280
14-mavzu. BLOKCHEYN TEXNOLOGIYASI VA UNDAN
FOYDALANISH YO‘LLARI
Asosiy savollar:
1. Bloycheyn texnologiyasi va uni qо‘llanilishi.
2. Soliq, bank, buxgalteriya sohasida blokcheyn texnologiyalarini qо‘llanilishi
xususiyalari.
3. Tranzaksiyalarni jarayonida axborotlarni uzatilishi.
Tayanch ibora va tushunchalar
1.Blokcheyn (bloklar zanjiri) – taqsimlangan ma’lumotlar to‘plami bo‘lib,
unda ma’lumotlar saqlash qurilmalari umumiy serverga ulanmagan bo‘ladi. Bu
ma’lumotlar to‘plami bloklar deb ataladigan va tartibga solingan qaydlar doimiy
o‘sib boradigan ro‘yxatda saqlanadi. Har bir blok vaqt belgisiga va bundan oldingi
blokka havolaga ega bo‘ladi. Shifrlashni qo‘llash
shuni kafolatlaydiki,
foydalanuvchilarning ularsiz faylga yozuv kiritish imkoni bo‘lmydi, yopiq kalitlar
mavjudligi esa bloklar zanjirlarining ma’lum bir qisminigina o‘zgartirishi mumkin.
Bundan tashqari, shifrlash barcha foydalanuvchilarda
bloklar taqsimlangan
zanjirlari nusxalarini sinxronlashtirishni ta’minlaydi. Ba’zida blokcheyn
texnologiyasi «qadriyatlar interneti» deb ataladi va biz buni yaxshi metafora deb
hisoblaymiz. Har bir kishi internetda
axborot joylashtirishi, so‘ngra boshqa
odamlar unga dunyoning istalgan nuqtasidan turib ulanish imkoniga ega bo‘lishi
mumkin. Bloklar zanjirlari blokcheyn fayli yoki qandaydir qadriyatlar ochiq
bo‘ladigan dunyoning istalgan nuqtasiga ma’lumotlar jo‘natishga imkon beradi.
Biroq sizda faqat siz «egalik» qiladigan bloklarga
kirish imkonini berish
uchun kriptografik algoritm bo‘yicha yaratilgan yopiq kalit bo‘lishi lozim. Yopiq
kalitni kimgadir berar ekansiz, mohiyatan bu shaxsga
bloklar zanjirining mos
keluvchi bo‘limida saqlanadigan pul mablag‘larini bergan bo‘lasiz.Bitkoinlar
holatida, kalitlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri moliyaviy qiymatni ifodalaydigan valyutadagi
ayrim summalar saqlanadigan manzillarga ulanish uchun foydalaniladi. Xuddi shu
bilan mablag‘larni o‘tkazishni qayd qilish funksiyasi amalga oshiriladi.Bundan
tashqari, yana bir muhim funksiya –ishonchli munosabatlar o‘rnatish
va shaxsning
haqiqiyligini tasdiqlash amalga oshiriladi, chunki mos keluvich kalitlarsiz bloklar
zanjirini hech kim o‘zgartira olmaydi. Tegishli kalitlar
bilan tasdiqlanmagan
o‘zgarishlar esa rad qilinadi. Albatta, kalitlar (jismoniy valyuta kabi) nazariy
jihatdan o‘g‘irlanishi mumkin, lekin kompyuter kodining bir nechta satrini himoya
qilish odatda katta harajatlar talab qilmaydi (masalan, buni mash’ur Fort-Noksda oltin
zaxirasini saqlash harajatlari bilan taqqoslang).
