|
Rezistor, induktiv g‘altak va kondensator ketma-ket va parallel ulangan sinusoidal tok zanjiri
|
| bet | 3/5 | | Sana | 11.10.2024 | | Hajmi | 0,5 Mb. | | #274548 |
Bog'liq XEU86FJfOMH7RKAXCgNPRBxTH84G7ilnWDivOZqsRezistor, induktiv g‘altak va kondensator ketma-ket va parallel ulangan sinusoidal tok zanjiri
1. Rezistor, induktiv g'altak va kondensator ketma-ket ulangan sinusoidal tok zanjiri
2. Rezistor, induktiv g'altak va kondensator parallel ulangan sinusoidal tok zanjiri
3. Sinusoidal tok zanjirida quvvat
r, L va C elementlari ketma-ket ulangan zanjir (2.13- rasm, a) dan i=Imsinωt sinusoidal tok o‘tganda uning elementlarida pasaygan sinusoidal kuchlanishlar algebraik yig‘indisiga teng bo‘lgan kuchlanish hosil bo‘ladi. Kirxgof 2- qonuniga ko‘ra:
yoki vektor shaklida
1. Rezistor, induktiv g‘altak va kondensator ketma-ket ulangan sinusoidal tok zanjiri
r qarshilikdagi kuchlanish faza jihatdan tok bilan mos, L induktivlikdagi kuchlanish tokdan 900 oldinda, C sig‘imdagi kuchlanish esa tokdan 900 orqada bo‘ladi (2.13-rasm, b). Om qonunidan foydalanib quyidagini yozishimiz mumkin:
Bu tenglama kuchlanishlar oniy qiymatlari uchun Kirxgof 2- qonunining trigonometrik shakli deb ataladi. Undagi kattalik zanjir reaktiv qarshiligi deb ataladi. bo‘lganda, va bo‘lib (2.13- rasm, b), zanjir induktiv xarakterga, bo‘lganda esa,
va bo‘lib (2.13- rasm, v), zanjir sig‘im xarakterga, bo‘lganda va bo‘lib, zanjir aktiv xarakterga ega bo‘ladi.
Yuqoridagi tenglamadan Um va larni topish uchun quyidagi trigonometrik munosabatdan foydalanamiz:
Bu munosabatlarni va qarshiliklar uchburchagini hisobga olib:
Tok va kuchlanishlar ta'sir etuvchi qiymatlari uchun:
bundan
bu yerda
- zanjirning to‘la qarshiligi.
Ko‘rilayotgan zanjir uchun tok va kuchlanishlar vektor diagrammasini quramiz (2.13- rasm, b). Uni tok vektori ni qurishdan boshlaymiz. r elementdagi kuchlanish vektori tok bilan faza jihatdan mos, L elementdagi kuchlanish vektori tok dan 900 ga oldinda, C elementdagi kuchlanish vektori tok vektoridan 900 ga orqada bo‘ladi. kuchlanish vektori Kirxgof 2- qonuniga ko‘ra , va vektorlar yig‘indisi ko‘rinishi quriladi. Tok bilan zanjir qismalaridagi kuchlanish vektorlari orasidagi faza siljish burchagi ga teng bo‘ladi.
3. Rezistor, induktiv g‘altak va kondensator parallel ulangan sinusoidal tok zanjiri
r, L va C elementlari parallel ulangan zanjir (2.14- rasm, a) sinusoidal kuchlanish manbaiga ulansa, undan o‘tadigan sinusoidal tok Kirxgof 1- qonuniga ko‘ra zanjir har bir elementidan o‘tayotgan toklar oniy qiymatlarining algebraik yig‘indisiga teng:
r qarshilikdagi tok ir kuchlanish bilan faza jihatdan mos, induktivlikdagi tok iL 900 ga orqada, sig‘imdagi tok iC 900 ga oldinda bo‘ladi. Zanjirdagi umumiy tok:
Oxirgi tenglama toklar oniy qiymatlari uchun Kirxgof 1- qonunining trigonometrik shakli hisoblanadi.
- zanjir reaktiv o‘tkazuvchanligi deb ataladi.
bo‘lganda,
va
bo‘lib (2.14- rasm, b), zanjir induktiv
bo‘lganda,
va
bo‘lib (2.14- rasm, v),
xarakterga,
zanjir sig‘im xarakterga,
bo‘lganda esa
va
bo‘lib, zanjir aktiv xarakterga ega bo‘ladi.
Im va
quyidagi munosabatlar yordamida aniqlanadi:
,
,
bu yerda
- zanjir to‘la o‘tkazuvchanligi.
Toklar va kuchlanish orasidagi faza siljish burchagi quyidagi formula yordamida topiladi:
Ko‘rilayotgan zanjir uchun toklar va kuchlanish vektor diagrammasini quramiz (2.14- rasm, b). Uni kuchlanish vektori ni qurishdan boshlaymiz. r elementdagi tok vektori kuchlanish vektori bilan mos, L elementdagi tok vektori undan 900 ga orqada, C elementdagi tok vektori esa dan 900 ga oldinda bo‘ladi. Umumiy tok vektori uchala elementlardagi tok vektorlarining geometrik yig‘indisiga teng bo‘ladi.
3. Sinusoidal tok zanjirida quvvat
Sinusoidal tok zanjirining r, L va C kabi ayrim elementlaridagi energetik munosabatlar avvalgi paragraflarda ko‘rib chiqilgan edi. Endi umumiy holat, ya'ni zanjirdagi kuchlanish va tok ga teng bo‘lgan holat uchun energetik munosabatlarni ko‘rib chiqamiz.
Zanjirdagi oniy quvvatni aniqlaymiz:
Oniy quvvat ikkita: doimiy va ikkilangan chastota bilan o‘zgaruvchi kosinusoidal tashkil etuvchilardan iborat. Induktiv xarakterli, ya’ni zanjirdagi tok, kuchlanish va quvvat oniy qiymatlarining grafiklari 2.15-rasm, a da keltirilgan. Davrning kuchlanish va tok ishoralari bir xil bo‘lgan qismlarida oniy quvvat musbat manbadan energiya iste'mol qilinadi: bir qismi rezistorda iste'mol qilinadi, qolgan qismi esa g‘altak magnit maydoni va kondensator elektr maydonida to‘planadi. Davrning kuchlanish va tok ishoralari har xil bo‘lgan qismlarida oniy quvvat manfiy va bunda g‘altak magnit maydoni va kondensator elektr maydonida to‘plangan energiya manbaga qaytariladi.
Rezistorda iste'mol qilinayotgan aktiv quvvat oniy quvvatning bir davr mobaynidagi o‘rtacha qiymatiga teng:
(2.2)
ko‘paytma quvvat koeffisiyenti deb ataladi, bunda , ya’ni kuchlanish va tok boshlang‘ich fazalarining ayirmasi. (2.2) ifodadan ko‘rinib turibdiki, zanjir aktiv quvvati kuchlanish, tok ta'sir etuvchi qiymatlari va quvvat koeffitsiyentilarining o‘zaro ko‘paytmasiga teng.
Zanjirdagi tok va kuchlanishlar orasidagi faza siljish burchagi qancha nolga yaqin bo‘lsa, shuncha birga yaqin bo‘ladi. Bunda U va I lar berilgan qiymatilarida qancha katta bo‘lsa, shuncha ko‘p aktiv quvvat manbadan iste'molchiga uzatiladi.
Aktiv quvvatni quyidagicha ifodalash mumkin:
Kuchlanish va tok berilgan qiymatlarida aktiv quvvatning maksimal qiymati zanjir to‘la quvvati deb ataladi: Aktiv quvvat (2.2) ifodasidan:
Elektr zanjirini hisoblashda va amaliyotda reaktiv quvvat tushunchasidan foydalaniladi:
Reaktiv quvvat manba bilan iste'molchi o‘rtasidagi energiya almanishuvi tezligini tavsiflaydi va reaktiv tok iste'molini o‘lchovi hisoblanadi. Zanjir induktiv xarakterga ega bo‘lganda reaktiv quvvat musbat, sig‘im xarakterga ega ( ) bo‘lganda esa manfiy bo‘ladi. Aktiv, reaktiv va to‘la quvvatlar 2.15- rasm, b dagi quvvatlar uchburchagiga ko‘ra o‘zaro quyidagicha bog‘langan:
,
R E J A :
|
| |
