O‘ZBEK TILIDAGI QURILISHGA OID ATAMALARINI
“BALIQ SKELETI” METODI VOSITASIDA O‘QITISH
O‘zbek tili va adabiyoti yo‘nalishi magistri
Bobur Nomurodov
O‘zbek tilining tarixi boy va qadimiy bo‘lib, zamon rivojlangani sayin ularning ba’zilari hozirgi kunda iste’moldan chiqib kengan bo‘lishi mumkim yoki bu kabi atamalarni hozirgi talaba yoshlar bilmaslgi mumkin. Shu kabi iste’moldan chiqib ketgan va hozirda amalda qo‘llanilin kelayongan qurilishga oid so‘zlarni o‘quvchilarga yetkazib berish uchun turli grafik organayzerlar yordamida o‘tish mumkin.
Qurilish terminologiyasi ham o‘zbek tilining lug‘at tarkibi kabi uzoq rivojlanish yo‘lini bosib o‘tdi. Zamonaviy rivojlanish darajasiga yetgunga qadar qurilish terminologiyasida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berdi, uning tarkibida ko‘plab yangi va yangi atamalar paydo bo‘ldi. Shu sababli adabiy tildagi so‘zlarning yuqorida ko‘rib chiqilgan strukturaviy turlari ham konstruksiya terminologik tizimiga xosdir. Muhimi shundaki, tadqiqotimiz ob’ektida leksik birliklarni yasashning morfologik usuli eng faol hisoblanadi. Bularning barchasi adabiy tilda so‘z yasalishining umumiy qonuniyatlari asosida yasash atamalarining shakllanganligini ko‘rsatadi. Albatta, bu mezonlar o‘rtasida hech qanday farq yo‘q degani emas. Tabiiyki, bu borada biroz farq bor. Masalan, adabiy tilning ma’lum passiv so‘z yasovchi elementlari ma’lum terminologik tizimlarda faollashadi yoki aksincha.
O‘zbek tilidagi qurulilshga oid atamalarni quyidagilar;
Ular quyudagilar: avj, avrs, ayvon, aylanma islimi, alanga, targ‘il, amal usto, arash, arziq, arziqlamba, arziqllamma, balxi gumbaz, bag‘al, beshik gumbaz, bog‘dodi eshik, bo‘rlama, bo‘rlamba, bolor ,vatob , yodgorlik, kesma koshin, koshin burush, lamba, diz, kulol tuproq, alon, dolon, karvonsaroy , langar, mang‘ash, oxak, pishiq g‘isht, to‘zg‘oq, lux, xattoba, chalqancha, chambarak, izora, g‘isht, kirpich, loy, o‘rda, xovuzak, xonaqoh, xavoza va boshqalar.
Ushbu qurilishga oid atamalarni “Baliq skeleti” chizmasi vositasida o‘tilshini ko‘rib chiqamiz.
Chizmani tuzish qoidasi bilan
tanishadilar. Alohida/kichik guruhlarda yuqori “suyagida” kichik muammoni ifodalaydi, pastda esa, ushbu kichik muammolar mavjudligini tasdiqlovchi dalillar ѐziladi
Kichik guruhlarga birlashadilar,
taqqoslaydilar, o’zlarining chizmlarini
to’ldiradilar. Umumiy chizmaga
keltiradilar
Ish natijalarining taqdimoti
“Baliq skeleti” sxemasi – Ularni tasdiqlovchi muammochalarni aniqlash va
|
