106
Uzilish — tashqi harakatlar (ishlar, jarayonlar)ni bajarish uchun hozirgi
shilarni vaqtincha markaziy protsessor qurilmasi yordamida to’xtatish, ularni
bajargandan so’ng protsessor oldingi holatga qaytadi va to’xtatib qo’yilgan ishni
davom ettiradi. Har bir uzilish tartib raqamiga ega, unga asosan markaziy protsessor
qurilmasi qayta ishlash uchun qism-dasturni qidirib topadi. Protsessorlar ikki turdagi
uzilishlar bilan ishlashni vujudga keltirishi mumkin: dasturiy va texnik. Biror qurilma
favqulodda xizmat ko’rsatilishiga muhtoj bo’lsa, unda texnik uzilish paydo bo’ladi.
Odatda bunday uzilish markaziy protsessor uchun kutilmagan hodisadir. Dasturiy
uzilishlar asosiy dasturlar ichida protsessorning maxsus buyruqliari yordamida
bajariladi. Dasturiy uzilishda dastur o’z-o’zini vaqtincha to’xtatib, uzilishga taalluqli
jarayonni bajaradi.
Tutib olish – bu jarayon oqibatida g’arazli shaxslar dasturiy vositalar va
axborotning turli magnitli tashuvchilariga kirishni yo’lga qo’yadi. Dastur va
ma’lumotlardan noqonuniy nusxa olish, kompyuter tarmoqlari aloqa kanallaridan
ruxsatsiz o’qishlar va hokazo harakatlar tutib olish jarayonlariga misol bo’la oladi.
O’zgartirish — ushbu jarayon yovuz niyatli shaxs nafaqat kompyuter tizimi
komponentlariga (ma’lumotlar to’plamlari, dasturlar, texnik elementlari) kirishni
yo’lga qo’yadi, balki ular tarkibini (ko’rinishini) o’zgartiradi. Masalan, o’zgartirish
sifatida g’arazli shaxsning ma’lumotlar to’plamidagi ma’lumotlarni o’zgartirishi,
yoki umuman kompyuter tizimi fayllarini o’zgartirishi, yoki qandaydir qo’shimcha
noqonuniy qayta ishlashni amalga oshirish maqsadida foydalanilayotgan dasturning
kodini o’zgartirishi tushuniladi.
Soxtalashtirish — bu jarayon yordamida g’arazli shaxslar tizimda hisobga
olinmagan vaziyatlarni o’rganib, undagi kamchiliklarni aniqlab, keyinchalik o’ziga
kerakli harakatlarni bajarish maqsadida tizimga qandaydir soxta jarayonni yoki tizim
va boshqa foydalanuvchilarga soxta yozuvlarni yuboradi.