RNK dunyosi gipotezasi RNK dunyosi - bu erdagi hayot evolyutsiyasi tarixidagi gipotetik
bosqich bo'lib, unda o'z-o'zini takrorlaydigan RNK molekulalari DNK va
oqsillar evolyutsiyasidan oldin ko'paygan.
RNK dunyosi kontseptsiyasi 1962 yilda Aleksandr Rich tomonidan
taklif qilingan, bu atama 1986 yilda Valter Gilbert tomonidan kiritilgan. RNK
dunyosidan tashqari, hayotning paydo bo'lishi uchun boshqa kimyoviy yo'llar
taklif qilingan va RNKga asoslangan hayot birinchi bo'lmasligi mumkin.
Shunga qaramay, RNK dunyosining mavjudligiga etarli dalillar topildi,
shuning uchun gipoteza keng qabul qilindi.
DNK singari, RNK ham genetik ma'lumotni saqlashi va ko'paytirishi
mumkin, fermentlar - ribozimlar shaklida, u hayot mavjudligi uchun muhim
bo'lgan
kimyoviy
reaktsiyalarni
katalizatsiyalashi
(boshlashi
yoki
tezlashtirishi) mumkin. Hujayraning eng muhim tarkibiy qismlaridan biri
ribosomalar asosan RNKdan iborat. Asetil-KoA, NADH, FADH va F420 kabi
ko'plab kofermentlardagi ribonukleotid bo'laklari uzoq vaqtdan beri RNK
dunyosida kovalent bog'langan koenzimlarning saqlanib qolgan qoldiqlari
hisoblanadi.
Agar RNK dunyosi mavjud bo'lgan bo'lsa, unda uni keyinchalik
ribonukleoproteinlarning evolyutsion bosqichi (RNP dunyosi) kuzatgan, bu
esa o'z navbatida DNK va uzunroq oqsillar tomonidan meros bo'lib o'tgan.
DNKning genetik ma'lumotni saqlash uchun ustun bo'lgan molekulaga
aylanishining sababi uning RNKga qaraganda ancha barqaror va bardoshli
ekanligi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Protein fermentlari RNK asosidagi
ribozimlarni biokatalizatorlar o'rnida egallagan bo'lishi mumkin, chunki
monomerlarning xilma-xilligi (aminokislotalar) ularni ko'p qirrali qiladi. Ba'zi
kofaktorlar nukleotid va aminokislotalarning xususiyatlarini o'z ichiga
77
olganligi sababli, ehtimol aminokislotalar, peptidlar va nihoyat, oqsillar
dastlab ribozimlarning qo'shma omillari bo'lgan.
