159
dollarni, ETni yaratishning instrumental vositalariniki 15
million dollarni tashkil
etgan, 1990 yilda esa bu ko’rsatkichlar 350—275 million dollarga etdi.
IBM (AKSH) firmasi 1986 yilda xar xil bosqichda yaratilayotgan 70 ta ETga ega
edi. Yirik amerika firmalari uzlarining korxonalari (Apolo Computer, Data
General Sperry, DEC) da mexnat unumdorligini kutarish uchun ETlarni keng
mikyosda yaratib qo’llay boshladilar. DEC firmasi mutaxassislarining ma’lumo-tiga
kura, yaqin orada bu firmada yaratiladigan tizimlarning 30%iga yaqinini sun’iy
intellekt tizimlari tashkil qiladi. YApon mutaxassislari taqlif kilgan, 5-avlod
EXMlari loyixasiga kura ETlar bu yangi xisoblash texnikasining asosiy qo’llanish
sohasiga aylanadi. 1984 yilda Buyuk Britaniyada sun’iy intellekt muammosini xal
qilishga yunaltirilgan Tьyuring instituta ishga tushdi. Evropa o’zaro
yordam
komissiyasi bu muammoni xal qilish «Esprit» loyixasini ishlab chiqayap-ti. Bu loiyxa
doirasida uchta yirik komьpyuter firmalari bo’lgan Compagnie Machines Bull
(Frantsiya), ICh (Buyuk Britaniya) va Siemens AG (GFR)lar bilimlar bazasiga
asoslangan tizimlarni yaratishga yunaltirilgan birlashgan tadqiqot institutini tuzdilar.
Muammoni xal qilishga karatilgan, oxirgi yillarda yaratilgan ETlarning taxlili
shuni kursatadiki, yaratuvchilarning
asosiy kuch-gayrati, sanoat va konstruktor-
texnologik korxonalarda samarali qo’llanuvchi siste-malar yaratishga karatilgan.
Bunday qo’llanuvchi ET lar nafaqat an’anaviy tizimlar (I avlod ETlari)
masalalarini, balki boshqaruv masalalarini, berilgan axborotni, apparat va
maxsulot parametrlarining xisobini echadi.
SHuning uchun ishlab chiqarish-texnologik qo’llanishga
''
muljallangan ET ( I I
avlod ET)larni loyixalovchilar-ning e’tibori katta bilimlar bazasini, xususan metabi-
limlar va ularni qo’llovchi vositalarni, fikr (muloxaza) ning induktiv va xakikatga
uxshash sxemalarini amalga oshirish yordamida ekspertdan
bilimlarni ajratib
olish jarayonini avtomatlashtiruvchi; echiladigan masalaga boglik ravishda
strategiyani tanlash jarayonini avtomatlashtiruvchi; an’anaviy ETlar imkoniyatlarini
birlashtiruvchi integrallangan ETlarni, ma’lumotlar va bilimlar bazalarini
boshqaruvchi tizimlar xamda intellektual amaliy programmalar
paketlarini yaratish
uchun samarali vositalarni yaratishga karatilgan.
II avlod ETlarida yuqorida sanab utilgan vazifalarni amalga oshirish sanoat
ET lari yaratishga omil bo’ladi va ularning qo’llanish sohalarini kengaytiradi.
ET larning keng ommalashuviga sabab, ularning formallashmagan, an’anaviy
programmalash uchun kiyin yoki bajarib bo’lmaydigan masalalarni echishda
qo’lla-nishidir. Bundan tashqari u (ET) quyidagi xarakterli xususiyatlarga —
bilimlarni tuplash, qayta ishlash, umumlashtirish xamda takliflarni kiritish va bu
takliflarni tushuntirib berish qobiliyatiga ega.
ETlarning amalda keng qo’llanishiga erishilgan (AKSH, YAponiya va
Evropada) bo’lishiga karamay, ularni ommaviy ishlab
chiqarish va yoyishga
tuskinlik qiluvchi bir kator xal bo’lmagan quyidagi muammolar xam bor: - ET
larni yaratish shu paytgacha uzok va kiyin jarayon bo’lib kolayotganligi;
- bilimlar qabul qilish (olish): saralash, strukturalash, tasvirlash, sozlash va
bilimlarni ko’zatib borish;
- xayotda kupincha echiladigan masalalar vaqt o’tishi
bilan turlicha echilishi
takozo etiladi, ko’pgina ETlar asosan uzgarmas masalalar echishga
160
mo’ljallanganligi uchun ularni yuqoridagi kabi masalalarga qo’llab
bo’lmaydi;
Demak, ET larni yaratish va ulardan natijalar olish uchun xali kup ishlar
kilinishi kerak.
