2-rasm. Topinambur o'simligini umumiy ko'rinishi
1911 yilda V.I. Kozlovskiy yernok haqida "Bu yagona o'simlik,
o'stirilayotganda mehnat katta qilmaganda ham hosil beradigan, sovuq, quruq,
yomg'irsiz, yomon yer yoki kuchsizlangan yerda ham o'suvchi, o'g'itsiz, bir
yerda o'n yillab o'sadigan, umuman o'ziga e'tibor talab qilmaydigan, qishga kelib
uni yerdan kovlamaslikga ham rozi yagona o'simlikdir. Bu bir so'zda, ideal
taqdir yuborgan slavyanlar uchun o'simlikdir" deb ta'rif bergan.
Yer ustki tuzilishi ko'proq kungaboqarga o'xshash, bo'yining balandligi
3- 4 metr, barglari tuxumsimon, cho'zinchoq, uchi o'tkir, chetlari nishli, pastki
barglari qarama -qarshi, yuqori barglari ketma -ket joylashgan. Gul to'plami -
savatcha bo'lib, diametri 2-5 sm, gullari poyaning eng yuqorigi qismida
joylashadi. Bir to'p o'simlikda 30-50 ta savatcha bo'ladi. Yer noki chetdan
changlanadi. Mevasi - urug', kungaboqar pistasidan maydaroq , 1000 donasining
vazni 7-9 g. Janubiy mintaqalarda urug'lari pishib yetiladi. Ildizi popuk ildiz,
yaxshi shoxlangan. 2 m chuqurlikkacha kirib boradi. Shoxlari yer ustki va yer
osti bo'ladi, stolonlari yer ostki shoxlanishi deyilib, uzunligi 8-40 sm gacha
bo'ladi. Stolonlari qancha katta bo'lsa, tuganaklari shuncha zich bo'ladi.
[Djanikulova U.B., 2007].
3-rasm. Topinamburni tugunagi va gilini ko'rinishi
Biologik xususiyatlar. Tuganaklari bemalol qishlab chiqadi, sovuqdan
yer ustki qismi nobud bo'ladi. Tuganaklari tarkibida inulin va uglevodlar
bo'lganligi uchun sovuqqa chidamli bo'ladi. Yer noki Iqlimning sovuq va issiq
bo'lishiga moslashadigan ekindir
Yer uski poyalari qisqa muddatli past xaroratga (-80
o
C), tuganaklari esa -
12 oC ga chidaydi, qor tagidagi tuganaklar 30-35
o
C past darajaga yaxshi
bardosh beradi. Xarorat 40-42
o
C darajada issiq bo'lganda ham yaxshi o'sib
rivojlanadi. Urug'lar unib chiqqanidan pishib yetilgunicha ertapishar navlar
uchun 2000
o
C , erta va kechpishar navlar uchun 2500- 2800
o
C xarorat kerak
bo'ldi. Yorug'likga talabchan emas, shuning uchun uni zich qilib ekish xam
mumkin. qisqa kunli o'simlik. Yorug'lik kam bo'lgan bulutli mintaqalarda yer
nokning yer ustki poyasi ko'proq bo'ladi.
|
