107
avtonom bo'lmagan transpozonlar soni avtonomlar sonidan sezilarli darajada
oshib ketishi mumkin.
DNK transpozonlari
Transpozaza deb nomlangan fermentlar majmuasi tufayli DNK
transpozonlari genom orqali kesilgan shaklda harakatlanadi. Transpozaza
oqsilining aminokislota ketma-ketligi haqidagi ma'lumotlar transpozon ketma-
ketligida kodlangan.
Bundan tashqari, DNKning ushbu hududida transpozon
bilan bog'liq boshqa ketma-ketliklar bo'lishi mumkin, masalan, genlar yoki
ularning qismlari. Ko'pgina DNK transpozonlari to'liq bo'lmagan
ketma -
ketlikka ega. Bunday transpozonlar avtonom emas va boshqa to'liq, DNK
transpozoni tomonidan kodlangan transpozaza tufayli genom bo'ylab
harakatlanadi .
DNK transpozon mintaqalarining uchlarida teskari takrorlanishlar
joylashgan bo'lib, ular transpozazni tanib olishning maxsus hududlari bo'lib,
genomning ushbu qismini qolgan qismdan ajratib turadi. Transpozaza
DNKning ikki
zanjirli kesimini yasashga, transpozonni kesish va maqsad
DNKga kiritishga qodir.
Barbara Makklintok tomonidan birinchi marta makkajo'xori ichida
topilgan o'simliklarning Ac / Ds-elementlari DNK transpozonlariga tegishli.
Ac-element (inglizcha Activator) avtonom bo'lib, transpozazni kodlaydi.
Xromosomalarning parchalanishini yaratishga qodir bo'lgan va Ac elementlari
tufayli genom bo'ylab harakatlanadigan Ds elementlarining
bir nechta turlari
mavjud.
Helitronlar transpozonlarning bir turi bo'lib, ular o'simliklar, hayvonlar
va zamburug'larda uchraydi, ammo ular boshqa organizmlardan farqli o'laroq,
DNKning genlarga boy qismlarida joylashgan makkajo'xori genomida keng
tarqalgan. Gelitronlar dumaloq aylana mexanizmi yordamida ko'chiriladi.
Jarayon DNK transpozonining bitta ipini sindirish bilan boshlanadi.
Chiqarilgan DNK bo'lagi maqsadli
ketma-ketlikni bosib oladi, bu erda
108
heterodupleks hosil bo'ladi. DNK replikatsiyasi yordamida transpozonni yangi
uchastkaga kiritish tugallandi.
Helitronlar transpozitsiya paytida qo'shni ketma -ketlikni ushlab turishi
mumkin.
