131
3.
Burxonov S., Xudayorov O‘., Norqulova
Q.,Ruzikulova N.,G‘oibova L.Matematika.3-sinf
uchun darslik.”Sharq”.Toshkent-2019.
4.
Bikbayeva
N.,Yangabayeva
E.,Girfanova
K.M.Matematika.4-sinf
uchun
darslik.”O‘qituvchi”.Toshkent-2017.
5.
Bikbayeva N.U.,
Sidelnikova R.I ., Adambekova G.A.”Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
metodikasi” darslik.”O‘qitivchi”.Toshkent-1996.
6.
Jumayev
M.E.,
“Matematikao‘qitish
metodikasidan
praktikum”
o‘quv
qo‘llanma.”O‘qituvchi”.Toshkent-2004.
7.M.Ahmedov, N.Abdurahmonova, M.Jumayev. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 1-sinfi
uchun darslik
«Turon-iqbol» Toshkent –2018.
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI LUG‘ATINI FAOLLASHTIRISHNING
ZAMONAVIY USULLARI
https://doi.org/10.5281/zenodo.6567571
Safarov Firuz Sulaymonovich,
BuxDUPI dotsenti
Rajabova Xurshidabonu,
BuxDUPI 1-bosqich magistranti
Annotatsiya:
Maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilari lug‘atini faollashtirishning zamonaviy usullari
bayon qilingan.
Muhim so‘zlar:
so‘z boyligi, lug‘at ishi, so‘z ma’nosini
tushuntirish, o‘quvchilar lug‘atini faollashtirish.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini rivojlantirishning asosiy yo‘nalish-laridan biri so‘z ustida ishlash,
ya’ni lug‘at ishidir. Lug‘at ishi bosqichlarini quyidagicha ifodalash mumkin: 1) so‘z ma’nosini tushuntirish, 2)
so‘zni faollashtirish, 3) so‘zni nutqda qo‘llash. O‘quvchilar lug‘atini faollashtirish ‒ ona tili va o‘qish darslarida
bajariladigan lug‘at ishining eng muhim yo‘nalishlaridan biridir. Shuning uchun o‘qituvchining vazifasi ‒
o‘quvchi lug‘atidagi nofaol so‘zlarni faol lug‘at zaxirasiga o‘tkazish uchun o‘quvchiga nofaol so‘zlarning
birikuvchanligi va qo‘llanish sohasini o‘zlashtishga yordam berishdan iborat. O‘quvchi biror so‘zni o‘z qayta
hikoyalashi,
hikoyasi, suhbati, xati, bayoni, inshosida atigi bir marta qo‘llasa ham, bu so‘z faollashgan
hisoblanadi. So‘zni o‘zlashtirish uning ma’nosi, birikuvchaligi va qo‘llanish doirasini bilishdan iborat.
O‘quvchiga yangi so‘z ma’nosini tushuntirish, uning so‘zni to‘g‘ri tushunishiga erishish zarur. Buning
uchun esa o‘qituvchi so‘z ma’nosini tushuntirish usullarini bilishi va ulardan o‘rinli foydalanishi lozim. M. R.
Lvov so‘z ma’nosini tushuntirishning quyidagi usullarini ajratadi: ko‘rgazmali, kontekstual, sinonim keltirish,
mantiqiy ta’rif berish, batafsil tavsiflash, antonim keltirish, so‘zning yasalish tarkibini tahlil qilish [13, 17‒24].
So‘z ma’nosini tushuntirish ‒ hali o‘quvchilar lug‘atini boyitishning birinchi bosqichi xolos. So‘z
o‘quvchining “o‘z mulki”ga
aylanishi, ya’ni faol lug‘atiga kirishi uchun katta ishni amalga oshirish talab
qilinadi. Nutq o‘stirish bo‘yicha tajriba shuni ko‘rsatadiki, bu borada shablon va rejasizlikka yo‘l qo‘yib
bo‘lmaydi. Har bir dars uchun rejalashtiriladigan so‘z ustidagi izchil, puxta, doimiy ish olib borilishi lozim.
O‘quvchilar uchun tushunarsiz va nofaol so‘zlarni faollashtirishning quyidagi yo‘llari mavjud:
1.
Boshlang‘ich sinf “Ona tili” darsliklarida berilgan o‘quvchilar lug‘atini
faollashtirishga doir
mashqlarni bajartirish.
2.
O‘qish darslarida o‘qiganlarini qayta hikoyalash, suhbat, bayon, inshoda yangi va nofaol so‘zlarni
qo‘llash.
3.
Ona tili va o‘qish darslarida o‘qituvchining o‘zi tomonidan tuzilgan
mashq va topshiriqlardan
foydalanish.
4.
Ona tili darsligidagi mashqlarga qo‘shimcha topshiriqlar ilova qilish. Biz bu maqolada uchinchi va
to‘rtinchi yo‘l haqida so‘z yuritamiz.
Ona tili va o‘qish darslarida o‘quvchilar lug‘atini faollashtirish uchun o‘qituvchining o‘zi tomonidan
tuziladigan quyidagi topshiriqlardan foydalanish mumkin:
1.
Har bir qatordagi o‘zakdosh so‘zlarni toping.
Qadrli, aziz, qadrdon; Vafodor, sadoqatli, bevafo; Mehrli, xushfe’l, mehribon; Qo‘pol, qo‘rs, qo‘pollik.
O‘zakdosh so‘zlarni ajratib yozing. O‘zagini belgilang. Shu so‘zlardan istagan birini qo‘llab gap tuzing.
2.
Sabr, hurmat, e’tibor
so‘zlariga o‘zakdosh so‘zlar toping. Izohli lug‘atdan bu so‘zlarning ma’nosini
o‘qing va eslab qoling.
1)
Insonni nima uchun hurmat qilish mumkin?
