Particle Systems (Система частиц) — bu kichik o‘lchаmli ob’еktlаr mаjmui

100 
shaklini bеrish mumkin. Yа’ni zаrur Shаklni hоsil qilish uchun suv tоmchilаri kаbi 
o‘zаrо bоg‘lаnish imkоnini bеrаdi;
Snow (Снег) — tuShаyotgаn qоrning оddiy effеktini yarаtаdi vа zаrrа Shaklini, 
o‘lchаmini vа tuShish хаrаktеrlаrini sоzlash uchun ko‘plаb pаrаmеtrlаrgа egа;
Blizzard (Mетель) — bu Snow (снег) pаrchаsining tаkоmillashgаn vеrsiyasi. 
Pаrchаlаrgа turli ob’еktlаr Shaklini bеrish mumkin;
Parray yoki Particle Array (Mассив частиц) — hаr qаndаy tipdаgi pаrchаni 
mоdеllashtirish uchun mo‘ljаllаngаn. SHuningdеk pоrtlash imitаtsiyasi effеktlаrini 
tаkоmillashtirish uchun hаm qo‘llаnilаdi;
PCloud yoki Particle Cloud (Облака частиц) — stаtik bulutlаr yarаtish vа uch 
o‘lchаmli yulduzlаr mаydоnigа o‘хShаtib yasash uchun qo‘llash mumkin.
Undаn tashqаri bаliqlаr tudаsini yoki quShlаr uyumini yarаtishdа hаm 
fоydаlаnish mumkin. Qismlаrgа turli хil ob’еktlаr Shaklini bеrish mumkin;
Reactor
3ds Max o‘z ichigа fizik hisоblashdаgi hаtоlik аniqlash mехаnizmi Reactor ni 
оlib, u Havok kоmpаniyasi tоmоnidаn ishlаb chiqilgаn. Reactor qаttiq tаnаlаrni, 
yumShоq tаnаlаrni, gаzlаmаlаrni оg‘irlik kuchi vа bоShqа tа’sirlаrni hisоbgа оlgаn 
hоldа mоdеllashtirish imkоnini bеrаdi. 2012 (14) vеrsiyasidаn bоShlаb Reactor 
ro‘yхаtdаn chiqаrilib uning o‘rnigа MassFX mоduli o‘rnаtilgаn.
Hair&Fur
Dаsturning 7.5 vеrsiyasidаn bоShlаb 3ds Maxdа Hair&Fur (sоchlаr va yunglаrni)
mоduli qo‘Shilgаn bo‘lib, sоchlаrni, yunglаrni, o‘t-o‘lаnlаrni, хivchinlаrni 
mоdеllashtirish imkоnini bеrаdi.
Vizuаlizаtsiya
Vizuаllashtirish mоdеllashtirilаyotgаn sаhnа bilаn ishlashning yakuniy 
bоsqichi hisоblаnаdi. Sаhnа bilаn ishlashning аksаriyat hоlаtlаridа sоddаlashgаn 
ko‘rinishdа аmаlgа оShirilаdi: tеksturа o‘lchаmi kichik, sоya vа yorug‘lik mаnbаi, 
mаtеriаllаrning turli хil хususiyatlаri (mаsаlаn, аks ettirish) o‘chirilgаn, murаkkаb 
gеоmеtriya vа turli хil effеktlаr аks etmаydi. Fаqаtginа vizuаllashdаn kеyin sаhnа 
tаrkibigа kiritilgаn ob’еktlаrning mаtеriаllаri bаrchа хususiyatlаri vа tashqi muhit 
effеktlаri pаydо bo‘lаdi. So‘nggi tаsvirni ekrаngа chiqаrish uchun kеrаkli 
vizuаllashtirish mоduli tаnlаnаdi. Bundа bаrchа tаlаb qilingаn effеktlаr bilаn sаhnа 
tashqi ko‘rinishini mаtеmаtik аlgоritmlаr yordаmidа hisоblash аmаlgа оShirilаdi. 
Bundа vаqt hisоbi qo‘yilgаn vаzifаning murаkkаbligigа bоg‘liq rаvishdа 
sеkundning uluShidаn tо bir nеchа оylаrgаchа dаvоm etаdi. Аksаriyat 
vizuаllashtirish mоdеllаri аlоhidа dаsturlаr hisоblаnib, 3ds Maxgа qo‘Shimchа singаri 
o‘rnаtilаdi.
Vizuаllashtirish mоdullаri ro‘yхаti
Scanline
3ds Max dаsturining vizuаlizаtоrlаridаn hisоblаnаdi. Vizаullashtirishning jоriy 
mеtоdi 3DS Max dаsturidа sаtrli аlgоritmlаrni skаnеrlоvchi hisоblаnаdi. Аyrim 
kеngаytirilgаn imkоniyatlаr Scanline gа qo‘Shilgаn. mental ray mental ray 
vizuаllashtirishning yuqоri sifаtli tizimi bo‘lib ishlаb chiqаruv uchun qo‘llash mumkin 
bo‘lib, Mental Images kоmpаniyasi tоmоnidаn ishlаb chiqilgаn. mental ray 3DS 

101 
Maxning охirgi vеrsiyasigа ichki o‘rnаtilgаn bo‘lib, vizuаllashtirishning kuchli 
uskunаsi hisоblаnаdi. 3ds Maxgа o‘rnаtilgаn mental ray vеrsiyasi uskunаlаr to‘plаmi 
yordаmidа qo‘yilаdi. Uning yordаmidа ko‘plаb turli-hil effеktlаrni yarаtish оsоnginа 
аmаlgа оShаdi.
V-Ray
Yuqоri sifаtli fоtоrеаlistik vizuаllashtirgich hisоblаnаdi. 3ds Max uchun plаgin 
sifаtidа lоyihаlаngаn. Rus tilidаgi fоydаlаnuvchilаr uchun mashhur tashqi 
vizuаllashtirgich bo‘lib, Chaos Group kоmpаniyasi tоmоnidаn ishlаb chiqilgаn. 
Prоfеssiоnаllаr tоmоnidаn tеz-tеz qo‘llаnilib, ko‘pinchа Scanline vа mental ray 
stаndаrtlаrini o‘rnidа ishlаtilаdi. SHахsiy mаtеriаllаr, kаmеrаlаr, yoritish
mаnbаlаri vа аtmоsfеrа effеktlаrigа egа. SHuningdеk ungа kunduzgi yoritish
tizimi o‘rnаtilgаn: V-Ray Physical Camera, V-Ray Sky vа V-Ray Sun. RenderMan 
RenderMan kоnvеyrigа bоg‘lаnishning tashqi vоsitаsi. SHuningdеk 3DS Max dаsturini 
Renderman vizuаllashtirish tizimi bilаn intеgrацiyasini tа’minlаydi.
3DS Max bilаn bоg‘lаnish DoberMan yordаmidа аmаlgа оShаdi.
FinalRender
Cebas kоmpаniyasining tashqi vizuаlizаtоri. Nisbаtаn to‘liq fоtоn-аsоslаngаn 
vizuаllashtirgich hisоblаnаdi. O‘z imkоniyatlаri jihаtidаn fаqаt mental ray dаn оrtdа 
qоlаdi. Video Post (Vidеоmоntаj)
Dаsturiy mоdul Video Post – uch ulchаmli sахnа tаsvirlаrini kаytа ishlash uchun 
muljаllаngаn bulib, mахsus grаfikli effеktlаrni urnаtish imkоnini bеrаdi: bir nеchtа 
tаsvirni birlashtirish yo‘li bilаn kоmpоziцiya yarаtish;
tаsvirni filtrlash vа turli effеktlаr bilаn bоyitish imkоniyatini bеrib, Effects 
(Эффекты) mоduli
yordаmidа аmаlgа оShirilаdi;
аnimаtsiya ichigа kаdrlаr 
оrаsigа turli hil tipdаgi o‘tishlаrni qo‘Shish; Tаsvirlаrni 
qаytа ishlash filtrlаri turlаri:
Contrast filtri — tаsvirning kоntrаsti vа yorug‘ligini bоShqаrish imkоnini bеrаdi.
Fade filtri — tаsvir intеnsivligini qаdаmbа-qаdаm nоlgаchа kаmаytirish imkоnini 
yoki аksinchа uni nоldаn mаksimumgаchа ko‘tаrish imkоnini bеrаdi.
Image Alfa filtri — tаsvir аlfа-kаnаlini (Shаffоflik kаnаli) аyrim qismlаrini
fаyldаgi niqоb yordаmidа аlmashtirish imkоnini bеrаdi. Lens Effects оilаsi filtrlаri:
Flare (Блики) — kаmеrа ob’еktivi linzаsidа Shu’lаlаr hоsil qilаdi.
Highlight (Сверкание) — yulduzchа ko‘rinishidаgi yarqirаgаn оynаli Shu’lа 
yarаtаdi.
Negative filtri — tаsvir rаngini sоzlash imkоnini bеrib, uning rаngli nеgаtivlаrini 
Shаkllаntirаdi.
Kоmpоzitsiya filtrlаri turlаri [12, 13, 15, 23]:
Adobe Premiere Transition filtri — Adobe Premiere ilоvаsidа kаdrlаr 
оrаsidаgi o‘tishlаrgа
vidеоeffеktlаrni yarаtish imkоniyatini tа’minlаydi.
Alfa Compositor filtri — ikkitа rаsmdаn kоmpоzitsiya yarаtish imkоnini 
bеrib, nаvbаtdа

102 
birinchi turgаn rаsmni jоylashtirib, ikkinchi nаvbаtdа urgаn rаsmni esа ustigа 
jоylashtirаdi.
Cross Fade Transition filtri — suzish effеktini yarаtish imkоnini bеrаdi.
Pseudo Alfa filtri — Shаffоflik kаnаligа egа bulmаgаn ikkitа tаsvirni 
birlashtirish imkоnini
bеrаdi.
Plаginlаr
3ds Max dаsturi mоdеllashtirishni еngillashtiruvchi bаrchа mахsus effеktlаrni 
stаndаrt vоsitаlаrining yеtаrlichа kеng bаzаsigа egа. Stаndаrt bаzаdаn tashqаri qаtоr 
qo‘Shimchа vоsitаlаr (plаginlаr) mаvjudki, ulаr nаfаqаt оlоv, suv, tutun kаbi rеаl
vоqеlik effеktlаridаn, bаlki mоdеllashtirishning qo‘Shimchа uskunаlаridаn tаrkib 
tоpgаn. Plаginlаr tashqi o‘rnаtilаdigаn mоdullаr hisоblаnаdi. Ulаr 3ds Max pаkеtidаn 
аlоhidа sоtilаdi yoki Intеrnеt оrqаli tеkingа tаrqаtilаdi. Bundаy dаsturlаr ishlаb 
chiqаrishgа iхtisоslashgаn yirik kоmpаniyalаr yoki оddiy yarаtuvchilаr tоmоnidаn 
ishlаb chiqilаdi. 3ds Max uchun qo‘Shimchа mоdullаr Shu dаrаjаdlа ko‘pki, ulаr 
tоmоnidаn tаvsiya qilingаn uskunаlаr stаndаrt vоsitаlаr mаjmuidаn оrtib kеtаdi. 
Plаginlаr 
ko‘plаb tоpShiriqlаrni bаjаrilishini еngillashtirаdi — mаsаlаn, 
vizuаllashtirishgа sаrflаnаdigаn vаqtni hisоblashdа kаm vаqt ishlаtishni (yanаdа 
tаkоmillashtirilgаn vizuаlizаtоrlаr hisоbigа) yoki turli хil mоdifikаtоrlаr vа
qo‘Shimchа funktsiоnаl imkоniyatlаr evаzigа ob’еktlаrni mоdеllashtirishni
tеzlashtirаdi. Particle Flow, Cloth FX, Reactor singаri qo‘Shimchа mоdullаr — Shu 
dаrаjаdа mashhurlik оldiki, охiri оqibаtdа ulаrni 3ds Max dаsturi tаrkibigа qo‘Shishgа 
qаrоr qilindi. Endilikdа bulаr dаsturning аjrаlmаs qismi hisоblаnаdi.
Quyidа 3ds Max uchun аyrim plаginlаrning ro‘yхаt kеltirilgаn:
FumeFX — fоtоrеаlistik effеktlаr: аlаngа, tutun vа bоShqаlаr.
DreamScape — rеаlistik lаndShаftlаr, tоg‘lаr, оsmоn, аtmоsfеrаli effеktlаr 
vа bоShqаlаr.
AfterBurn — fоtоrеаlistik effеktlаr: bulutlаr, tutun, pоrtlash vа bоShqаlаr.
RealFlow — fоtоrеаlistik effеktlаr: suvlаr, chаyqаlishlаr, tumаn, ko‘pik, 
ShаrShаrаlаr,
fоntаnlаr, to‘lqinlаr vа bоShqаlаr.
GrowFX — hаr qаndаy ko‘rinishdаgi o‘simliklаr: pаlьmа, liаndаn 
sоsnаgаchа, gullаrdаn
tо kеng yaprоqli dаrахtlаrgаchа vа hоkаzо. Bu plаgin yordаmidа yarаtilgаn hаr qаndаy 
o‘simlikni erkin hаrаkаtlаntirish mumkin.
MAXScript — bu 3ds Max dаsturigа ichki qurilgаn mаkrоdаsturlash tili 
hisоblаnib, fоydаlаnuvchigа quyidаgi ikоniyatlаrni tа’minlаb bеrаdi:
*.ms tipidаgi fаyllаrdа sаqlаnаdigаn sаhnаlаrni (skript) yarаtish. Gеоmеtrik 
mоdеllаrni
yarаtish, yoritgichlаr vа kаmеrаlаrni yarаtish, mаtеriаllаrni bеlgilash, sаhnа ob’еktlаrini 
vizuаllashtirish vа аnimаtsiya;
*.mcr tipidаgi fаyllаrdа sаqlаnаdigаn mаkrоslаrni yarаtish imkоnini bеrаdi. 
Bundаy
mаkrоslаrgа tеgishli yangi tugmаning хusuiyatlаri uskunаlаr pаnеlidа аks etаdi;

103 
to‘rsimоn qоbiq bilаn ishlash uchun Shахsiy mоdullаrni yozish;
OLE mехаnizmi vоsitаsidа Windowsning bоShqа ilоvаlаri bilаn mа’lumоt 
аlmashishni
tа’minlаb bеrаdi; fоydаlаnuvchi tоmоnidаn mаkrо buyruqlаr ko‘rinishidа bаrchа 
аmаllаrni аvtоmаtik yozib
оlishni аmаlgа оShirаdi.
Har qanday dastur va ayniqsa 3DS MAX singari murakkab tuzilmalangan dastur 
boShqaruv metodlari, harakatlanish va foydalanuvchi ishchi muhiti - Intеrfеys ni 
sozlash imkoniyatlari bilan tanishish bir qancha vaqt talab qiladi. 3DS MAX muhiti 
interfeysining elementlarining asosiy tiplari bilan tanishib chiqamiz. Bu oyna Windows 
operatsion tizimining standart oynasi hisoblanib va Shuning uchun u to‘liq ekranga 
yoyilishi, yig‘ilishi yoki yopilishi mumkin. Undan tashqari, to‘liq ekranmas rejimda 
uning o‘lchamlarini chegarasiga chisqonchani bosish bilan ham o‘zgartirish mumkin. 
Faqatgina menyu to‘plami, panellar va boShqaruv tugmalari va boShqalarning aniq va 
to‘liq ishlashi uchun faqatgina Windows Ishchi stoli o‘lchami 1152x864 dan kam 
bo‘lmagan to‘liq ekranli rejimda bo‘lishi kerak. Interfeysning asosiy elementlarini 
o‘rganishdan oldin, ularni tashkil qilgan atributlarga to‘xtalamiz:
Кнопка - 3DS MAX muhitida buyruqlarni yoki muloqot oynalarini chaqirish 
uchun boShqaruv elementi bo‘lib, uni bajarish uchun ustida sichqoncha chap tugmasini 
bosish kerak.
Флажок - relefli o‘yiq joy kvadrat Shakldagi boShqaruv elementi bo‘lib, ikkita 
holatdan birini qabul qilish (tanlash) imkonini beradi: agar u yoqilgan bo‘lsa, u holda 
kvadrat ichida «qushcha» belgisi paydo bo‘ladi, agar o‘chirilgan bo‘lsa, u holda hech 
qanday belgi bo‘lmaydi.
Переключатель - relefli o‘yiq joy aylana Shakldagi boShqaruv elementi bo‘lib, 
odatda ikkita yoki undan ko‘p punktlardan tashkil topgan, bir-birini o‘zaro inkor 
etadigan, tanlangani ichida qalin nuqta bilan belgilanadi.
Счетчик - raqamli ma'lumotlar to‘plami uchun maydon relefli to‘g‘ri 
to‘rtburchak Shaklidagi boShqaruv elementi. O‘ng qismida ikkita tugma-strelkalar 
joylashgan bo‘lib, sichqoncha yordamida hisoblagich qiymatini o‘zgartirish 
mumkin.
Строка - simvolli ma'lumotlarni kiritish uchun ishlatiladigan to‘g‘ri 
to‘rtburchak yoki yassi maydon Shakldagi relefli boShqaruv elementi.
Список - ma'noviy belgilariga ko‘ra birlashgan bir nechta qatordan iborat. 
Qatorlardan har biri, ayrim holatlarda bir nechta qator sichqonchani bosish orqali 
tanlanishi mumkin.
Группа параметров - mantiqiy birlashtirilgan boShqaruv elementlari to‘plami 
bo‘lib, relefli ramkaning menyu va panellarida joylashgan.
Кнопка-Флажок - relefli tugma bo‘lib, uni bosish bilan ishning boShqa rejimiga 
o‘tiladi. Shu paytda tugmada sariq tang tus oladi. Bu harakatni bekor qilish uchun 
Кнопка-Флажокni sichqoncha chap tugmasi yordamida takror bosish talab qilinadi.
Модальная Кнопка - boShqaruv elementi Кнопке-Флажкуga analogik 
hisoblanadi. Bu elementni o‘chirish uchun boshqa Модальная Кнопкаni bosish va 
tanlash kerak.

104 
Список Кнопок - bu tugmani bosib uShlab turilganda, boShqa tugmalar 
to‘plamidan iborat panel ochiladi. Bu panel tugmalar ro‘yxatini aks ettiradi. 
Elementlardan ixtiyoriy birini tanlash uchun uning asosiy tugma bosilib, ochilgan 
ro‘yxatdan kerakli tugma ustida sichqoncha chap tugmasini bosib tanlangandan keyin 
qo‘yib yuborish kerak.
Свиток - boshqaruv elementlari to‘plamidan iborat ochiladigan panel. Bunday 
elementlar bitta guruhga yoki yakka holda joylashgan bo‘ladi. Svitоk yig‘ilgan holatda 
ingichka relefli gorizontal tugma () ko‘rinishida namoyon bo‘lib, uning boShlanishida 
«+» belgisi bo‘ladi. Svitоk yoyilgandan keyin perimetriga ko‘ra relefli ramkali panel 
ko‘rinishini oladi. Sarlavhasi boShida esa «-» belgisi paydo bo‘ladi. Intеrfеysning 
kеltirilgаn аtributlаridаn dаstur аsоsiy оynаsini bеlgilаydigаn аsоsiy elеmеntlаr tuzilаdi:
Падающее меню - 3DS MAXning buyruqlarning ro‘yxatlari asosiy qatori. 
Asosiy oynaning yuqori qismida joylashgan guruhlar bo‘yicha tuzilmalangan. Bu 
menyuning har bir punkti, sichqoncha chap tugmasi yordamida tanlanadi. Menyu punkti 
pastga ochiladi va buyruqlar yoki menyuga joylashganlar ro‘yxatiga yo‘l ochiladi.
Kursor yaqinlashganda tanlanadigan punkt rangi o‘zgaradi (yonadi). Uni tanlash 
uchun ustida sichqoncha chap tugmasini bosish kerak. Agar menyu qatorining o‘ng 
chekka qismida uchburchakli strelka ko‘rinishida belgi bo‘lsa, u holda kursorni olib 
borish bilan ichki joylashgan menyu ochiladi. Undan tashqari, menyu punktlariga 
klaviaturali makros belgilangan bo‘lib, u o‘zining nomi matnli qatori davomida aks 
etadi.
Ayrim qatorlar bayroqli hisoblanadi. Ya'ni har bosganda yoqilishi yoki yana 
qaytadan o‘chirilishi mumkin (bir bosganda yonsa, yana bosganda o‘chadi). Uchta 
nuqta "..." bilan tugagan qatorlar esa qo‘Shimcha rejimni chaqirib, foydalanuvchi 
tomonidan sichqoncha yordamida tanlash yoki muloqot oynasiga ma'lumotlarni 
kiritishni talab qiladi.
Диалоговое Окно - foydalanuvchi ma'lumot kiritishini tashkil etishning asosiy 
elementlaridan biri. Bunday oyna yagona tahrirlanadigan parametrlardan tarkib topishi 
(masalan, nomning matn maydoni), Shuningdek ko‘plab guruhlangan parametrlar va 
sozlamalardan iborat bo‘lishi mumkin. Muloqot oynasi modal va nomodal bo‘lishi 
mumkin.
Панели Инструментов – yig‘mа mеnyuning аltеrnаtiv vаriаnti bo‘lib undа 
bаrchа buyruqlаr funkцiоnаl tugmа ko‘rinishidа bаjаrаdigаn vаzifаsigа ko‘rа kichik 
guruhlаrgа bo‘lib jоylashtirilаdi.
Buyruqni berish sichqoncha chap tugmasini bosish orqali amalga oShiriladi. 
Uskunalar paneli zakladka ko‘rinishida joylashishi mumkin. Bunda zarurini tanlash 
oddiy bosish (sichqoncha chap tugmasini bir marta) orqali amalga oShadi yoki Floating 
Panels (Плавающих Панелей) ko‘rinishida, unda panel asosiy oynaning tepa 
qismining ixtiyoriy qismga joylashishi mumkin.

105 
Uskunalar panellarini ishlatish yangi ish boShlayotganlar uchun uncha murakkab 
emas. Faqatgina bir marta yaqindan tanishib olingandan keyin bu usul ancha tezkor va 
qulay hisoblanadi. Undan tashqari, kursorni ixtiyoriy tugmaga olib borish bilan tegishli 
harakat nomini bildiruvchi ko‘chma eslatma paydo bo‘ladi. Ayrim panellar, tugmadan 
tashqari qo‘Shimcha boShqaruv elementlaridan tarkib topadi. Ularni biz keyinroq 
ko‘rib chiqamiz.
Панель Команд - ob'ektlarni yaratish va tahrirlash, animatsiya 
parametrlarini sozlash va 3DS MAX muhiti xizmatchi uskunalari to‘plami 
majmuidan iborat. Bu panel Shuningdek uskunaning harakat ko‘rinishlariga ko‘ra 
zakladkalar ko‘rinishida taqdim qilingan: Create (Создание объектов) - ob'ektlarni 
yaratish.
Modify (Mодификация объектов) - ob'ektlarni modifikatsiyalash.
Hierarchy (Иерерхия) - Ierarxiya.
Motion (Управление движением) - harakatni boShqarish.
Display (Отображение объектов) - ob'ektlarni tsavirlash (aks 
ettirish). Utilities (Утилиты) - Utilitlar.
Buyruqlar paneli aslida 3DS MAX asosiy oynasining o‘ng qismida joylashgan va
ekran bo‘ylab boShqa joyga ko‘chirilmaydi. Faqatgina zarur bo‘lganda uni Floating 
Panels (Плавающих Панелей) rejimiga o‘tkazish mumkin (yuqorida aytilgandek). 
Shundan so‘ng qayerga kerak bo‘lsa ko‘chirib o‘tkazish mumkin.
Видовые Окна - dasturning asosiy ish maydoni hisoblanib, u yerda sahna 
ob'ektlari geometriyasi, materiallar, teksturali karta va xizmatchi ma'lumotlar ustidagi 
ishlar amalga oShiriladi. Bu oyna kuzatuvchi nuqtai nazaridan to‘plam qo‘llashi 
mumkin. Unda bir nechta sondagi variantlardan tanlanadigan oyna faol yoki passiv 
bo‘lishi mumkin. Faol Выдовое Окно perimetri bo‘yicha sariq ramkaga olingan bo‘lib, 
ob'ektlar ustida amallar bajarish uchun qo‘llaniladi. Shu vaqtda passiv singari faqat 
joriy o‘zgarishlarni aks ettiradi. Oyna nomi yuqori chap burchakda joylashadi. Uning
barcha sozlash ishlari ustida sichqoncha o‘ng tugmasini bosish orqali amalga 
oShiriladi. Bu holatda kontekstli menyu paydo bo‘ladi. Bu boShqaruv elementini endi 
batafsil ko‘rib chiqamiz.
Контекстное Меню - buyruqlar va uskunalar ro‘yxatini aks ettirib, odatda 
sahnaning tahrirlanadigan ob'ekti yoki interfeys elementi ustida sichqoncha chap 
tugmasini bosish orqali chaqiriladi. bu ro‘yxat bir nechta faktorlarga bog‘liq va ayni 
paytdagi ruxsat etilgan amallarga tezkor bog‘lanish imkonini beradi.
Строка Состояния va Подсказок - asosiy oynaning xizmatchi maydonlari. 
3DS MAX tanlangan ob'ekt haqidagi barcha zarur ma'lumotlarni mos ravishda aks
ettiradi. Bunday ma'lumotlarga o‘lchamlari, joy o‘zgarishidagi o‘lchamlari,
burilishlar va masShtablash koeffitsientlari, tugunlarning joriy sozlamalari va 
boShqa ma'lumotlar. Строка Состояния va Подсказок buyruq berilgandan keyin yoki 
aniq bir ob'ektlarni yaratish va tahrirlash uchun, oynalarni harakatlantirish va boShqalar 
uchun foydalanuvchiga keyinchalik qanday hatti-harakatlarni amalga oShirishiga bir 
nechta variantlardan iborat eslatma beradi. Endi, keyinchalik 3DS MAXda ishni 
boShlash uchun Interfeysni sozlab olish kerak. Interfeysni sozlash
Tasviriy oynalar konfiguratsiyasi

106 
Intеrfеys ni sozlash juda ko‘p amalga oShiriladigan vazifa hisoblanadi. Birinchi
marta dastur va boshqalar bilan tanishishda, ishning u yoki bu ko‘rinishlarida,
tizimni tiklash, yangi versiyaga almashtirish va boShqalar. faqatgina bu aspekt 
etarlicha muhim, Shuning uchun ham uni batafsil ko‘rib chiqamiz. Hammadan avval, 
tasviriy oyna konfiguratsiyasini o‘rnatish talab qilinadi. Bu imkoniyat kuzatuvchi 
nuqtai nazaridan o‘rnatish o‘rinli:
Tоp (Вид Сверху) - yuqoridan ko‘rinish
Front (Вид Спереди) - oldindan ko‘rinish
Left (Вид Слева) - chapdan ko‘rinish
Right (Вид Справа) - o‘ngdan ko‘rinish
Bottom (Вид Снизу) - pastdan ko‘rinish
Back (Вид Сзади) - orqadan ko‘rinish
Perspective (Перспектива) - uzoqdan ko‘rinish
CameraXX (Вид из Камеры) - kameradan ko‘rinish
LightXX (Вид из Источника Света) - yorug‘lik manbaidan ko‘rinish
User (Вид Аксонометрический, Пользовательский) - aksonometrik, 
foydalanuvchi
tomonidan ko‘rinishi.
Kerakli ko‘rinishni tanlash uchun tasviriy oyna nomi matni ustida 
sichqoncha o‘ng tugmasini bosish va uni kontekstli menyudan olish kerak. Tasviriy 
ekranni konfiguratsiyalarini sozlash uchun Configure (Настроить) punktini 
chaqirish kerak. Natijada Viewport Configuration
(Kонфигурация экранов) muloqot oynasi paydo bo‘ladi. Undan Layout 
(Kомпоновка) zakladkasini tanlash kerak. Tasviriy ekranlarning rаsklаdоk standart 
to‘plamidan ishlash uchun eng qulay bitta variantini tanlash kerak. Ko‘pincha o‘lchami 
bo‘yicha bir hil to‘rttadan tarkib topgan oxirgi tasviriy oynani qo‘llashga to‘g‘ri keladi.
Tasviriy oynalarni boShqarish buyruqlari to‘plami 3DS MAX asosiy oynasining 
o‘ng pastki qismida joylashib, quyidagi uskunalarni o‘z ichiga oladi:
Zoom (Масштаб Вида) - interfaol yaqinlashish rejimi / sahnadan 
uzoqlashish. Bu buyruqni tanlangandan keyinko‘rinish masShtabini o‘zgartirish uchun 
faol tasviriy oynada sichqoncha chap tugmasini bosgan holda ko‘chirish kerak (joyini 
o‘zgartirish).
Zoom All (Масштаб Вида Всех Окон) – barcha tasviriy oynalarga ta’sir 
etuvchi, avvalgi rejimga analogik rejim hisoblanadi. Zoom Extents / Extents Selected 
(Вся Сцена / Весь Выделенный объект) - barcha sahnalarni namoyish qilish imkonini 
beradi / faol tasviriy oynada barcha belgilangan ob'ektlarni (yoki guruhlarni). Zoom 
Extents All / Extents All Selected (Вся Сцена во Всех Окнах / Весь
Выделенный объект во Всех Окнах) – avvalgi rejimga analog 
hisoblanib barcha tasviriy oynalarda ta’sir etadi.
Region Zoom (Фрагмент Вида) - ramkani ko‘rsatish yordamida faol tasviriy 
oynada namoyishning fragmentini tanlash.
Pan (Панорама) – fаоl tаsviriy оynа bo‘ylаb ko‘rish оynаsini ko‘chirish.
Arc Rotate / Rotate Selected / Rotate Sub-Object (Поворот Tочки Зрения) – 
yangi nuqtai nazarni olish imkonini berib, unda faol oyna User (Пользовательский) 

107 
rejimiga qo‘Shiladi. Bu buyruqni berilgandan keyin ko‘k rangdagi markerli aylana 
paydo bo‘ladi. Bu markerlar kuzatuvchi nuqtai nazaridan burilish rejimini tanlash 
imkonini beradi.
O‘lchov birliklari, Koordinata to‘ri, Bog‘lamlar 3DS MAX interfeysining 
navbatdagi muhim sozlamalaridan biri o‘z ichiga Единиц Измерения o‘lchov 
birliklarini tanlash, Привязок bog‘lam rejimlarini o‘rnatish va Сетки Kоординат 
parametrlarini sozlash mumkin. O‘lchov birligini tanlash uchun Customize 
(Настроить) yig‘ma menyudan Units Setup (Настройка Единиц Измерения) punktini 
chaqirish kerak. Natijada Shu nomdagi muloqot oynasi paydo bo‘lib, unda Metric 
(Mетрические), US Standard (Американские), Custom (Пользовательские) 
sistemalaridan birini tanlashga imkon beradigan qayta ulagichlar to‘plami bor. Bundan 
tashqari pо umоlchаniyu qo‘llaniladigan Generic Units (Общие) sistemasi ham 
mavjud. Aniq bir uch o‘lchamli sahna bilan ishlashda talab qilinadigan o‘lchov 
birliklarini uni yaratish vaqtidayoq tanlab olish talab qilinadi. Faqatgina tayyor sahna 
bir o‘lchov birligida boShqasiga konvertatsiyalanishi mumkin.
Bunday jarayon turli o‘lchov birliklariga ega bo‘lgan sahnalarni birlashtirishda 
avtomatik ravishda amalga oShiriladi.
Tasviriy oynaning ish maydoni mo‘ljal olishni qulaylashtirish uchun va 
ob'ektlarni yaratish va tahrirlashda o‘lchamlarni hisoblashda Сетка Kоординат 
o‘rnatilishi mumkin. Koordinat to‘ri o‘zaro bog‘langan perpendikulyar xizmatchi 
chiziqlardan iborat. To‘r kuzatuvchi nuqtai nazaridan o‘zaro perpendikulyar 
gorizontal va vertikal to‘g‘ri chiziqlardan tahkil topgan.
To‘rning chiziqlari, asosiy va yordamchi qismlarga bo‘linib, bir-biriga nisbatan
Customize
(Настроить) pаdаyuщеgо menyuning punkti orqali chaqiriladigan Grid and Snap 
Setting (Установки Сетки и Привязок) muloqot oynasining Home Grid (Сетка) 
zakladkasida belgilanadigan Grid Spacing (Шага Сетки) masofada joylashadi.
Сетка yoqilishi (paydo bo‘lishi) yoki o‘chirilish (olib tashlanishi) Show Home 
Grid (Показать Сетку Kоординат) buyrug‘i bilan amalga oShirish mumkin. To‘rning 
asosiy vazifalaridan biri uning chiziqlari va ularning kesishuvi (tugun) Привязки 
rejimini qo‘llashdan iborat.
Snaps (Привязки) sahna yaratish va tahrirlash uchun mo‘ljallangan rejim 
hisoblanadi. Standard (Стандартный) ro‘yxati bayroqchalari to‘plami o‘zgaruvchan 
hisoblanadi va aniq geometriyani qurish uchun har bir muayyan holat uchun sozlanishi 
mumkin. Clear All (Очистить Все) tugmasi bog‘lam rejimini qayta faollashtirgan 
holda barcha bayroqchalarni olib tashlaydi. Bog‘lamning fazoviy modelini yoqish 
(qo‘Shish) yoki o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan tugmalarning mos guruhlari 3DS 
MAXning asosiy uskunalar panelining o‘ng qismida joylashgan:
3D / 2.5D / 2D Snap (Трехмерная / Полутрехмерная / Двухмерная Привязка) 
- 3DS MAXda qo‘llaniladigan bog‘lamlarning turli variantlari, uch o‘lchamli fazoda 
sahna setkasi yoki geometriyasi kursor yordamida elementlarni aniq olish imkonini 
beradi. 3D Snap (Трехмерная Привязка) rejimi qo‘llanilib, ko‘pchilik holatda kerakli 
natijani olishni ta'minlaydi [21].

108 
Angle Snap (Угловая Привязка) - bog‘lash rejimi bo‘lib, Rotate 
(Поворота) bir Shakldan boShqasiga o‘tishiga ta'sir ko‘rsatadi. Uning yoqilishi 
natijasida burilishning barcha operatsiyalari ortdagi qadam bilan amalga oShadi.
Qadamning uzunligi Grid and Snap Setting (Установки Сетки и Привязок) 
muloqot oynasining Options (Nаstrоyki) zakladkasida Angle (deg) (Угол 
(градусы)) hisoblagich orqali o‘rnatiladi.
Percent Snap (Процентная Привязка) – protsentlarda o‘zgarishi bilan bog‘liq 
har qanday operatsiya o‘zgarishi o‘lchamini belgilaydi. Foizli qadamni o‘rnatish ham 
Shu muloqot oynasining Percent (Процент) hisoblagichi orqali amalga oShiriladi.
Spinner Snap (Привязка Счетчиков) - sichqoncha yordamida aylantirilganda 
hisoblagich o‘zgarish o‘lchamini sozlaydi. Bu parametrni berish uchun Preference 
Setting (Настройка Параметров) muloqot oynasini chaqirish va General (Общие) 
zakladkasidan kerakli qiymatni Spinner Snap (Привязка Счетчиков) hisoblagich 
yordamida o‘rnatish kerak. Biror qiymatga ega raqamlarning mayda qismi Spinner 
Precision (Tочность Счетчиков) hisoblagich yordamida beriladi.
Ob'ektlarni Tasviriy oynada aks etishi
Sahnaning geometriyasini yaratish va yahrirlashda, materiallarni qoplasgda va 
animatsiya parametrlarini sozlashda tasviriy oynada sahna ob'ektlarini aks ettirishni 
boShqarish mexanizmiga ega bo‘lish kerak. Ayniqsa bu murakkab uch o‘lchamli 
sahnada mazmunga o‘zgartirishlar kiritishda dolzarb hisoblanadi. Tizimni ishlashini
sekinlatadigan ortiqcha harakatlarini kamaytirish uchun ayni paytda qo‘llanilmaydigan 
ob'ektlarni bekitish yoki to‘xtatib qo‘yish kerak (biz bu buyruqlarni ob'ektlarni tanlash 
rejimlarini ko‘rishda tanishib chiqamiz). Faqatgina оtrisоvkоy ni va sahnaning 
ko‘rinadigan qismini boShqarish imkoniyati mavjud. Shu sababli ob'ektlarni aks
ettirish rejimlarini va ularni optimizatsiya qilishni batafsil ko‘rib chiqamiz.
Ixtiyoriy tasviriy oynanning aks etirish rejimini tanlaSh uchun uning nomi ustida
sichqoncha chap tugmasini bosish va kontekstli menyuning yuqori guruhidagi 
punktlardan birini ko‘rsatish kerak:
Smooth+Highlights (Сглаживание+Блики) - chegara va shu'lalar hamda qovurg‘a 
orasidagi
silliqlash.
Wireframe (Каркас) - simli karkas, ko‘rinadigan qovurg‘alardan tashkil topgan.
Other (Иные) optsiyalari menyusida joylashgan buyruqlar yordamida aks 
ettirishning yana beShta rejimini chaqirish mumkin.
Smooth (Сглаживание) - qovurg‘a va chegara orasini silliqlash Edged Faces 
(Оконтуривать Грани) menyusining qo‘Shimcha punktlari ob'ektni pardoz (tonirovka) 
qilishni ko‘rsatishda karkas qovurg‘ali chizmasini qo‘Shish imkonini beradi.
Smooth+Highlights (Сглаживание+Блики) va Smooth (Сглаживание) rejimlari 
tasviriy oynada materiallarning teksturali kartalarini aks ettirish imkonini beradi. Bu esa 
ularni joylashuvini, masShtab va boShqalarni sozlashda juda qulay hisoblanadi. Bu 
rejimni faollashtirilganda biz materiallar va tekstura kartalarini ko‘rishda farqlab 
olamiz.

109 
Tahrirlanadigan ob'ekt ustida kontekstli menyuni chaqirib (o‘ng tugmani bosib), 
Properties (Свойства) punktini olish kerak va paydo bo‘lgan Shu nomdagi muloqot 
oynasidagi Displays (Показ) guruhudan navbatdagi bayroqcha tanlanadi:
Display as Box (Показать как Габаритный Контейнер) - tanlangan ob'ekt 
tasviriy oynaning qanday ko‘rinishi o‘rnatilishiga bog‘liq bo‘lmagan holda simli quti 
(korobka) ko‘rinishida aks etadi.
Backface Cull (Скрыть Tыльные) - ob'ektning chegaralari teskari tomonlari 
tasviriy oynada aks etmaydi.
Edges Only (Tолько Ребра) - karkasli ob'ektning faqatgina ko‘rinadigan 
qovurg‘ali chegaralari aks etadi. Bu bayroqcha o‘chirilgan holatda punkter chiziqlar va 
ko‘rinmaydigan qovurg‘alar aks ettiriladi.
Vertex (Ticks) - karkasli ob'ektning barcha uchlari krestiklar ko‘rinishida 
chizilib, aks holda - nuqtalar singari chiziladi.
Trajectory (Tраектория) - ob'ekt animatsiyasi yo‘lini ko‘k chiziq orqali 
ko‘rsatish.
See-Through (Полупрозрачность) - ob'ektni aks ettirishning maxsus rejimi 
bo‘lib, unda ob'ekt Shaffof ko‘rinishga o‘tadi va u tomonidan bekilgan ob'ektlarni 
ko‘rish va tahrirlash imkonini beradi.
Ignore Extents (He Учитывать Границы) - bu Zoom Extents (Вся Сцена) 
buyrug‘i ostida ob'ekt chegaralarini inobatga olmaslik imkonini beradi.
Vertex Colors (Цвет Вершин) - kam qo‘llaniladigan xizmatchi rejim.
Klaviaturaning qo‘llanilish
Amaliy ishlarni bajarishda yoki dasturning u yoki bu uskunasini ishlatib 
ko‘rishda, buni faqat tanishuv bosqichida sichqoncha yordamida amalga oShirish 
mumkin. Shortcuts (Kлавиатурных Mакросов или Kлючей) qo‘llanilganda eng 
serunum natijaga erishiladi. Aslida esa, Select Objects (Выбор Объектов) muloqot 
oynasini ochish uchun, og‘ma (падаyuщее) menyu orqali bir nechta ko‘chish va 
sichqonchani bosishni amalga oShirish kerak, Shu vaqtda bu jarayonni 
klaviaturadan tugmani bir marta bosish bilan ham bajarish mumkin.
Select Object (Выбрать объект) - modal tugma, ob'ektlarni tanlash rejimini 
sichqoncha chap tugmasi yordamida qo‘Shadi. Sichqoncha chap tugmasini har bir 
bosganda avvalgi tanlangan ob'ekt qo‘yib yuboriladi (belgilah olib tashlanadi) va 
ob'ektlardan faqat bitta oxirgisi tanlangan bo‘ladi. Avvalgilarini qo‘yib 
yubormasdan yangi ob'ektni to‘plamga qo‘Shish uchun - sichqonchaning chap tugmasi 
bilan  klavishasi bosgan holda amalga oShiriladi. Tanlangan ob'ektni to‘plamdan 
chiqarish uchun esa - sichqoncha chap tugmasi  - klavishi bilan birga bosiladi.
Selection Region (Форма Области Выделения) - ob'ektlarni belgilanish hududi 
Shaklini o‘zgartirish uchun tugmalar ro‘yxati. Rectangular (Прямоугольная), Circular 
(Круглая) yoki Fence (Ломаная)lar singari berilishi mumkin. Kerakli Shaklni olish 
uchun bu tugmani bosing (to‘liq ro‘yxat paydo bo‘lgunga qadar) va sichqoncha chap 
tugmasini uShlab turgan holatda, kursorni ro‘yxat bo‘ylab yurgizib kelib tegishli tugma 
ustida qo‘yib yuboring.

110 
Select By Name (Выбрать По Имени) - tugmasi, Select Objects 
(Выберите объекты) mulоqоt оynаsini chаqirib bеrаdi. Uning parametrlariga to‘xtalib 
o‘tamiz.
Asosiy informatsion maydonlar sahnaning ob'ektlari ro‘yxatidan tarkib topgan. Bu 
yerda saralashning tartibi va ko‘rsatish usuli Sort (Сортировка) va List Types (Список 
Типов) sozlash guruhlariga bog‘liq .
Berilgan yo‘l bo‘yicha harakat
Ob`ekt harakatini asosan splayn korinishdagi trayektoriya orqali belgilash 
mumkin. Bunday ko‘rinishdagi animasiya esa ko‘pincha Path Constraint (Yo‘l) 
kontrolleri parametrlarini sozlash orqali amalga oshiriladi.
1. 
Splaynli egri chiziqni va u bo‘yicha harakatlanuvchi ob`ektni 
yarating.
Ob` ekt ajartilgan holda bo‘lishi lozim.
2. 
Buyio‘q panelida Motion (Harakat) maydonini tanlang.
3. 
Assign Controller (Kontrollerni aniqlash) bo‘limida Position (Holat) 
satrini tanlang va chiziqni ro‘yxat yuqorisidagi Assign Controller (Kontrollerni 
aniqlash) tugmasida bosing. 4 Kontrollerlar oynasida Pabh Constrainb (Yo‘l) 
ko‘rstgichini tanlang.
Ob` yektning yo‘l bo‘yicba harakatni tuzish.
5. 
Path Parameters (Yo‘l parametrlari) bo‘limida Add Path (Yo‘l qo‘shish) 
tugmasini bosing, so‘ngra loyiha oynasida ob`ekt harakatlanishi lozim bo‘lgan 
trayektoriyani belgilang. Yaratilgan ob` ekt yo‘l boshiga joylashadi
6. 
Path Cptions (Yo‘l xususiyati) guruhining %Along Path (%Yo‘l bo‘yicha) 
o‘rnatgichida ob`ektning boshlang‘ich o‘rnini foiz hisobida belgilang. Yo‘lning 
boshlang‘ich qiymati 0 ga , oxiri esa- 100 qiymatga teng bo‘ladi.
7. 
Agar ob`ekt o‘z yo‘nalishini o‘zgartirishini xoxlasangiz, Follow (Davom 
ettirish) bayroqchasini o‘rnating. Animasiya taymeri o‘rnatgichini bir nedha kadrga 
ko‘chiring va ob`kt yo‘l bo‘yicha harakatida o‘z yonalishini o‘zgartirishiga e`tibor 
bering.
Ob`ekt o‘z harakat yo‘nalishini o‘zgartirishi quyidagida keltirilgan. Ushbu holda 
trayektoriya bo‘yicha harakatlanayotganda ob`ekt harakat o‘qi trayektoriya bo‘yicha 
yo‘nalgan bo‘ladi. Bo‘limning quyi qismidagi Axis (o‘k) o‘rnatgich ob`ekt 
troyektoriyasi qaysi koordinatalar o‘qi bo‘yicha davom ettishini belgilaydi, hamda 
ushbu o‘q harakat davom etishi (Flip (Qaytish) bayroqcha olib tashlangan) yoki qaytishi 
(bayroqcha o‘rnatilgan) ni belgilashi mumkinligini aniqlaydi.
8. 
Bank (Chayqalish). Animasiya taymeri o‘rnatgichini bir necha kadrga 
suring va ob`ekt o‘mining o‘zgarishiga e`tibor bering. Ushbu o‘matmalar ob`ektni 
trayektoriya burilishlarida egilishiga olib keladi. Agar chayqalish rejimi o‘rnatilgan 

111 
bo‘lsa, u holda o‘rnatilganda ob`ekt harakat yo‘nalishining o‘zgarishi chayqalish 
kattaligini Bank Amount (Chayqalish kattaligi) qismda va silliqlik darajasini 
Smoothness (Silliqlik) maydonida o‘rnatish mumkin. Ob`ekt egilishining o‘zgarishi 
quyidagi rasmda keltirilgan.
Ob`ektning harakat yo‘lining boshiga ko‘chishi
Chayqalish rejimida
9. 
Constant Velocity (Doimiy tezlik) bayroqchasini o‘mating. Ketma-ket 
kadrlardagi ob`ekt - harakatlanayotgan ob`ektning holati trayektoriya uzunligi burilishi 
bo‘yicha bir xil o‘zgaradi.
10. 
Animasiya rejimini yuklang.
3Ds Max dasturini 6- versiyasiga qaraganda birmuncha oldingi versiyalarida 
oyna va eshik kabi zarur arixitektura-loyiha ob’yektlarida tuzatilgan modelining 
ulanishi bilan mos tushadi. Doors (eshiklar) ob’yekti gruppasi uch turdagi eshiklarni –
Pivot (o‘qlarni mustahkamlash), Sliding (xarakatlantiruvchi) va Bifold (tartibga 
keltiruvchi) tuzishga ko‘maklashadi.
Birinchi oddiy kirish eshiklarini esga olamiz, ikkinchi – kune eshigi, uchinchi- 
avtobus eshiklari. Dooble Doors (ikki yoqlama eshik) parametrlari yordamida ikki 
qanotli va bir qanotli eshiklarni tuzish mumkin. Shuningdek, eshik qutisi o‘lchamlarini 
to‘g‘rilash – Width Frame(romlar kengligi) va Depth Frame (romlar chuqurligi), o‘z 
ob’yektlari – Height (uzunlik), Width (kenglik), Depfh (chuqurlik) va hatto oyna 
qalinligi – Glass Thickness (oyna qalinligi), Parametr Open (ochiq) bir necha ochiq 
eshiklarni ko‘rsatishga imkonini beradi.
Proyeksiya oynasidagi Doors (eshiklar) ob’yektlari Windows (oyna) ob’yekti 
guruhi olti turdagi ko‘rgazma oynasiga qo‘shish imkonini beradi: Sliding 

112 
(harakatlanish), Pivoted(o‘qni mustahkamlash), Awning(Yuqoridan tushish), Sasement 
(Tavaqali), Projectted(Loyihalash), Fixed(Mustahkamlash). Ularning asosiy afzalliklari- 
ochilish imkoniyatlaridir.
Proyeksiya oynasidagi Windows (oyna) ob’yekti
- 
yuqoriga ko‘tariladi; - ochilmaydi ;
- 
bir nechta qismlardan tashkil topgan, turli tomonlarga ochiluvchi;
- 
eng ommalashgan oynalar singari ochiladi;
o‘qida mustahkamlash) - o‘zining gorizonat o‘qi atrofida aylanuvchi deraza romlari
kabi ochiluvchi;
- kitob javonidan ikki yoqqa to‘liq suriladigan, 
tomonlarga borib
keladigan;
Keyingi guruh ob’yektlari – Stairs (zinapoya) – arxitektura – loyiha qurilmalari 
uchun zarur asbob hisoblanadi.
Stairs (Zinapoya) ob’yekti 3 Ds Max da to‘rt turdagi zinapoyani tuzishi mumkin: 
L-Type (Ljonli), Straight(to‘g‘ri), Spiral (vintli) va U-Type (U-jonli). Stairs (zinapoya) 
ob’yektlari Open (ochiq), Closed (yopiq) hamda Box (asoslangan) lar bo‘lishi mumkin. 
O‘ng va chap tomonlardagi mavjud panjaralar Hand Rail (panjara) parametri yordamida 
alohida boshqariladi, uning balandligi Rail Neight (panjara balandligi) va deyarli 
pog‘onli joylashgan – Rail Path (panjara yo‘li), shuningdek, balandlik – Thickness 
(qalinlik) – va pog‘onalar kengligi – Depth (chuqurlik). Chulg‘amli zinapoya uchun 
qo‘shimcha Radius (radius) ko‘rsatiladi, mavjud tiyagich - Center Pole (markaziy 
tiyagich), jumladan, Layout (joylashish) parametri bunday zinapoda soat strelkasi va 
unga qarama-qarshi yo‘naltiradi.

113 
AEC Extended guruhiga (konstruksiya, injenerlik va arxitektura ishlari uchun 
qo‘shimcha ob’yektlar) Foliage(o‘simlik), Railing (to‘siqlar), Wall(devor) ob’yektlari 
kiradi. Railing (to‘siq, panjara) va Wall (devor) ob’yektlari, xuddi yuqoridagi 
Door(eshik) va Windows(oyna) arxitekturadagi modellashtirish jarayonidagi kabi 
muvofiqlashtiriladi. Foliage (o‘simlik) ob’yekti uch o‘lchovli o‘sish modeli uchun 
hizmat qiladi. Uch o‘lchovli modellashtirish flora bilan katta qiyinchilik hisobiga 
bog‘langan.
Foliage (o‘simlik) ob’yekti. Masalan, murakkab geometrik modellarni 
modellashtirish va tuzilgan haqiqiy daraxtni tanlash uchun sifatli matn ham tanlash 
zarur. Uzoq vaqt mobaynida 3 Ds Max da standart instrumenti bo‘lmagan. Turli 
qo‘shimcha modellardan foydalanishning o‘sishini tuzish uchun – Onyx Tree Storm, 
TreeShop, Druid va boshqalardan foydalanilgan.
Ob’yektlarni tuzish. Bosh menyudagi Create (tuzish) buyrug‘i yoki buyruq-lar 
panelidagi bir nomdagi vkladka yordamida 3 Ds Max ning ob’yektlarini tuzish mumkin. 
Goh ikkinchi imkoniyatdan foydalaniladi, chunki, u yanada qulayroq bo‘ladi. Ob’yektni 
tuzish uchun, quyidagilarni amalga oshirish zarur:
1. 
Create (tuzish) buyruqlar panelini vkladkaga bering;
2. 
Zarur ob’yektlar joylashgan, Geometry(Geometriya) kategoriyasi primitivi 
uchun kategoriya tanlang;
3. 
Kerakli ob’yektlarning joylashishiga qarab, aniq bo‘lgan ro‘yxatdan 
guruhlarni tanlang. Oddiy primitivlar uchun–bu Standart Primitives (Oddiy primitivlar);
4. 
Ob’yektlar nomi tugmachasini bosing;
5. 
Proyeksiya oynasini xoxlagan joyni bosing va tugmachani qo‘yib 
yubormang, ob’yektning razmeri o‘zgarmaguniga qadar sichqoncha ko‘rsatkichini 
suring, toki siz uchun kerakli ko‘rinishga kelmaguniga qadar.
Keybord Entry (klaviaturaga kirish) o‘rami. Proyeksiya oynasida ob’yekt turli 
ko‘rinishda bo‘lishi mumkin: tekislangan – Smooth+Hihlights (tekislamoq), to‘r 
ko‘rinishdagi parda – Wireframe (Karkas), tahrir doirasi ko‘rinishda – Bounding Box 

114 
(chegaralangan to‘g‘riburchak) va boshqlar. Foydalanuvchiga proyeksiya oynasi uchun 
kerakligi soddalashtirilgan ob’yektlar ko‘rinishi emas, balki, ob’yektlar va poligonlar 
soni bilan qiyin manzaralarni boshqarish oson bo‘ladi. 3 Ds Max da ishlash uchun 
Gizmo (Gizmo konteynerlarni katta tashqi o‘lchamlari) tushunchasini ham 
terminologiyalarda uchratish mumkin. U geometrik ob’yektlar o‘lchami va kvadrat 
oraliqlar kabi turlariga ega. Gizmo(Gizmo konteynerlarning katta tashqi o‘lchamlari) 
hatto atmosfera ta’siri manzarasini tuzishda – ularni chegaralarini joylashishini 
aniqlashda (masalan, shar hajmini yonishi) shar va silindr shaklida foydalaniladi. 
Proyeksiya oynasida ob’yekt-ning aks ettirilgan variantlairni o‘zgartirishda, proyeksiya 
oynasini nomlanishi va kontekstli menyuda kerakli rejimini tanlash uchun sichqonning 
o‘ng tugmasini bosing.
e
Ob’yektning aks ettirilish rejimini tanlash
Ob’yektni ajratish. 3 Ds Max da ob’yektlarni ajratishning bir necha usullari 
mavjud. Eng oddiysi – asosiy qurilmalar panelida joylashgan Select Object (ob’yektni 
belgilash) qurilmasi ob’yektini bosishdir. Ob’yekt oq bo‘ladi, qachonki, siz Wireframe 
(Karkas) ob’yektlarini aks etish rejimida turgan bo‘lsangiz.

115 
Wireframe (Karkas) rejimida ajratilgan ob’yekt. Wireframe (Karkas) rejimida 
ishlaganda, yaxshisi ob’yektni aks ettirish uchun oq rangni tanlamagan yaxshi, chunki 
ob’yektlarni ajratilgan va ajratilmagan ob’yektlar o‘rtasidagi farqlanishlar ko‘rinmaydi. 
Smooth + Highlights (tekislangan) rejimida ajratilgan ob’yektning atrofida kvadrat 
orasida oq rang chiqadi.
Smooth + Highlights (tekislangan) rejimida ob’yektni ajratish.
Bittadan ortiq ob’yektlarni ajratishda Ctrl tugmachasidan foydalanish mumkin. 
Ctrl tugmachasi ushlab turgan holda siz xoxlagan ob’yektni ajratib tugmachani bosing. 
Ajaratil-gan ob’yektlarni o‘chirish uchun Alt tugmachsini bosib turgan holda siz 
o‘chirib yuborish uchun xoxlagan ob’yektlarni bosing.
Bir necha ob’yektlarni bir vaqtni o‘zida tanlashni boshqa yo‘li - sohani belgilash. 
Bu rejimda ob’yektlarni belgilashnngi bir necha yo‘llari mavjud. Rectangular Selection 
Region (to‘g‘riburchakli sohalarni belgilash). Bu rejimda ob’yektlarni belgilash uchun 
sichqonning o‘ng tugmachasini ushlagan holda bosing, to‘g‘riburchakli proyeksiya 
oynasini chizing. Mazkur to‘g‘riburchak ichida joylashgan ob’yektlar belgilanadi.

116 
Rectangular Selection Region (to‘g‘riburchakli sohalarni belgilash) rejimida 
ob’yektlarni ajratish.
Shuningdek, turli shakllar yakunida ob’yektlarni ajratish mumkin (masalan, aylana). 
Ajratilgan ob’yekt rejimiga bog‘lanib sohalarni ajratishda asosiy panel qurilmalari 
tugmacha-laridan foydalanish kerak. Beshta variantga ajratish mumkin.
Sohaga ajratish tugmachasi. Sohalarga ajratishda tashqi chizilgan tugmacha 
yordamida
Windows/Crossing (oyna/kesishish) yonida joylashgan tugmachadan foydalanish 
mumkin. Bundan tashqari tanish bo‘lgan Rectangular Selection Region 
(to‘g‘riburchakli sohalarni belgilash), bu quyidagilar:
Qachonki sohalarga ajratish Crossing (kesishish) rejimiga ulanganda barcha 
sohalarga ajratilgan holda, shu bilan birga to‘liq yoki qisman to‘g‘ri kelishi mumkin. 
Agar Window (oyna) rejimiga ulanganda esa ajratilgan sohaga tushgan ob’yektgina 
ajratiladi.
Biron bir ko‘rgazma ob’yektini ajratish uchun menyudagi Edit – Select By – 
Name (to‘g‘rilashajratish bo‘yicha-nomi) buyrug‘idan foydalanish mumkin.
Bundan keyin oynada barcha ko‘rgazma ob’yektlari ro‘yxatida Select 
Objects (Ob’yektni tanlash) paydo bo‘ladi.
( b 
o‘g‘ inlarga ajratish).

117 
Select Objects (Ob’yektni tanlash) oynasi. List Types (ro‘yxat turi) sohaida 
oynada aks ettirilgan ob’yektlarni tanlash mumkin, shuningdek, Sort(tanlash) aks 
ettirish imkoniyatini belgilaydi–Alphabetical (Alfavit ketma-ketligida), By Type (turlar 
bo‘yicha), By Color (ranglar bo‘yicha), By Size (o‘lchamlar bo‘yicha). Har qanday 
sharoitda ob’yektlarni tanlash oynasidan qulay foydalanish mumkin, agar ko‘rinish ko‘p 
ob’yektlardan tashkil topgan bo‘lsa. Murakkab ko‘rinishlarda gohi-da sichqon 
yordamida ob’yektlarni ajratish qiyin bo‘ladi. Select Objects (ob’yekt-larni tanlash) 
oynasini chaqirish uchun N yoki asosiy qurilmalar panelidagi Select by Name (nomlari 
bo‘yicha tanlash) rejimidan foydalanish mumkin. Ko‘rinishlar(ssena) bilan ishlaganda 
tasodifan ajratilgan yoki ob’yektdan ajratib chiqarilgan asosan ishtirok etayotgan katta 
bo‘lmagan ob’yektlarga murojjat qilinadi. Beixtiyor ob’yektdan ajratib chiqarilmagan 
ya’ni siz ishlayotganda Selection Lock Toggle (ajratib o‘ralgan) buyrug‘idan 
foydalanish mumkin. Shkala ostida yoki Probel tugmasi yonida joylashgan kerakli 
ob’yektlarni ajrating va qulf tasviridagi tugmani bosing.
Ob’yektlardagi oddiy amallar
Ob’yektlar bilan ishlaganda asosiy amallar – bu, ko‘chirib o‘tkazish, katta va 
kichik shaklga keltirish, aylantirish, tekislamoq va ko‘paytirmoq.
Ajratilgan ob’yektning markazida ob’yekt bilan uzviy bog‘liq koordinata tizi-
mini aniqlaydigan uchta koordinata o‘qi paydo bo‘ladi - X, Y va Z . Bu koordinata o‘qi 
mahalliy ob’yektning koordinata tizimdan tashkil topgan. Mahalliy koordinata tizimi 
chiqqan o‘qdagi nuqta tayanch (Pivot Point) deb ataladi. Tayanch nuqta ba’zan ob’yekt 
markazidan siljishi, gohida bir-biriga mos kelmasligi mumkin. Masalan, markazga 
to‘g‘ri kelgan tayanch nuqta qatlamini qimirlamay turishi kerak, ammo, agar bu 
ob’yektni Hemisphere(yarim qatlam) ko‘rsatkichi bilan o‘z-gartirib ob’yektni sozlansa, 
tayanch nuqta ob’yekt markazining pastki qismida joylashadi. Ob’yektda har qanday 
oddiy amallarni bajarishda uning joylashishiga qarab uch o‘lchovli joylashuvni 
o‘zgartishda bevosita kontekst menyusini chaqi-rish lozim, ya’ni ob’yektda sichqon 
o‘ng tugmachasini bosing. Menyuga tegishli biror amalni tanlash – Move (ko‘chirish), 
Scale (Masshtablashtirish), yoki Rotate (Aylantirish).

118 
Kontekst menyusi. Ko‘chirish. Kontekst menyusidagi Move(ko‘chirish) 
buyrug‘ini tanlash, bitta koordinata o‘qidagi ob’yektning koordinata tizimiga sichqon 
ko‘rsatkichini olib boring. Bu ko‘chirib o‘tkazish boshqa tekislikka olib o‘tishga 
yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim, ya’ni koordinata o‘qi sariq rangda bir oz yoritib turiladi.
XYZ tekisligiga ob’yektlarni ko‘chirish
Bunday holatda, ob’yektni X, Y, Z o‘qi uzunligini yoki XY, YZ, XZ 
tekisliklariga ko‘chirish mumkin. Ko‘chirish egallagan nuqtalarni Move Transform 
Type-In (kirish qiymatini ko‘chirish) oynasida qo‘l bilan ko‘rsatish mumkin, ya’ni, F12 
yoki kontekst menyusidagi Move (ko‘chi-rish) qatori yonidagi to‘g‘riburchak belgisini 
bosing. Ajratilgan ob’yektni ko‘chirish uchun W tugmachasidan ham foydalanish 
mumkin.
Ko‘chirish. O‘qda o‘rnidagi ob’yektning koordinata tizimida aylanma yo‘nalish-
larni sxematik aks ettirishda kontekst menyudagi Rotate (aylantirish) buyrug‘i 
tanlanadi. Agar har bir yo‘nalishlar bo‘yicha sichqon ko‘rsatkchini surishda, sxematik 
liniyadagi sariq rang yonadi, demak mazkur yo‘nalishda harakatni amalga oshirish 
mumkin.

119 
Burilish ob’yekti. Burilish jarayonida proyeksiyasi oynasida raqamlarni aks 
ettirish uchun har bir o‘q uzunligida burilish burchagi aniqlanadi. Ajratilgan ob’yektni 
aylantirish uchun E tugmachasidan foydalanish mumkin.
Masshtablashtirish. Kontekst menyusidagi Scale (Masshtablashtirish) buyrug‘ini 
tanlang, koordinata o‘qidagi ob’yektning koordinat tizimidan sichqon ko‘rsatkichini 
kerakli joyga siljiting. Bunga ko‘ra masshtabning o‘zgarishi sariq rangdagi o‘sha 
tekislik yoki koordinata o‘qiga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak Shunday ekan, ob’yektni 
XY, YZ, XZ tekisligidagi X, Y, Z o‘qi uzunligida yoki bir vaqtning o‘zida barcha 
yo‘nalishlarda masshtablash mumkin.
Masshtablashtirish ob’yekti. Ekrandagi ob’yektning o‘z mutanosibligi o‘zgargan, 
o‘zgarmaganligiga qaramasdan, masshtablashtiriladigan ob’yektning geometrik 
o‘lchamlariga e’tiborni qarating. Shuning uchun masshtablashtirishga alohida 
zaruriyatlar shart emas, ushbu ope-rasiya bajarilgandan so‘ng ob’yektning qanchalik 
haqiqiy o‘lchamlarga ega ekanligini ko‘rib bo‘lmaydi.
Ajratilgan ob’yektni masshtablashtirish uchun yana bir R tugmachasidan ham 
foydalanish mumkin.
Ob’yektni aylantirish - bu jarayonda ob’yektni ba’zan qimirlatish, bir-biriga 
mutanosib holatida ularni aylantirish mumkin. Masalan, murakkab modellarni tuzishda, 
yakuniy bosqichida zarur elementlari bilan birga ob’yektning qismlari alohida 
modellashtiriladi. Chunonchi, bir ob’yektni boshqasiga mutanosib aylantirish, kerak 
bo‘lganda birinchi ob’yektni ajratish, ikkinchi ob’yektni bosish va Tools-
Align(Qurilma-aylantirish) buyrug‘ini bajarish mumkin. Aylantirish prinsplarini 
ko‘rsatishni muhim hisoblab, ekranda oyna hosil qilish mumkin, masalan, aylantirish 
sodir bo‘lgan uzunlikda koordinata o‘qi va ob’yektdagi nuqtaga topshiriq berish lozim.
Align Selection (Ajratilgan ob’yektni aylantirish) oynasi
Murakkab uch o‘lchovli ob’yektlarni modellashtirishda, ba’zan kichik elementlarni 
guruhlash zarur. Buning yakunida doimo murakkab ob’yektlarni boshqarish qulay 
bo‘ladi. Muammo bo‘li-shi mumkin qachonki, ob’yekt tarkibidagi mahalliy koordinata 
tizimi elementlarini guruhla-gandan so‘ng ob’yekt markazda joylashmasligi, ya’ni 
xohlagan joyda bo‘lishi mumkin. Hatto, model sirtidan tashqariga chiqib ketishi ham 
mumkin. Mahalliy koordinat tizimini markazdagi xolatini boshqarishda ob’yektni 
belgilash, Hierarchy (Iyerarxiya) buyruqlar paneli qo‘shimcha buyrug‘iga o‘tish, Pivot 

120 
(tayanch nuqta) buyrug‘ini bosish lozim. Keyin, Affect Pivot Only (faqat tayanch 
nuqtaga bog‘liq) tugmachasini bosing va aylantirish ko‘rsatkich-laridan Alignment 
(aylantirish) guruhini sozlab Adjust Pivot (tayanch nuqtani o‘rnatish) svitkasini 
sozlanadi.

Download 10,51 Mb.