|
Veb ilovalarni ishlab chiqishda foydalaniladigan texnologiyalar
|
| bet | 6/14 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,71 Mb. | | #152866 |
Bog'liq Diplom ishi1.3. Veb ilovalarni ishlab chiqishda foydalaniladigan texnologiyalar
Veb ilovalarni ishlab chiqishda foydalaniladigan texnologiyalar tezroq o’zgarib ketmoqda, ammo quyidagi keyingi asosiy texnologiyalar keng tarqalgan:
HTML/CSS: HTML (HyperText Markup Language) veb sahifalarni tuzish uchun ishlatiladi, CSS (Cascading Style Sheets) esa veb sahifalarni kengaytirish uchun ishlatiladi. Bu asosiy markaziy tillar veb interfeysini tuzish va ko’rinishini belgilash uchun muhimdir;
JavaScript veb ilovalarga dinamik funktsiyalar qo’shish uchun ishlatiladi. Ushbu skript tilining yordami bilan foydalanuvchilar bilan interaktiv aloqalar o’rnatish, animatsiyalar yaratish, foydalanuvchilar bilan ma’lumot almashish va ko’rsatish mumkin;
Python bu yuqori darajada keng foydalaniladigan dasturlash tili hisoblanadi. Veb ilovalar uchun Python backend tomoni (server tomoni) uchun qo’llaniladi. Python veb ilovalarni yaratish, ma’lumotlarni olish, ma’lumotlar bazalariga ulashish, API-lar bilan ishlash va boshqalar kabi vazifalarni bajarishda yordam beradi;
PHP: PHP ham veb ilovalarni backend tomoni uchun o’rnatiladi. U bu yordamida veb sahifalarni dinamik qilish, ma’lumotlar bazalariga ulashish, formalar va fayllarni qabul qilish, sesiyalar bilan ishlash va boshqalar kabi vazifalar o’zlashtiriladi;
Java, ommaviy sifatda yuqori darajada ishlatiladigan dasturlash tili hisoblanadi. Veb ilovalarni backend tomoni uchun ham ishlatilishi mumkin. Java barcha platformalar uchun moslashuvchanligi bilan ajralib turadi;
Ruby web dasturlash uchun o’rnatilgan mashhur bir dasturlash tili hisoblanadi. Ruby on Rails (RoR) frameworki, Ruby tilining asosiy qo’shilishidir. Bu, tezkor veb ilovalar yaratishda ham ishlatiladi;
SQL (Structured Query Language) ma’lumotlar bazasiga so’rovlar yaratish va ma’lumotlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Veb ilovalar ma’lumotlarni saqlash uchun odatda ma’lumotlar bazasidan foydalanadi. SQL, ma’lumotlar bazasiga bog’liq so’rovlar yaratishga imkon beradi;
RESTful API: REST (Representational State Transfer) veb ilovalarda ma’lumot almashish uchun moslashuvchan interfeysni ta’minlaydi. API-lar orqali ilovalar boshqa ilovalardan yoki ma’lumotlardan ma’lumotlarni olish, yangilash va yuborishlarni amalga oshirishi mumkin;
JSON (JavaScript Object Notation) yordamida ma’lumotlarni o’qish va yozish uchun moslashuvchan format beriladi. Bu format, ma’lumotlar almashish va ulashish jarayonlarida yoqilg’i tarzda ishlatiladi;
Docker, ilovalarni qo’llab-quvvatlash, ishlab chiqish va joylashtirish uchun platforma hisoblanadi. U ilovani “konteynerlarda” ijro etishini ta’minlaydi, bu esa ilovaning o’zining ishlab chiqilgan muhitidan ajralib turishiga imkon beradi;
Bu texnologiyalar veb ilovalarni ishlab chiqishda eng ko’p foydalaniladiganlaridan faqat bir nechasi. Boshqa turli dasturlash tillari va frameworklar ham mavjud va foydalanuvchining talablari va proyektning xususiyatlariga qarab o’zgartirilishi mumkin.
Yuqorida aytilgan texnologiyalardan murakkab texnologiyalar ham mavjud. Quyidagilarni shularga misol qilishimiz mumkin:
AngularJS / Angular: Bu JavaScript frameworki veb ilovalarni yaratishda ishlatiladi. U foydalanuvchi interfeysini (UI) tuzish, ilovalarni boshqarish va ma’lumotlar almashish uchun qulayliklar ta’minlaydi. AngularJS, Google tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, birinchi marta 2010 yilda namoyish etilgan. Uning asosiy maqsadi, veb ilovalarni soddalashtirish va yangilanish jarayonlarini ta’minlashdir. AngularJS, Model-View-Controller (MVC) va Model-View-ViewModel (MVVM) arxitekturasi bo’yicha ishlaydi. Bu framework asosan JavaScript tilidan foydalanadi va SPA (Single Page Application) prinsipiga muvofiq ishlaydi.;
React bu JavaScript kutubxona hisoblanadi. U veb interfeysini yaratishda ishlatiladi. React ilovalarni komponentlarga ajratish, ulardan foydalanish va dinamik interfeyslarni yaratishga imkon beradi. React, Facebook tomonidan yaratilgan va veb ilovalarni yangilashni osonlashtirishga qaratilgan. U Virtual DOM (Virtual DOM) konsepsiyasini qo’llab-quvvatlaydi. Virtual DOM, ilova uchun xalqaro veb interfeysini saqlashga yordam beradigan bir vektor hisoblanadi. React, komponentlarni ishlatish orqali Virtual DOM-ni yangilaydi va farkni o’zgartirgan qismlarni asosiy DOM-ga ta’sir etadi. Bu, veb ilovalarni tez ishlashga yordam beradi va boshqa komponentlarda o’zgarishlarni aniqlab oladi.;
Vue.js ham JavaScript frameworki hisoblanadi. U sodda sintaksisga ega va oson o’rganiladigandir. Vue.js yordamida veb ilovalarni yaratish va boshqarishga imkon beradi. Vue.js, ilovalarni komponentlar to’plamiga asoslangan tuzishga yordam beradi. Har bir Vue ilovasi, o’z xususiyatlariga ega bo’lgan komponentlar orqali tuziladi. Komponentlar, HTML, CSS va JavaScript kodini o’z ichiga olgan bo’lishi mumkin va har biri o’zga bog’liq bo’lishi mumkin. Bu tuzish modeli, ilovada qayta ishlanishni osonlashtiradi va tuzishni aniq va organizatsiyalangan qiladi. Vue.js, Virtual DOM (Virtual DOM) konsepsiyasini ham o’z ichiga oladi. Bu, ilovadagi o’zgarishlarni optimallashtirish va yangilanishni osonlashtirishga yordam beradi. Vue.js o’zgarishlarni avtomatik ravishda yaxshilanadi va farkni o’zgartirgan qismlarni asosiy DOM-ga ta’sir etadi. Buning natijasida, veb ilovalar tezroq va samarador ishlaydi;
Node.js server tomonida JavaScript ishga tushiriladigan bir dasturlash texnologiyasi hisoblanadi. U veb ilovalarni backend tomonida ishlatishga imkon beradi va asinxron asosida ishlash uchun ma’lumotlar almashishga imkon beradi. Node.js, Google Chrome brauzeri uchun yaratilgan V8 JavaScript texnologiyasi asosida ishlaydi. Bu texnologiya JavaScript kodini kompyuterning o’zi tomonidan tushunish va ishga tushirish uchun ishlatiladi. Node.js esa server tomonidagi ilovalarni yaratish va ishga tushirishda bu imkoniyatlarni beradi. Node.js asinxron asosida ishlashga muhiti taqdim etadi. Bu, ma’lumotlar almashish vaqti kutiladigan amalni to’xtatmaslikka imkon beradi. Bunday usul, serverning hammasi bilan bog’liq amallar (masalan, fayllarni o’qish yoki yozish) bo’yicha samaradorlikni oshiradi. Node.js, asinxronlikni boshqarish uchun xususiy funksiyalarni, callbacklarni, Promise ni va async/await sintaksisini qo’llab-quvvatlaydi;
Express.js, Node.js frameworki hisoblanadi. U veb ilovalarni backend tomonida osonlik bilan ishga tushirishga imkon beradi. Express.js serverlarni sozlash, marshrutlash, middleware foydalanish va API-lar yaratishga imkon beradi. Express.js, Node.js-platformasida ishlov beradigan kuchli va yagona bir framework hisoblanadi. Express.js juda minimalistik va esnek frameworkdir. U sizga keng doirada ko’rsatkichlarga ega bo’lgan bir muloqotlar qurish imkonini beradi, shuningdek, o’zgartirishlar va qo’shimchalarni osonlik bilan kiritishga imkon beradi. Express.js middleware-konsepsiyasiga asoslangan bo’lib, sizga serverdagi har qanday olayni ushbu middleware-larga o’tkazish imkonini beradi. Bu, so’rovlarni yo’nlash va qayta ishlash, to’lovni tekshirish, autentifikatsiyani amalga oshirish va boshqalar kabi mashhur middleware-larni osonlik bilan qo’llash imkonini beradi. Express.js osonlik bilan RESTful API-larni yaratishga imkon beradi. API-larni route-lar yordamida tuzish, HTTP metodlarini (GET, POST, PUT, DELETE) va ko’rsatkichlarni qo’llash, ma’lumotlarni JSON formatida qaytarish kabi funktsiyalar Express.js-dan foydalanish orqali osonlik bilan amalga oshirilishi mumkin. Express.js-node.js-frameworki dunyodagi eng mashhur backend frameworklaridan biridir. Bunda keng tarqalgan jamoa, yaxshi hujjatlashtirilgan bo’limlar va ko’p plaginlar mavjud. Bu, Express.js-ga osonlik bilan yordam beruvchi katta bir foyda hisoblanadi. Express.js-yi osonlik bilan o’rgangan va o’zgartirishlarni osonlik bilan qo’llagan backend dasturchilar juda samarali hisoblashadi. Uning oddiy sintaksi va minimalistik xususiyatlari, yangi dasturchilar uchun ham oson o’rgangan va ishlatishga qulay bo’lishni ta’minlaydi. Express.js kuchli, ishlov berishda oson va o’zgartirishlarga ruxsat beruvchi bir framework hisoblanadi. Uning keng tarqalgan jamoasi va keng qo’llanilgan resurslari borligi, uni backend ilovalarini tezkor va samarali o’rganish va yaratish uchun ideal tanlov qilishni amalga oshiradi.;
Laravel PHP frameworkidir. U PHP tilida backend tomonida veb ilovalarni yaratishda osonlik beradi. Laravel bir qator kuchli imkoniyatlarga ega va ma’lumotlar bazalarini boshqarish, routing, autentifikatsiya va boshqalar kabi ko’p funksiyalarni o’z ichiga oladi. Laravel, PHP-dagi kuchli va yetakchi web ilovalarini yaratish uchun ishlatiladigan bir framework hisoblanadi. Laravel, elegant va to’g’ridan-to’g’ri sintaksis bilan ta’minlaydi. Uning sintaksisi, dasturchilarga kodni yozishda va tahlil qilishda qulaylik beradi. Yaxshi o’rganilgan bo’limlar va kodni to’g’ridan-to’g’ri joylash uchun foydalanish qulayligini ta’minlaydi. Laravel MVC (Model-View-Controller) arxitekturasiga asoslangan bo’lib, tashkilotlarda kodning alohida bo’limlarini ajratishga imkon beradi. Model, ma’lumotlarni o’z ichiga oladi; View, foydalanuvchiga ko’rsatiladigan interfeysni tuzadi; Controller esa ma’lumotlarni boshqaradi va Viewga ko’rsatadi. Bu, kodning alohida bo’limlarga ajratilishi va boshqarilishi va birjilda ishlash imkonini beradi. Laravel keng tarqalgan kutubxonalar va plaginlarga ega bo’lib, ma’lumotlar bazasini qo’llab-quvvatlaydi, autentifikatsiya tizimini, sesiyalashni, routingni va boshqalar kabi keng funktsionalarni osonlik bilan amalga oshirishga imkon beradi. Bu, web ilovalarni tezkor va samarali tarzda yaratish va funktsionalarni qo’shish imkonini beradi. Laravel keng tarqalgan jamoasi bilan bo’linib, ko’p dasturchilar tomonidan ishlatiladi. Bu, Laravel haqidagi ko’p ma’lumotlar va o’zaro fikrlar almashishini osonlashtiradi. Laravel jamoasi bilan bog’liq tarjimai holatlarda ko’plab yechimlar va yordam olish imkonini beradi. Laravel, ORM (Object-Relational Mapping) tizimini o’z ichiga oladi, ma’lumotlar bazasiga bog’liqlikni osonlashtiradi va boshqarishni soddalashtiradi. Migration, routing, avtorizatsiya, testlash va boshqa bir qator boshqaruv funksiyalarini osonlik bilan ta’minlaydi. Laravel, boshlang’ich konfiguratsiyaga ega bo’lgan to’liq tayyor bo’limlarga ega. Bu, dasturchilarga tez vaqtda ilovalar yaratishga imkon beradi, shuningdek, ko’rsatkichlar va sozlamalar qo’shishni osonlashtiradi;
Flask Pythonning katta darajada oson va minimalistik veb frameworki hisoblanadi. U veb ilovalarni backend tomonida yaratishga imkon beradi. Flask ilovani boshqarish, routing, foydalanuvchilarni autentifikatsiya qilish va API-lar yaratish uchun moslashadi. Flask, Python dasturlash tilida yozilgan katta o’rinda ishlatiladigan bir mikro web frameworkidir. Uning asosiy maqsadi, Python tilida veb ilovalarni osonlik bilan yaratish va ishlatishga imkon berishdir. Flask minimalistik, minimal xususiyatlarga ega bo’lgan va ko’p joylashuvlar bilan ham ishlayadigan to’g’ridan-to’g’ri framework hisoblanadi. Flask haqida afzalliklarga quyidagi misollar kirish mumkin. Flask oson o’rgatilishi va ishlatilishi uchun mashhurdir. Uning sintaksisi qulay va to’g’ridan-to’g’ri, shuning uchun uni o’rganishga va kodni yozishga tez vaqtni sarflamaydi. Flask, yagona fayldan iborat bo’lishi bilan ham oson o’rnatishni ta’minlaydi. Flask Python kutubxonasi bilan bo’lib, bu uning o’rnatilishi va qo’shishini osonlashtiradi. Flask kutubxonasida keng yurituvchi funksiyalar, Voronoi-routing, formalar, autentifikatsiya, ma’lumotlar bazasi integratsiyasi va boshqalar kabi qo’shimcha imkoniyatlarni osonlik bilan amalga oshirish imkonini beradi. Flask, veb ilovalarini ishga tushirishda Werkzeug HTTP-server va Jinja2 templating tili kabi kuchli kutubxonalar bilan birgalikda ishlaydi. Werkzeug, URL-routing, HTTP-request va response boshqarishini osonlashtiradi. Jinja2 esa templating uchun qulay, dinamik veb sahifalarni generatsiya qilish imkonini beradi. Flask, osonlik bilan boshqa modullarni qo’shishni ta’minlaydi. Ma’lumotlar bazasi modullari, autentifikatsiya modullari, RESTful API modullari kabi qo’shimcha funksionalarni osonlik bilan qo’shish imkonini beradi. Shuningdek, Flask, populyar frameworklar bilan ham oson integratsiya qilishga imkon beradi, masalan, SQLAlchemy, WTForms, Flask-RESTful va h.k. Flask, oddiy va yorqin strukturaga ega bo’lib, uning integratsiya va skalabilik imkoniyatlari uchun katta dasturlarni ham qo’llab-quvvatlaydi. Uning minimalistik xususiyatlari va yomon yulduz xaritasi borligi, uning ishga tushirishni va boshqarishni osonlashtiradi. Flask, katta va kichik dasturchilar tomonidan Python tilida veb ilovalarini yaratish uchun keng ishlatiladi. U shunchaki veb ilovalarining yadro funktsionalarini ta’minlaydi va bu ilovalarni keng tarqalgan kutubxonalardan foydalanarak kengaytirish imkonini beradi;
MongoDB: MongoDB NoSQL ma’lumotlar bazasidir. U veb ilovalarda ma’lumotlar bazasini o’rnatinga imkon beradi. MongoDB, JSON formatidagi ma’lumotlar bilan ishlaydi va yuqori darajada kuchli va osonlik bilan ishlashga imkon beradi. MongoDB, yangi generatsiya ma’lumotlar bazasi tizimi hisoblanadi. U NoSQL (not only SQL) ma’lumotlar bazasi sifatida ham tanilgan. MongoDB, ma’lumotlarni BSON (Binary JSON) formatida saqlaydi va hujjatlarga JSON-ning sifatlarini va moslashtirishlarini saqlaydi. U ma’lumotlar bazasini osonlik bilan yaratish, o’rnatish va boshqarish imkonini beradi. MongoDB-ni ishlatishning afzalliklari quyidagilardan iborat. MongoDB ma’lumotlar bazasining asosiy afzalliklari yirik skalirovaniya (scalability) va oson tarzda intensiv ishlashga imkon berishi. U ma’lumotlar bazasini qism-qism yuqori ko’plikda o’zgartirish, sozlash va shaxsiy talablar bo’yicha konfiquratsiyalash imkonini beradi. MongoDB, ma’lumotlar bazasini shaxsiy talablarga moslashtirish imkonini beradi. Ma’lumotlar bazasining skema-sizligi (schema-less) tizimi, ma’lumotlar strukturasi va ko’rinishi ustida katta chegarada tanlash va o’zgartirish imkonini beradi. MongoDB ma’lumotlar bazasini ishlatish, ma’lumotlarni JSON-shaklida (BSON formatida) saqlash imkonini beradi. Bu, JSON-strukturasi osonlik bilan tahlil qilinadi va ularga osonlik bilan murojaat qilinadi. MongoDB, bog’liq so’rovlar va aggregatsiya (aggregation) operatsiyalarini osonlik bilan amalga oshirishga imkon beradi. Shuningdek, ularga indekslarni yaratish, turli xil so’rovlar va filtrlar bilan ma’lumotlarga qisqa va tezkor murojaat qilish imkonini beradi. MongoDB, bir qator tashqi integratsiya imkoniyatlari bilan keladi. U, Python, JavaScript, Java, C#, Node.js va boshqa dasturlash tillari orqali foydalanishga imkon beradi. MongoDB, shaxsiy kutubxonalarga va ORM-larga ham integratsiya qilish imkonini beradi. MongoDB yordamida, ma’lumotlar bazasini replikatsiyalash (replication) va shardlash (sharding) imkoniyatiga ega bo’lish mumkin. Replication, ma’lumotlarning tarqatilgan serverlar orasida nusxalanishini ta’minlaydi, shuning bilan ma’lumotlar qasddan tashqarida yo’qotilmaydi. Sharding esa ma’lumotlarni bir nechta serverlarda bo’lib, yukni ko’paytirish va ishni tarqatish uchun imkoniyat yaratadi. MongoDB, kompyuterli texnologiyalarda, tadbirlar va foydalanishlar uchun ma’lumotlar bazasini ishlab chiqishni osonlashtiradi. Uning oson integratsiya, yorqin shakl va skalabil afzalliklari uning keng tarqalgan sohalarda, shu jumladan tizimlar tuzish, analitika, boshqaruv tizimlari, IoT ilovalari va boshqalar kabi bir nechta sohalarda ishlatilishini osonlik bilan ta’minlayadi;
GraphQL veb ilovalar uchun ma’lumot almashish tilidir. U ma’lumot so’rovlarini amalga oshirish uchun samarali va moslashuvchan interfeysni ta’minlaydi. GraphQL, kerakli ma’lumotlarni so’rov qilish va yuborish jarayonini ixtiyoriylik bilan boshqarishga imkon beradi. GraphQL, ma’lumotlarni so’rov qilish uchun yangi bir suhbat tilidir. Uning asosiy maqsadi, ma’lumotlar bazasidan so’rov qilish jarayonini oson va samarali qilish imkonini berishdir. GraphQL, ilovalar uchun API-lar yaratishda foydalaniladi. GraphQL-ni ishlatishning afzalliklari quyidagilardan iborat. GraphQL, ilovadagi muhtoj ma’lumotlarni yagona so’rov orqali olishga imkon beradi. So’rovni yuborish bilan, serverdan faqat talab etilgan ma’lumotlarni qaytarish uchun ko’plab so’rovlarni bajarish kerak emas. Bu, tarmoq trafikini va ma’lumotlar bazasining yukini kamaytiradi va ilovaga yuqori performans beradi. GraphQL foydalanuvchiga so’rov qiladigan ma’lumotlar bo’yicha qo’yiladigan talablar (queries) orqali tanlash imkonini beradi. Bu, ma’lumotlar bazasidagi xususiyatlar, aloqador obyektlar va ularga tegishli ma’lumotlarni qaytarish uchun kuchli va ergashil sintaksisni ta’minlaydi. Buning natijasida, klientlar talab etgan ma’lumotlarni yuqori darajada moslashtirishadi. GraphQL-da ma’lumotlarni ta’riflash uchun sxema va ma’lumot turlari (types) ishlatiladi. Skema ma’lumotlar bazasidagi obyektlar va ularga tegishli talablarni belgilashda ishlatiladi. Ma’lumot turlari esa har bir obyektning maydonlarini va turini belgilaydi. Bu, ma’lumotlarni to’g’ridan-to’g’ri belgilash va ularga mos murojaat qilishni osonlashtiradi. GraphQL, turli xil platformalarda va tillarda o’rnatilganligi bilan ajralib turadi. Uning keng tarqalgan kutubxonalari mavjud bo’lib, Python, JavaScript, Java, C#, Ruby va h.k. kabi dasturlash tillarida osonlik bilan foydalanilishi mumkin. GraphQL, avtonom so’rov (batching) imkoniyatini beradi. Bu, bir nechta so’rovlarni biriktirish va ularni bittadan so’rov orqali yuborishga imkon beradi. Bu avtonom so’rovlar yordamida server va tarmoq trafikini kamaytirish, server yukini optimallashtirish va ilovaga yuqori samaradorlik berish imkonini beradi. GraphQL, ularda ilovalarni yaratish va ularga ma’lumotlarga murojaat qilish jarayonlarini osonlashtiradi. Shuning uchun GraphQL keng tarqalgan veb ilovalar, mobil ilovalar va boshqa texnologiyalar uchun xavfsiz, kuchli va ergashillikni oshiruvchi bir muhit yaratishda qo’llaniladi;
AWS (Amazon Web Services) bulut xizmatlari ilovalarni hosil qilish va joylashtirish uchun keng qo’llaniladi. Bu xizmatlar odatda ma’lumotlar saqlash, komputing resurslari, serverlar, skalalash va boshqalar kabi qo’llanuvchilarga qulayliklar ta’minlaydi;
Bu faqat ba’zi texnologiyalar va vositalardir. Veb ilovalarni yaratish uchun bir qancha boshqa texnologiyalar ham mavjud, ular muallifning talablari va proyektning xususiyatlariga bog’liq.
|
| |
