76
Lak-bo`yoq materiallarining asosiy komponentlari lak, grunt, shpatlyovka,
bo`yoq va plyonka hosil qiluvchi (alif) lardan iborat.
Plyonka hosil qiluvchining
tegishli erituvchidagi eritmasi
lak deyiladi.
Lak-bo`yoq materiallari plyonka hosil qiluvchi turiga ko`ra ikkiga bo`linadi:
«Alif + pigment» - moyli bo`yoq; (Alif asosida tayorlangan bo`yoq)
«Lak + pigment » - emalli bo`yoq turlarga bo`linadi. (Lak asosida
tayorlangan bo`yoq)
Pigment sifatida metall oksidlari kukunlaridan (temir, qo`rg`oshin, rux, titan
oksidlari va boshqalar), yaxshilab maydalangan tabiiy noorganik moddalar (bo`r,
kalsit, oxra) va alyuminiy kukunidan nisbatan ko`p foydalaniladi. Pigmentning
asosiy vazifasi bo`yoqqa rang berishdan iborat.
Lak-bo`yoq materiallari tarkibiga plyonka hosil qiluvchi,
erituvchi va
pigmentlardan tashqari qovushoqligini kamaytirish uchun qo`shimcha, qoplam
elastikligini oshirish uchun plastifikatorlar, bo`yoqning tezroq qurishini ta’minlash
uchun sikkativ (katalizator)lar qo`shiladi.
Davlat standartiga ko`ra laklar, gruntovkalar, shpaklyovkalar va bo`yoqlarni
markalashda chapdan o`ngga tomon o`qiladigan 5 ta belgilar guruhidan
foydalaniladi:
1-guruhga quyidagilardan biri kiradi: lak, gruntovka, shpatlyovka, emal.
2-guruhga 2 ta harf bilan ifodalanadigan asosiy
plyonka hosil qiluvchilar
ko`rsatilgan bo`ladi. 2-guruh belgisidan so`ng chiziqdan keyin keladigan 3-guruh
belgisi qoplamani ishlatilish sharoitini belgilaydi. 4-belgidagi 1, 2 yoki 3 ta raqam
bilan ifodalanadigan belgi ushbu lak-bo`yoq materialiga berilgan tartib raqamini
ko`rsatadi. 5-guruh belgisida bo`yoqning rangi ko`rsatilgan bo`ladi.
Vazifasiga ko`ra lak-bo`yoq materiallarining ishlatilishi: Gruntovka va
laklar - 0; shpaklyovkalar - 00 ; atmosfera ta’siriga chidamli–1;
atmosfera
ta’siriga chidamliligi chegaralangan - 2; konservatsion - 3; suv ta’siriga chidamli
– 4; teri, rezina materiallarni tashqi tomondan qoplash uchun - 5; moy va benzin
ta’siriga chidamli - 6; kimyoviy ta’sirga chidamli - 7; issiqlik ta’siriga chidamli
(60
o
C dan 200
o
C gacha) - 8; elektroizolyasion - 9.
77
Asosiy plyonka hosil qiluvchilar quyidagicha belgilanadi:
Epoksid-efirlar – ЭФ, Bitumlar - БТ, Gliftallar –ГФ, Pentaftallar –PF,
Poliefirlar – ПЭ, Fenolli–ФЛ, Perxlorvinilli–ПХ, Poliakrilli–AK, Nitroseilulozali–
НЦ, Kanifolli–КФ, Shellakli–ШЛ, Eritilgan moyli–MA, Polivinilasetatli–ВЛ,
Melaminli–ML, Mochevinali–МВ, Epoksidli–ЭР, Alkid-stirolli–AC, Kremniy
organik–KO, Yаntarli–ЯН.
Masalan, Gliftal smola asosidagi gruntovka GF-020, Nitrolak asosidagi
shpatlyovka — NC-008, tashqi qoplam hosil qilish
uchun zangori himoyalovchi
Nitroemal NC-11-15, atmosfera ta’siriga chidamli jigarrang moyli bo`yoq MA-11
ko`rinishida belgilanadi.
Shpatlyovkalar laklarga ko‘p miqdorda (parda hosil qiluvchi modda
massasiga nisbatan 40 foiz miqdorda) pigment va to‘ldiruvchi (odatda bo‘r yoki
mikrokalsit) qo‘shib tayyorlanadi. Avtomobillarning tashqi sirtlariga ishlov berish
uchun pentaftalli (ncp-002), poliefirli (nE-0044), epoksidli (En-0010) va boshqa
Shpatlyovkalar ishlab chiqariladi (shpatlyovkalar to‘g‘risidagi ma’lumot
-jadvalda
keltirilgan). Metallar uchun ishlatiladigan shpatlyovkani qo‘rg‘oshinli yoki ruxli
beliladan, yog‘ochlar uchun esa bo‘r, mikrokalsit, alif,
duradgorlik yelimidan
tayyorlash mumkin.
