4
Giriş
İki əsrə yaxındır ki, elektrik enerjisinin alınması, çevrilməsi, ötürülməsi və paylanması üzrə dünyada
böyük işlər aparılır. Yeni elektrik şəbəkələri tikilir, mövcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir. Bunlar,
elektrik stansiyaları, yarımstansiyalar, elektrotexniki qurğular, elektrik veriliş hava xətləri (HX) və kabel
xətləri (KX), mühafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keçirilir. Kabellər gərginlik sinfi, təyinatı,
konstruksiya və elektrik xarakteristikalarına görə fərqlənirlər. Kabellər keçirici alüminium (Al) və ya Mis
(Cu) damardan, ekran, damar izolyaisyası, izolyasiya üstü ekran, Al və qurğuşun qilaf və xarici mühafizə
örtüyündən ibarət olan konstruksiyalardır.
Üçfazalı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır. Onlar çox zəhmətli, təmir
müddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı, yüksək ixtisaslı montaj heyətinin olmasını da tələb edir.
Üstəlik kabel xətti ilə eyni gücün ötürülməsi, HX-nə nisbətən daha çox əlvan metalların sərf edilməsini
tələb edir.
KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin çəkilməsinə icazə
verilmədiyi yerlərdə istifadəsi mümkündür. Bunlara baxmayaraq, kabel xətlərinin aşağıdakı üstünlükləri
də vardır:
a) Atmosfer təsirlərinə məsələn, külək, buzlaşma, ildırım boşalmalarına məruz qalmaması;
b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə müdaxilə etməməsi; Kabel xətlərinin əsas elementləri
aşağıdakılardır: a) elektrik enerjisini ötürən kabel; b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən
muftalar, muftalar kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və bütün xəttin uzunluğu
üçün vacib elementlərdir; c) sonluq muftalar və ya işləmələr; d) yüksək gərginlikli (110 kV və daha böyük)
kabel xətlərinin yağ durdurucu muftaları; e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları; j) kabelin temperatur
və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri və sistemlər; i) kabellərin təbii çəkilişi mümkün olmadıqda,
onları
kollektor, tunel, blok və s. tikililərdə çəkirlər.
Kabellər həm quruda, həm də su altında montaj edilə bilər. Hər bir hal üçün uyğun
konstruksiya
elementlərinə malik kabel seçilməlidir. Su altı çəkilişlər üçün hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan
kağız izolyasiyalı MKK, MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir. Su altı polietilen
izolyasiyalı, koaksial zirehli kabellər KPK-5/18 markaları ilə buraxılır. Sualtı çəkilişdə əsasən qurğuşun
qilaflı, dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir. Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda,
təhlükəli qaz və toz olan mühitlərdə çəkilir. Qalan hallarda Alüminium və plastmas qilaflı kabellər istifadə
edilir.
Bu modulu tamamladıqdan sonra tələbə hava və kabel xətlərinin konstruksiyasını, keçirici məmulatları,
gərginliyi 1000v-a qədər olan elektrik xətlərin quraşdırılmasını, mühafizə yerlə birləşdirmə
şəbəkələrinin quruluşu və quraşdırılmasını biləcəkdir.
