|
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCESBog'liq geografiya-darslarini-oqitishda-atlas-va-xaritalar-bilan-ishlash-texnologiyalari Adabiyot 6-sinf choraklik test 15349, 406-Текст статьи-1378-1-10-20220118, 2-mavzu. Fizik modellar animatsiyasini yaratishACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES
VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2020
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804
Academic Research, Uzbekistan 659 www.ares.uz
chiziqli, rangli, nuqtali, harfli, raqamli, ko’rsatkichli, rasmli va boshqa shartli belgilar
ko’rsatilib, misollar keltiriladi. O’quvchilarda shartli belgilarni o’qish ko’nikmasi
shakllantiriladi. Jumladan, yozuvli shartli belgilar bilan ishlaganda o’quvchi
geografik obyektlar nomini o’qib, yozuvlarni bir-biridan farqlay olishni o’rganishi
kerak. Bunda geografik obyektlar nomlari yozilgan harflar bir-biridan katta-kichikligi,
yo’g’onligi, ranggi, hajmi bilan farq qiladi. Masalan, materik va okean nomlari yirik
harflar bilan, o’lkalar, davlatlar, dengizlar ularga nisbatan kichikroq harflar bilan
yoziladi. Geografik obyektning maydoniga mos holda yozuv kichrayib boradi.
Geometrik shakllar bilan foydali qazilmalar, chiziqli shartli belgilar bilan geografik
obyektlarning chegaralari, yo’llar, daryolar tasvirlanadi. Chiziqli shartli belgilar
yo’g’onligi, ranglari, kesmalarga bo’linganligi va uzuq-uzuq chiziqli bo’lishi bilan
bir-biridan farq qiladi. Bu o’quvchiga alohida ta’kidlab o’tilishi shart, chunki
o’quvchi davlat chegarasi bilan uning ma’muriy hududlari chegarasini farqlay olishi
lozim. Yo’llarni tasvirlashda ham chiziqning yo’g’onligiga, turli kesmalar bilan
bo’linganligiga, rangiga qarab so’qmoq yo’l, asfalt yo’l, beton yo’l yoki temiryo’l
ekanligini bilishi zarur. Chiziqli shartli belgi bilan yana har xil liniyalar – elektr
liniyalari, bir xil voqea va hodisalarni tutashtiradigan izochiziqlar ham tasvirlanadi.
Bunday belgilar ranggi bilan ham farqlanadi.
Rangli shartli belgilar voqea va hodisalarni bir-biridan farqlashda: quruqlik va
suv havzalarini, relyefini, tabiat zonalari, iqlim mintaqalari, davlatlar, aholi va sanoat
obyektlarini tasvirlaganda ishlatiladi. Ranglar yana och va to’qligi bilan ham voqea
hodisalarni o’zgarib borishini tushuntiradi. Masalan, suv havzalarida moviy rangning
to’qlashib borishi suv havzasining chuqurlashib borayotganini bildiradi. Yoki aholi
xaritalarida aholi zichligi jigar rangda tasvirlanadi. Och jigar rangdagi hududlar aholi
siyrakligini bildirsa, rang to’qlashib borishi aholi zichligining ortib borishini
tushuntiriladi.
Shuningdik, o‘quvchilar keyinchalik xaritada berilmagan ayrim
ma’lumotlarni ham bilib olishga intiladilar. Xaritani o‘qish asosida tegishli xulosa va
yakunlar chiqara olishlari uchun o‘quvchilarga beriladigan savollar nazariy
bilimlarga asoslanuvchi, hodisa sabablarini aniqlovchi savollar bo‘lishi kerak.
Masalan: Himolay tog‘larining janubda yog‘in nima uchun juda ko‘p-u, shimolida
kam? Qoraqum bilan Qizilqumning cho‘l bo‘lishiga sabab nima? degan savollar.
O‘quvchilarniig xaritadan oladigan bilimlari ma’lum bir tartib, reja asosida (masalan,
joyning geografik o‘rni quyidagi tartibda: joyning nomi, u joylashgan materik, uning
geografik kengligi va uzunligi, dengiz va quruqlikdagi chegaralari, geografik
o‘rnining qulay va noqulayligi) bo‘lishi kerak.
|
| |
