Dağ-mədən işlərinin təsirindən mühafizə tədbirləri layihələndirilən şəbəkə və qurğular altında bu işlərin görülmə müddəti nəzərə alınmaqla TN və Q 2.01.09 və TN və Q 2.04.02-ə uyğun olaraq təyin edilməlidir.
kanalizasiya şəbəkə və qurğularının yerləşəcəyi meydançaların, həmçinin meydançadan kənar boru kəmərlərinin ayrı-ayrı sahələrinin işlənilməsinə başlanğıc müddətləri;
yer səthində yarıq və çöküntülərin yarana biləcəyi ərazilər.
işlərin görülmə planı məlum olmayan sahələrdə - ən güclü layların birindən, yaxud bir horizontdan çıxarılacaq qazıntının şərti verilmiş miqdarı;
boru kəmərlərinin yer səthinə çıxan tektonik pozuntular, şaxta sahələrinin sərhədləri və şaxta işlərində dayaq kimi saxlanılıb mühafizə olunan kütlə ilə kəsişmələri olan yerlərdə - yaxın 5 ildə işləniləcək laylardan çıxarılan qazıntıların miqdarlarının cəmi.
Mühafizə tədbirlərinin həcmi gözlənilən deformasiyaların TN və Q 2.01.09-da verilmiş əlavə yük əmsalları nəzərə alınmaqla maksimal qiymətlərinə təyin edilməlidir.
20.3.2.2. Basqısız kanalizasiyalarda saxsı, dəmir-beton, xrizotilsement və plastmas borulardan, həmçinin dəmir-beton novlar və kanallardan istifadə edilməlidir.
Boruların növü tullantı sularının tərkibindən və inşaat meydançalarının, yaxud boru kəmərləri trassalarının dağ-geoloji şəraitindən asılı olaraq seçilməlidir.
boru kəməri trassasını böyük enişlər istiqamətində, yaxud yer səthinin gözlənilən az mailliklər zonasında seçmək;
tullantı sularını layihələndirilən boru kəməri, yaxud digər boru kəmərləri vasitəsilə yer səthinin əlverişsiz mailliklər zonasından kənara nəql etdirmək üçün nasos stansiyaları nəzərdə tutmaq.
Tullantı sularını nəql etdirən stansiyalar dağ-mədən işlərinin yaxın 5 ildə başlanması nəzərdə tutulursa boru kəmərinin tikintisi zamanı, bu işlər daha gec zamana planlaşdırıldıqda isə bilavasitə onların başlanmasından əvvəl qurulmalıdır.
Basqısız boru kəmərinin calaq birləşmələrinin kipliyinin saxlanılma şərti (141) tənliyi ilə ifadə edilir.
boru kəmərinin trassasını dəyişərək onu yer səthinin gözlənilən deformasiyası az olacaq zonalarına keçirmək;
boru kəmərinin daşıma qabiliyyətini artırmaq üçün onun əsasında çevik tikişli dəmir-beton döşənəcək yaratmaq lazımdır
Reaktiv suvarıcılardan istifadə etdikdə əsaslar-dik borular qurğulardan sukeçirməyən deformasiya tikişi ilə ayrılmalıdırlar.
1.
|
Ümumi müddəalar......................................................................................................
|
1
|
2.
|
Normativ istinadlar......................................................................................................
|
3
|
3.
|
Əsas anlayışlar.............................................................................................................
|
4
|
4.
|
Şəhər tullantı sularının hesabi sərfləri. Kanalizasiya şəbəkələrinin hidravlik hesablanması. Xüsusi sərflər və qeyri-müntəzəmlik əmsalları...................................
|
6
|
4.1.
|
Ümumi müddəalar......................................................................................................
|
6
|
4.2.
|
Yağış kanalizasiyası....................................................................................................
|
9
|
4.2.1.
|
Məskunlaşma zonalarından və müəssisələrin ərazilərindən
yerüstü axımların kənarlaşdırılması şərtləri................................................................
|
9
|
4.2.2.
|
Yerüstü tullantı sularının orta illik həcminin təyini....................................................
|
10
|
4.2.3.
|
Təmizlənməyə veriləcək yerüstü tullantı
sularının hesabi həcmlərinin təyini.............................................................................
|
11
|
4.2.4.
|
Yağış kanalizasiya kollektorlarında yağış və
ərimiş qar sularının hesabi sərflərinin təyini...............................................................
|
12
|
4.3.
|
Yarımayrılmış kanalizasiya sisteminin
tullantı sularının hesabi sərfləri...................................................................................
|
21
|
4.4.
|
Məskunlaşma ərazilərinin və sənaye müəssisələri
sahələrinin yerüstü axımlarının keyfiyyət xarakteristikası..........................................
|
23
|
4.5.
|
Məskunlaşma əraziləri və müəssisə sahələrində
yaranmış yerüstü axımların təmizlənməsi...................................................................
|
24
|
4.6.
|
Yağış suyu axımının tənzimlənməsi..........................................................................
|
25
|
4.7.
|
Kanalizasiya şəbəkələrinin hidravlik hesablanması...................................................
|
26
|
4.8.
|
Boruların minimal diametrləri...................................................................................
|
28
|
4.9.
|
Hesabi sürətlər, boru və kanalların dolması..............................................................
|
28
|
4.10.
|
Boru kəmərləri, kanal və novların maillikləri............................................................
|
30
|
5.
|
Kanalizasiya sxemləri və sistemləri............................................................................
|
30
|
5.1.
|
Yaşayış məntəqələri kanalizasiyasının sxemləri və sistemləri...................................
|
30
|
5.2.
|
Kiçik yaşayış məntəqələrinin (5000 nəfərə qədər əhalisi olan)
və ayrılıqda dayanmış binaların kanalizasiya sistemləri............................................
|
31
|
5.3.
|
Sənaye müəssisələrinin kanalizasiya sxemləri və sistemləri......................................
|
32
|
5.4.
|
Yaşayış məntəqələri və sənaye müəssisələri ərazilərində
yaranan yerüstü tullantı sularının kanalizasiyalaşdırılma sxemi................................
|
33
|
6.
|
Kanalizasiya şəbəkələri və onların üzərindəki qurğular.
Şəbəkələrin trassalaşdırılması və boru
kəmərlərinin çəkilməsi şərtləri....................................................................................
|
34
|
6.1.
|
Boru kəmərlərinin dönmələri,
birləşmələri və basdırılma dərinlikləri........................................................................
|
35
|
6.2.
|
Borular, dayaqlar, armatura və boru altındakı əsaslar.................................................
|
35
|
6.3.
|
Baxış quyuları.............................................................................................................
|
36
|
6.4.
|
Enmə quyuları.............................................................................................................
|
37
|
6.5.
|
Yağışqəbuledicilər.......................................................................................................
|
38
|
6.6.
|
Dükerlər.......................................................................................................................
|
39
|
6.7.
|
Yollardan keçidlər......................................................................................................
|
40
|
6.8.
|
Buraxıcılar və yağış suyu kənarlaşdırıcılar.................................................................
|
40
|
6.9.
|
Sənaye müəssisələrinin kanalizasiya
şəbəkələrinin layihələndirilməsinin xüsusiyyətləri.....................................................
|
41
|
6.10.
|
Şəbəkələrin ventilyasiyası...........................................................................................
|
41
|
6.11.
|
Boşaltma stansiyaları..................................................................................................
|
42
|
7.
|
Nasos və hava üfürücü stansiyaları.............................................................................
|
42
|
7.1.
|
Ümumi müddəalar......................................................................................................
|
42
|
7.2.
|
Nasos stansiyaları........................................................................................................
|
43
|
7.3.
|
Hava üfürücü stansiyalar............................................................................................
|
48
|
8.
|
Təmizləyici qurğular...................................................................................................
|
49
|
8.1.
|
Ümumi müddəalar.......................................................................................................
|
49
|
8.2.
|
Tullantı sularının mexaniki təmizlənməsi üçün qurğular............................................
|
53
|
8.2.1.
|
Barmaqlıqlar................................................................................................................
|
53
|
8.2.2.
|
Qumtutanlar.................................................................................................................
|
53
|
8.2.3.
|
Ortalaşdırıcılar.............................................................................................................
|
55
|
8.2.4.
|
Durulducular...............................................................................................................
|
58
|
8.2.5.
|
İki yaruslu durulducular və şəffaflandırıcı-çürüdücülər.............................................
|
63
|
8.2.6.
|
Septiklər......................................................................................................................
|
65
|
8.2.7.
|
Hidrosiklonlar.............................................................................................................
|
65
|
8.2.8.
|
Mərkəzdənqaçma aparatları (sentrifuqalar)................................................................
|
67
|
8.2.9.
|
Flotasiya qurğuları.......................................................................................................
|
68
|
8.2.10
|
Deqazatorlar...............................................................................................................
|
69
|
9.
|
Tullantı sularını bioloji təmizləyən qurğular..............................................................
|
70
|
9.1.
|
Preaeratorlar və biokoaqulyatorlar..............................................................................
|
70
|
9.2.
|
Bioloji süzgəclər.........................................................................................................
|
70
|
9.2.1.
|
Ümumi müddəalar......................................................................................................
|
70
|
9.2.2.
|
Damcılı bioloji süzgəclər............................................................................................
|
72
|
9.2.3.
|
Yüksək yüklənmiş bioloji süzgəclər...........................................................................
|
73
|
9.2.4.
|
Aerotenklər.................................................................................................................
|
75
|
9.3.
|
İkinci pillə durulducuları. Lilayırıcılar.........................................................................
|
81
|
9.4.
|
Tam oksidləşdirən aerasiya qurğuları
(aerasiya müddəti uzadılmış aerotenklər)....................................................................
|
82
|
9.5.
|
Dövretdirici oksidləşdirici kanallar.............................................................................
|
83
|
9.6.
|
Süzmə sahələri.............................................................................................................
|
84
|
9.7.
|
Yeraltı süzmə sahələri.................................................................................................
|
86
|
9.8.
|
Qum-çınqıl süzgəcləri və süzən xəndəklər.................................................................
|
86
|
9.9.
|
Süzən quyular............................................................................................................
|
87
|
9.10.
|
Bioloji nohurlar...........................................................................................................
|
88
|
10.
|
Təmizlənmiş tullantı sularını oksigenlə doydurmaq üçün qurğular..........................
|
90
|
11.
|
Tullantı sularının zərərsizləşdirilməsi.........................................................................
|
92
|
12.
|
Tullantı sularının dərin təmizlənməsi üçün qurğular..................................................
|
93
|
12.1.
|
Ümumi müddəalar......................................................................................................
|
93
|
12.2.
|
Dənəvər yüklü süzgəclər............................................................................................
|
93
|
12.3.
|
Polimer yüklü süzgəclər..............................................................................................
|
95
|
12.4.
|
Torlu barabanlı süzgəclər...........................................................................................
|
95
|
13.
|
Tullantı sularını fiziki-kimyəvi təmizləmək üçün qurğular.......................................
|
96
|
13.1.
|
Tullantı sularının neytrallaşdırılması..........................................................................
|
96
|
13.2.
|
Reagent qurğuları........................................................................................................
|
97
|
13.3.
|
Sian tərkibli tullantı sularının zərərsizləşdirilməsi......................................................
|
100
|
13.4.
|
Xrom tərkibli tullantı sularının zərərsizləşdirilməsi....................................................
|
100
|
13.5.
|
Biogen qidalandırma...................................................................................................
|
100
|
14.
|
Tullantı sularının adsorbsiya qurğularında təmizlənməsi...........................................
|
101
|
14.1.
|
Ümumi müddəalar.....................................................................................................
|
101
|
14.2.
|
Aktivləşdirilmış kömürdən sıx laylı yükü olan adsorberlər......................................
|
102
|
14.3.
|
Aktivləşdirilmış kömürdən seyrəlmiş laylı yükü olan adsorberlər............................
|
102
|
15.
|
Tullantı sularını təmizləmək üçün ionəvəzedici qurğular..........................................
|
102
|
16.
|
Tullantı sularının elektrokimyəvi təmizlənməsi üçün qurğular.................................
|
106
|
16.1.
|
Sian tərkibli tullantı sularını emal etmək üçün elektroliz qurğuları...........................
|
106
|
16.2.
|
Alüminium elektrodlu elektrokoaqulyatorlar.............................................................
|
107
|
16.3
|
Polad elektrodlu elektrokoaqulyatorlar.....................................................................
|
108
|
17.
|
Tullantı suları çöküntülərini emal etmək üçün qurğular............................................
|
110
|
17.1.
|
Ümumi müddəalar......................................................................................................
|
110
|
17.2.
|
Susuzlaşdırılma, yaxud çürüdülmədən əvvəl çöküntünü
sıxlaşdırmaq və qatılaşdırmaq üçün qurğular..............................................................
|
110
|
17.3.
|
Metantenklər................................................................................................................
|
111
|
17.4.
|
Aerob stabilləşdiricilər................................................................................................
|
114
|
17.5.
|
Çöküntünün mexaniki susuzlaşdırılması üçün qurğular.............................................
|
115
|
17.6.
|
Lil sahələri..................................................................................................................
|
119
|
17.7.
|
Çöküntünün zərərsizləşdirilməsi, kompostlaşdırılması, termik qurudulması və yandırılması üçün qurğular.........................................................................................
|
121
|
17.8.
|
Çöküntünün saxlanılması və anbara yığılması............................................................
|
122
|
17.9.
|
Təmizlənmiş tullantı sularının sututarlara axıdılması................................................
|
122
|
18.
|
Elektrik avadanlığı, texnoloji nəzarət, avtomatlaşdırma
və operativ idarəetmə sistemləri.................................................................................
|
124
|
18.1.
|
Ümumi müddəalar.....................................................................................................
|
124
|
18.2.
|
Texnoloji nəzarət........................................................................................................
|
126
|
18.3.
|
Avtomatlaşdırma və operativ idarəetmə sistemləri.....................................................
|
126
|
18.4.
|
Nasos stansiyaları və hava üfürücü stansiyalar..........................................................
|
127
|
18.5.
|
Təmizləyici qurğular...................................................................................................
|
128
|
19.
|
Bina və qurğuların inşaat həlli və konstruksiyalarına tələblər...................................
|
129
|
19.1.
|
Baş plan və həcmi planlaşdırma qərarları..................................................................
|
129
|
19.2.
|
İsitmə və ventilyasiya.................................................................................................
|
131
|
20.
|
Xüsusi təbii və iqlim şəraitlərində kanalizasiya
sistemlərinə əlavə tələblər..........................................................................................
|
133
|
20.1.
|
Seysmik rayonlar........................................................................................................
|
133
|
20.2.
|
Çökən qruntlar............................................................................................................
|
133
|
20.3.
|
İşlənilən ərazilər.........................................................................................................
|
135
|
20.3.1
|
Ümumi müddəalar......................................................................................................
|
135
|
20.3.2
|
Kollektorlar və şəbəkələr...........................................................................................
|
136
|
20.3.3
|
Təmizləyici qurğular..................................................................................................
|
137
|
- hesabi dolma dərəcəsində boru kəmərinin yol verilən 
- boruların calaq birləşmələrinin ox istiqamətində yol verilən kompensasiya qabiliyyəti (saxsı borular üçün - 4sm; geniş ağızlı dəmir-betonborular üçün- 5sm; muftalı xrizotilsement borular üçün – 6sm qəbul edilməlidir);
- calaq birləşməsinin ox istiqamətində tələb olunan kompensasiya qabiliyyəti, sm (yer səthinin gözlənilən deformasiyasından və qəbul edilmiş boruların həndəsi ölçülərindən asılı olaraq hesablama ilə təyin edilməlidir);
- tikinti zamanı calaqda boruların ucları arasında saxlanılan məsafə, sm (
- boru bölmələrinə qruntun üfüqi deformasiyasından yaranan uzununa maksimal qüvvənin təsiri;