni, balki kelajakdagi talablarni ham qondira 
olishi kerak. 
Xavfsizlik korxonada birlamchi ahamiyatga ega, buning uchun 
katta tranzaksiyalar o‘tkazuvchi katta tarmoqlarga quyidagi yеchimlar 
taklif etiladi: 
SCM/ERP CRM/SCM 

boshqaruvni o‘zgartirish; 

malaka oshirish va treyning; 

ma’lumotlarni boshqarish qoidalari; 

aloqani rejalashtirish va dasturlarni integrallashuvi. 
Axborot texnologiyalari yordamida korxonalarni boshqarish 
tizimli dasturiy ta’minot va kompyuter va telekommunikasiya 
texnologiyalarini rivojlantirish asosida boshqarish vazifalarini hal etish 
uchun ma’lumotlarni yig‘ish, qayta ishlash, saqlash, uzatish va 
axborotni muhofaza qilish, bilim usullari va vositalari majmuini tashkil 
etishdan 
iboratdir. 
Boshqaruvda 
axborot 
texnologiyalari 
avtomatlashtirilgan tarzda tez-tez ishlatiladi, ya’ni texnik va dasturiy 

89 
vositalardan foydalangan holda boshqarish texnologiyalarini amalga 
oshirishni ko‘zda tutadi. 
Umuman olganda, axborot texnologiyalari 

bu ma’lumotlarni 
boshqarish va qayta ishlash texnologiyasidir. Odatda bu atama ostida 
kompyuter texnologiyalari tushuniladi. Axborot texnologiyalari 
sohasida turli axborotni elektron hisoblash mashinalari (EHM) va 
kompyuter tarmoqlari orqali yig‘ish, saqlash, himoyalash, qayta 
ishlash, uzatish kabi amallar ustida ishlar olib boriladi. Axborot 
texnologiyasi asosiy texnik vositalari sifatida hisoblash-tashkiliy 
texnikadan tashqari aloqa vositalari telefon, teletayp, telefaks va 
boshqalar qo‘llaniladi. 
Axborot 
texnologiyalari 
insoniyat 
taraqqiyotining 
turli 
bosqichlarida mavjud bo‘lgan bo‘lsa-da, hozirgi zamon axborotlashgan 
jamiyatining o‘ziga xos xususiyati shundaki, sivilizasiya tarixida 
birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan 
kuch energiya, xomashyo, materiallar va moddiy iste’mol buyumlariga 
sarflanadigan xarajatlardan ustunlik qilmoqda, ya’ni axborot 
texnologiyalari mavjud yangi texnologiyalar orasida еtakchi o‘rinni 
egallamoqda. Axborot texnologiyalarining industriyasi majmuini 
komp’yuter, aloqa tizimi, ma’lumotlar bazasi, bilimlar bazasi va u bilan 
bog‘liq faoliyat sohalari tashkil qiladi. 
Bugungi kunda axborot texnologiyalarini shartli ravishda 
saqlovchi, rasionallashtiruvchi va yaratuvchi turlarga ajratish mumkin. 
Birinchi turdagi texnologiyalar mehnatni, moddiy resurslarni va vaqtni 
tejaydi. Ratsionallashtiruvchi axborot texnologiyalariga chiptalar 
buyurtma qilish, mehmonxona hisob-kitoblari tizimlari misol bo‘la 
oladi. Yaratuvchi (ijodiy) axborot texnologiyalari axborotni ishlab 
chiqaradigan, undan foydalanadigan va insonning tarkibiy qism sifatida 
o‘z ichiga oladigan tizimlardan iborat. 
Axborot texnologiyalarining hozirgi zamon taraqqiyoti hamda 
yutuqlari fan va inson faoliyatining barcha sohalarini axborotlashtirish 
zarurligini ko‘rsatmoqda. Jamiyatni axborotlashtirish deganda, 
axborotdan 
iqtisodiyotni 
rivojlantirish, 
mamlakat 
fan-texnika 
taraqqiyotini, jamiyatni demokratlashtirish va intellektuallashtirish 
jarayonlarini jadallashtirishni ta’minlaydigan jamiyat boyligi sifatida 
foydalanish tushuniladi. 

90 
Korxona 
boshqaruvi 
uchun 
zamonaviy 
axborot 
texnologiyalarining asosiy vazifalari kerakli ma’lumotlarni qidirish, 
to‘plash, qayta ishlash, saqlash, yangi ma’lumotlarni ishlab chiqish va 
optimallashtirishning turli xil muammolarini hal etishdan iboratdir. 
Vazifa nafaqat vaqtni sarflaydigan, muntazam takrorlanadigan, 
ma’lumotlarni 
qayta 
ishlash 
operatsiyalarini 
tanlash 
va 
avtomatlashtirish, balki samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilish 
uchun zarur bo‘lgan yangi ma’lumotlarni olish uchun ularni qayta 
ishlash orqali ham amalga oshiriladi. 
So‘nggi o‘n yil ichida axborot-kommunikasiya texnologiyalari 
yordamida korxonalarni boshqarish, boshqaruvda sezilarli darajada 
imkoniyatlarni yaratmoqda, chunki ular barcha darajadagi menejerlarga 
va korxonalarning rahbarlariga eng yaxshi va muqobil boshqaruv 
qarorlarini qabul qilish uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy va ijtimoiy 
axborotni qayta ishlash va tahlil qilishning so‘nggi usullari bilan 
ta’minlanib kelinmoqda. Bugungi kunda axborot texnologiyalarini 
boshqaruvga tatbiq etish xarajatlari nafaqat to‘lash, balki daromad olish 
imkonini ham bermoqda. Ma’lumki, yirik g‘arbiy korporatsiyalar 
korporativ axborot tizimlarini ishlab chiqish va rivojlantirish uchun har 
yili yillik aylanma mablag‘larining 1,5 dan 4 foizi miqdorida sarflaydi. 
Axborot-kommunikasiya 
texnologiyalari 
boshqa 
turdagi 
texnologiyalarning funksional tarkibiy qismlari (masalan, ishlab 
chiqarish, tashkiliy, ijtimoiy) va ularning intellektual yadrosi rolini 
o‘ynaydi. 
Axborot texnologiyalari yordamida korxonani boshqarish uchun 
obyektni batafsil tahlil qilish, boshqaruv vazifalari va tuzilmasini 
o‘rganish, shuningdek, axborot oqimlarini boshqarishni taqozo etadi. 
So‘rov materiallarini tahlil qilish asosida axborotni boshqarish modeli 
ishlab chiqilib, u axborotni qayta ishlash vazifalari va yangi axborot 
oqimlari o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rnatadi.
Korxonalarga axborot-kommunikasiya texnologiyalarini jalb 
qilishning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: 
1. Operaysion nazorat qilish tamoyili (real vaqtda boshqaruvga 
asoslanadi). 
2. Boshlang‘ich boshqaruv tamoyili (nazorat qilish obyektining 
holati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish, uning 
holatini modellashtirish va prognozlashtirish, nazorat qilish tadbirlarini 
rejalashtirish, ularni amalga oshirish bo‘yicha qarorlarni qabul qilish 

91 
uchun bevosita qo‘llab-quvvatlash, ijrochilarga ularning yеchimlarini 
taqdim etish va vaqtida bajarilishini nazorat qilishdan iboratdir). 
3. Korxonalarda tashqi va ichki muhit ta’siri o‘zgarishini hisobga 
olib nazorat qilish tamoyili. 
4. Vertikal va gorizontal aloqa liniyalari va korxona oqimlarining 
o‘zaro bog‘liqligini amalga oshirish imkonini beradigan tarmoqni 
boshqarish tamoyili. 
Ta’kidlash kerakki hozirgi vaqtda korxona boshqaruvida quyidagi 
axborotni boshqarish tizimlari ishlatiladi: 
1. ERP (Enterprise resource planning). ERP tizimi bu – ERP 
strategiyasini, ya’ni ishlab chiqarish va turli operatsiyalarni 
integratsiyalash, mehnat resurslarini boshqarish, moliyaviy menejment 
va aktivlar boshqaruvining tashkiliy strategiyasini amalga oshiruvchi 
maxsus dasturiy paket. Ushbu strategiya dasturiy ta’minotning maxsus 
integratsiyalashgan to‘plami orqali tashkilot resurslarini doimiy 
ravishda muvozanatlashtirishga va optimallashtirishga qaratilgan, bu 
esa faoliyatning barcha yo‘nalishlari uchun ma’lumot va jarayonlarning 
umumiy modelini taqdim etadi. 
Bugungi kunda aksariyat tashkilotlar turli biznes muammolarni 
hal qilishda bir qator xavfsiz tizimlardan foydalanishmoqda. Shunga 
qaramay, ushbu tizimlar o‘rtasida konsolidatsiya, ma’lumotlarni qayta 
ishlash, tahlil qilish va almashinish jarayoni qo‘lda amalga oshiriladi, 
bu esa o‘z o‘rnida mehnat xarajatlarini ko‘payishiga va inson omili 
ta’sirining kuchayishiga olib keladi. Biz taklif qilayotgan integrasion 
bazaning asosiy platformasi ushbu muammolarni bartaraf qilishda 
yordam berishi mumkin. Mutaxassislarimiz kerakli bilim va 
ko‘nikmalarga, bulutli texnologiyalarning tendensiyalari bo‘yicha 
yеtarlicha ma’lumotga, integrasion bazaning asosiy platformasidan 
foydalangan holda tashkilotning ERP tizimi infratuzilmasini yaratish va 
shu kabi yеchimlarni amalga oshirishda professional tajribaga ega. 
Bugungi kunda aksariyat tashkilotlar turli biznes muammolarni hal 
qilishda bir qator xavfsiz tizimlardan foydalanishmoqda. Shunga 
qaramay, ushbu tizimlar o‘rtasida konsolidasiya, ma’lumotlarni qayta 
ishlash, tahlil qilish va almashinish jarayoni qo‘lda amalga oshiriladi, 
bu esa o‘z o‘rnida mehnat xarajatlarini ko‘payishiga va inson omili 
ta’sirining kuchayishiga olib keladi. Biz taklif qilayotgan integrasion 
bazaning asosiy platformasi ushbu muammolarni bartaraf qilishda 
yordam berishi mumkin. Mutaxassislarimiz kerakli bilim va 

92 
ko‘nikmalarga, bulutli texnologiyalarning tendensiyalari bo‘yicha 
yеtarlicha ma’lumotga, integrasion bazaning asosiy platformasidan 
foydalangan holda tashkilotning ERP tizimi infratuzilmasini yaratish va 
shu kabi yеchimlarni amalga oshirishda professional tajribaga ega.
2. CRM (Customer Relationship Management) tizimlari. 
Axborot-kommunikasiya texnologiyalari nuqtai nazaridan qaraganda 
CRM – bu xodimni mijozlar bilan munosabatlarini boshqarish vositasi 
bo‘lib, tashkilotlarga ularning o‘zaro aloqasini qayd qilish, daromad 
olish imkoniyatlarini mumkin qadar kengaytirish va tashkiliy, me’yoriy 
qoidalarga rioya qilish samaradorligini oshirish imkonini beradi. 
Berilgan axborot-kommunikasiya texnologiyalari mijozlar bilan 
ularning xususiy ehtiyojlarini izohlash orqali uzoq muddatli va 
daromadli o‘zaro munosabatlarni yaratishga yo‘naltirilgan. CRM tizimi 
mijoz haqidagi ma’lumotlarni aniqlashtirishni amalga oshiruvchi 
kompyuter dasturi bo‘lib, ushbu tizim yordamida yangi mijozlarni jalb 
qilish va avvalgi mijozlarni yo‘qotmaslik, xarajatlarni pasaytirish, 
mehnat unumdorligini oshirish va natijada savdo hajmi va daromadni 
ko‘paytirish, tashkilot raqobatbardoshliligini oshirish kabi maqsadlarda 
qo‘llaniladi.
CRM tizimi mijoz va sheriklar bilan hamkorlikning aniq va 
ravshan jarayonini tashkil etish, samarali marketing va savdo tashkil 
etish, mijozlar sodiqligini shakllantirish, tashkilot barcha xodimlari 
ishini kelishilgan tarzda nazorat qilish vazifalarini bajaradi. 
Belgilangan vazifalarni bajarish jarayonida zamonaviy CRM tizimi 
quyidagi komponentlarga ega bo‘lishi zarur:
- aloqa va mijozlar bazasini boshqarish;
- savdoni boshqarish;
- telefon orqali savdo (telemarketing);
- vaqtni boshqarish (taym-menejment);
- mijozlarga xizmat ko‘rsatish (sotuvdan keyingi xizmat);
- marketingni boshqarish (so‘rovnoma, anketa to‘ldirish); 
- yuqori rahbariyat uchun hisobot;
- boshqa axborot tizimlari bilan o‘zaro bog‘lanish; 
- ma’lumotlarni bir-biriga moslashtirish; 
- elektron savdoni boshqarish (tashkilot veb-sayti bilan 
bog‘lanish, mijozlar va sheriklar uchun portal);
- mobil savdoni boshqarish (kompyuter, noutbuk yoki uzoqdan 
foydalana olish).

Download 3,4 Mb.