47
Komplementar juft azot asoslari A-T va G-S lar faqat katta-kichik
o‘lchami bir xil bo‘lishi bilan birgalikda, ularning shakli ham bir xilda bo‘ladi.
13-rasm. DNK ning komplementar asoslari.
(A-T, G-
S asoslar o‘rtasidagi vodorod bog‘lari)
Qush spiralli strukturaning o‘zagi fosfat
va dezoksiriboza guruhidan
tashkil topgan. U fazoviy o‘qqa nisbatan o‘ngga buralish xususiyatiga ega.
Spiralning ichki qismiga azot asoslari u faz
oviy o‘qqa nisbatan perpendikulyar
joylashgan. Qo‘sh spiraldagi har bir zanjir o‘zaro antiparalel, ya’ni
uning
kimyoviy tuzilishi bir-biriga qarama-qarshi holda shakllanadi. Bir zanjirdagi
bog‘ 5
/
-3
/
shaklida bo‘lsa,
ikkinchisida, aksincha 3
/
-5
/
fosfat
ko‘
rinishda (13-
rasm) bo‘ladi.
14-rasm. DNK ning modeli.
48
DNK modeliga (14-
rasm) asosan uning molekulasi qo‘sh spiral hosil
qiluvchi ikkita polinukleotid zanjirdan tashkil topgan.
Har ikkala zanjir bitta
umumiy o‘qqa ega bo‘lib, diametri 0,2 nm ga teng. Nukleotidlar qoldig‘i bir
-
biriga nisbatan 36
0
C burchak hosil qilib joylashgan. Spiralning bir aylanasi
360
0
C yoki o‘rami 10 nukleotid qoldig‘idan tashkil topgan.
Spiralning bir
o‘rami orasidagi masofa 3,4nm ga teng bo‘lib, har bir nukleotid 0,34 ni
egallaydi
DNK zanjirlarining pentoza fosfat guruhlari spiralning tashqi tomonida,
azot asoslari esa ichki tomonida joylashgan.
DNK molekulasidagi adenin
miqdori har doim timin miqdoriga teng va guanin miqdori sitozin miqdoriga
teng bo‘ladi. DNK molekulasi
ning boshqa (A,B,C,Z va boshqa)
shakllari ham
kashf etilgan.
