İşin məqsədi.
Analoji və rəqəmsal siqnalları təhlil etmək;
Siqnalların rəqəmsal siqnallara çevrilməsi qaydasını müəyyənləşdirmək;
Telekommunikasiya sistemində siqnalların yerini və rolunu təyin etmək;
Siqnalın sadə komponentlərə ayrılması qaydasını müəyyənləşdirmək;
Delta funksiya və siqnallarda yığılma əməliyyatları anlayışının təyini;
Diskret Furye çevrilməsinin tətbiqi;
Maneəyə davamlı siqnalların yaradılması;
Siqnalların tətbiq sahələrinin təhlili.
Dissertasiya işi bu məsələlərin araşdırılmasına həsr edilmişdir.
4
I FƏSİL. ANALOJİ VƏ RƏQƏMSAL SİQNALLAR
1.1 İnformasiya, məlumat və siqnallar
Ətraf mühiti müşahidə edərkən, kitab, qəzet, jurnal oxuyarkən, ayrı-ayrı
adamlarla ünsiyyətdə olarkən, televiziya verilişlərinə baxarkən informasiya alırıq.
İstənilən 2 obyekt arasında informasiya mövcuddur. Obyeklərdən biri
informasiyanın qəbuledicisi, digəri mənbəyidir.
İnformasiya aləmin obyektidir deyə bilərik. İnformasiyanı digər obyektlərdən
fərqləndirən xassələr vardır:
əlçatanlıq, mövcudluq, adekvatlıq, dəqiqlik, faydalılıq, aktuallıq, etibarlılıq, tamlıq, aydınlıq, qiymətlilik, obyektivlik,.
İnformasiyanın müxtəlif növləri vardır:
mətn, məntiqi, audio, qrafiki, ədədi, video, multimedia. İnformasiyanın bizə müxtəlif formalarda təqdim olunur : mətn, qrafiki, ədədi, kombinasiyalı, səs.
Siqnal müəyyən qaydada elektrik impulsları şəklində təsvir olunmuş məlumatdır. Məlumat kodlaşdırılmış daşıyıcılardır.
Siqnal bir neçə fərqli tezliklərin birləşməsindən ibarətdir. Bir siqnal heç vaxt dəyişməzsə, tezliyi 0-dır və periodu sonsuzdur. Ani dəyişən bir siqnalda period 0 və tezlik sonsuzdur. Rabitə sistemlərində, siqnal emalı, elektrik və elektron mühəndislikdə siqnal fiziki dəyişənlərin xüsusiyyətləri və davranışları haqqında məlumatları göstərən və riyazi bir funksiya şəklində göstərilən ifadədir. Siqnal ayrıca bir sistemdəki fiziki dünyadakı, zamanın və ya məkanın dəyişməsini göstərir və bizə riyazi bir funksiya kimi bənzətməklə işləməyimizi təmin edir. Terminal siqnalına video, audio, şəkil, rabitə, radar, tibbi və musiqi sahələrində müxtəlif ifadələr də daxildir. Elektrik siqnalının bir amplituda və vaxt dəyişkən fasilələrə malik olduğu üçün onun qrafik təsviri dalğa xarakterikliyini göstərir. Buna görə dalğalar üçün istifadə olunan amplituda və dövr kimi anlayışlar elektrik siqnalına da aiddir. Bununla birlikdə elektrik siqnalları süni şəkildə modulyasiya yaratmaq üçün istehsal olunur və onların əsas məqsədi fiziki dalğalar kimi enerjini daşımamaqdır. Məlumat daşıyan elektrik siqnalını fiziki xüsusiyyətləri təbii olan
5
dalğalarla qarışdırmamaq lazımdır. Analog siqnallar qısaca davamlı siqnallar adlanır. Yəni, siqnal zaman və ya məkan kimi davamlı bir dəyişənin bir funksiyasıdır və ümumiyyətlə davamlı bir diapazonda qiymətlər götürür. Mühəndislikdə rast gəlinən bir çox siqnal analoqdur. Məsələn, səs dalğasının yaratdığı dəyişkən təzyiq gərginlik kimi amplituda tənzimlənə bilən davamlı elektrik siqnalına çevrilə bilər. Buradakı həssaslıq səs dalğasının molekulyar həllinə çox yaxındır. Rəqəmsal siqnallara qısa müddətdə diskret vaxt siqnalları deyilir. Analoq siqnaldan fərqli olaraq, qiymətlər dəsti var və bu müəyyən fasilələrlə davamlı olmayan bir şəkildə yazılmışdır. Beləliklə, analoq siqnallar kimi davamlı deyil. Müəyyən fasilələrlə fasiləsiz analoq siqnalların seçilməsindən və ya bir sıra nömrələr şəklində rəqəmləşdirilməsindən ibarət ola bilər. Analoq siqnallar və rəqəmsal siqnallar arasındakı ən böyük fərq analoq siqnalların davamlı bir quruluşda olmasıdır, lakin rəqəmsal siqnalların davamlı olmayan məhdud bir quruluşdadır. Daha yaxşı başa düşmək üçün davamlı siqnalların nümunəsi olaraq axın, təzyiq və temperatur kimi davamlı dəyərlərin funksiyalarını araşdıra bilərik. Ayrıca gündəlik orta temperaturu, rəqəmsal şəkillər kimi diskret funksiyalar verə bilərik.
Təbiətdə, demək olar ki, bütün siqnallar analoqdur, yəni daim müəyyən sərhədlər daxilində dəyişir. İlk elektron qurğular analoq idi. Fiziki kəmiyyətləri voltaja və ya cərəyanlara çevirdilər, üzərində bəzi əməliyyatlar etdilər və sonra fiziki kəmiyyətlərə tərs çevrilmələr etdilər. Məsələn, bir insanın səsi (hava titrəmələri) mikrofondan istifadə edərək elektrik vibrasiyasına çevrilir, sonra bu elektrik siqnalları elektron gücləndirici ilə gücləndirilir və akustik sistem istifadə edərək daha yüksək səs vibrasiyasına çevrilir. Zaman keçdikcə bütün analoq cihazların parametrləri elementlərin köhnəlməsindən asılı olaraq dəyişir, buna görə də bu cihazların xüsusiyyətləri sabit qalmır. Analoqdan fərqli olaraq, rəqəmsal siqnallar səs-küy, müdaxilədən daha yaxşı qorunur. Rəqəmsal siqnallar daha mürəkkəb və çox mərhələli emal, daha uzun itkisiz saxlama və analoqlardan daha yaxşı ötürülməni təmin edir. Bundan əlavə, rəqəmsal cihazların davranışı həmişə
6
dəqiq hesablanır və proqnozlaşdırıla bilər. Rəqəmsal qurğular köhnəlməyə nisbətən daha az həssasdır, çünki parametrlərindəki kiçik bir dəyişiklik onların işinə təsir göstərmir. Bundan əlavə, rəqəmsal cihazların dizaynı və diskussiyası daha asandır. Bütün bu üstünlüklərin rəqəmsal elektronikanın sürətli inkişafını təmin etdiyi aydındır.
Analoq siqnal fasiləsiz (yəni istənilən vaxt) və rəqəmsal - diskret vaxtda (yəni yalnız seçilmiş vaxt nümunələrində) müəyyən edilir. Bu səbəbdən analoq cihazların əldə edə biləcəyi maksimum sürət həmişə rəqəmsal cihazlardan daha yüksəkdir. Analoq qurğular rəqəmsallardan daha sürətli dəyişən siqnallarla işləyə bilər. Bir analoq cihaz tərəfindən məlumatların işlənməsi və ötürülmə sürəti həmişə bir rəqəmsal cihaz tərəfindən emal və ötürmə sürətindən daha yüksək ola bilər. Analoqu rəqəmsal siqnallara çevirmək və tərs çevrilmək üçün xüsusi avadanlıqlardan (analoq-rəqəmsal və rəqəmsal-analoq çeviricilərindən) istifadə edilir.
|
