Asinxron elektr dvigatelni ishga tushirish

196 
6.15- rasm. Asinxron elektr dvigatelni boshqarishning prinsipial elektr 
sxemasi. 
Prinsipial elektr sxemasining mazmuni ishlab chiqarish jarayonining 
o’ziga xos xususiyati bilan belgilanadi, bu jarayon uchun avtomatlashtirish 
tizimi ishlab chiqariladi. Prinsipial elektr sxema ga quyidagilar albatta kirishi 
kerak: bosh (kuch) zanjirlari sxemasi, boshqarishning, signallashning, elektr 
ta’minotning tegishli izohlovchi yozuvlari bilan birga element sxemalari, 
kontakt 
kalitlari 
va 
programma 
qurilmalarining 
ishlash 
(ulanish) 
diagrammalari, prinsipial elektr sxemaga kiruvchi elementlar ro’yhati. 
Prinsipial elektr sxemaning tuzilishini aniq misollar asosida mufassalroq 
qarab chiqamiz (6.15-rasm). Asinxron elektr dvigatel SV2 tugmachani bosib 
ishga tushiriladi. Bunda magnit yuritkich KM chulg’amining ta’minot 
(manba) zanjiri ulanadi. YUrgizib yuborgich ishlaganda uning kuch 

197 
zanjiridagi kontaktlari elektr dvigatelni ulaydi, boshqarish zanjirida esa SV2 
tugmachani blokirovkalaydi (to’sadi). SV1 tugmacha bosilib elektr dvigatel 
uziladi, bu tugmacha yurgizib yuborgich chulg’ami manba zanjirini uzadi. 
Elektr dvigatelni ortiqcha yuklanishlardan himoya qilish uchun KK1 va KK2 
issiqlik relelaridan foydalaniladi, ularning isitish elementlari kuch zanjirining 
ikkita fazasiga ulangan, kontaktlar esa yurgizib yuborgich chulg’ami manba 
zanjiriga ulangan. Elektr dvigatel va boshqarish zanjirlari qisqa tutashuvdan 
FU saqlagichlar yordamida himoya qilinadi. SA rubilnik manba (va 
boshqarish zanjirlari)ni kuzatish hamda ta’minlash vaqtida uzib quyish uchun 
mo’ljallangan. Neytrali erga ulangan uch fazali zanjirlarda boshqarish 
zanjirlari 220V li faza kuchlari bilan ta’minlanadi. 
6.16-rasm. Reversiv asinxron elektr dvigatelni boshqarishning prinsipial 
elektr sxemasi. 
Reversiv asinxron elektr dvigatel (6.16-rasm) uchta tugmacha orqali 
boshqariladi: SV1 (‘To’xta’), SV2 (‘Olg’a’), SVZ (‘Orqaga’). SV2 tugmacha 
bosilganda KM magnitli yurgizib yuborgich ulanib, u elektr dvigatelga 
kuchlanish uzatadi. Elektr dvigatelning aylanish yo’nalishni o’zgartirish 
uchun SV1 tugmachani bosish, keyin esa KM2 magnitli yurgizib yuborgichni 
ulovchi SVZ tugmachani bosish lozim. Natijada kuch zanjiri fazalari ulanadi 

198 
va elektr dvigatel teskari yo’nalishda aylana boshlaydi. Uzuvchi KM1 va 
KM2 blok – kontaktlarning foydalanishi reversiv magnitli yurgizib 
yuborgichning ikkala chulg’amini bir vaqtda ulanish imkoniyatini yo’qotadi. 
Elektr dvigatelni tarmoq manbaidan uzish uchun avtomatik QG’ uzgich 
qurilmasi ko’zda tutilgan bo’lib, u elektr dvigatelni ortiqcha yuklanishlardan 
va qisqa tutashuvdan himoya qiladi. Boshqarish zanjirida fazalararo 
kuchlanish foydalanilgan. 
6.17- rasm. Rostlovchi organning elektr yuritmasini boshqarish prinsipial 
elektr sxemasi. 
TJ avtomatlashtirishda elektr yuritkichli to’sqich va rostlovchi qurilmalar 
(shiberlar, klapanlar, ventillar va boshqalar) dan foydalaniladi, ular uchun 
Prinsipial elektr sxemalar ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarish sharoitlarida qo’lda 
boshqarish ishlab chiqarish xonasidan ham (mahalliy), dispetcher punktidan 
ham (masofadan turib boshqarish) nazarda tutilishi kerak. 6.17-rasmda 
rostlovchi organning elektr yuritmasini ikki joydan boshqarish sxemasi 
tasvirlangan. Boshqarish rejimi SA ni tanlash kalitining vaziyatini mahalliy (M) 
va masofadan turib (D) boshqarish variantlari belgilaydi. Kalitning neytral holati 

199 
N harfi bilan belgilangan. Boshqarish 
rejimini tanlash boshqarish punktidan 
amalga oshiriladi. 
Elektr yuritkichni ishga tushirishda 
ulash mahalliy rejimda SVZ tugmacha 
bilan, 
masofadan 
turib 
boshqarish 
rejimida SV4 tugmacha bilan amalga 
oshiriladi. 
KMT 
magnitli 
yurgizib 
yuborgich ulovchi kontaktlari bilan ishga 
tushirish tugmachalarini to’sadi va elektr 
dvigatelni ulaydi, uzuvchi kontakt bilan 
esa KM2 yurgizib yuborgich zanjirini 
uzadi. To’sqich ‘ochiq’ holatiga etganda 
KM1 yurgizib yuborgich SQ1 chetki 
viklyuchatelning uzib – ulovchi kontakti 
bilan uzilib, shu bilan bir vaqtda u NL1 
signal lampasiga kuchlanish beradi – 
‘ochiq’. Xato buyruqni o’zgartirish yoki 
to’sqichni oraliq holatda to’xtatish uchun 
SV1 va SV2 tugmachalar ko’zda tutilgan, ulardan biri ishlab chiqarish xonasida, 
ikkinchisi boshqarish punktida o’rnatilgan. Rostlovchi organni yopish uchun 
SV5 yoki SV6 tugmachalar bosiladi, ular KM2 yurgizib yuborgichni ishga 
tushiradi. Rostlovchi organ yopilayotganda sxema tavsiflangandek ishlaydi. 
Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirish tizimlariniyaratishda bir – 
biridan tarkibi va ularning ayrim qismlarini tuzish usullari bo’yicha farq 
qiluvchi turli signalizatsiya chizmalari o’rin olmoqda. Signalizatsiya
chizmasining eng ratsional tuzilgan variantini tanlashda uning konkret
sharoitda ishlashi, shuningdek, yorug’lik – signal apparaturasi va signalizatsiya 
datchiklariga qo’yilgan texnikaviy talablarni e’tiborga olish kerak. 
6.18-rasm Elektr dvigatel holatini 
signalizatsiyalash sxemasi: 
a) – bitta signal lampasi bilan; b) – 
kontaktorning bitta bilok – 
kontaktidan foydalanilgan ikkita 
signal lampasi bilan; v) – 
kontaktorning ikkita blok – 
kontaktidan foydalanilgan ikkita 
signal lampasi bilan 
. 
.

200 
Ba’zi signalizatsiya chizmalarini ko’rib chiqaylik. 6.18-rasmda elektr 
dvigatel holatining signalizatsiya chizmasi berilgan. Birinchi holda (6.18-rasm, 
a) elektr dvigatelning ishga tushish signalizatsiyasi kontaktor (magnitli 
yuritgich) K chulg’amiga parallel ulangan bitta chiroq HL1 orqali amalga
oshiriladi ayrim hollarda chiroq HL1 qo’shimcha qarshilik bilan ketma – ket 
ulanadi. Bunday chizmada qo’shimcha blok – kontaktlar talab qilinmaydi, biroq 
chiroqning kuyish ehtimoli ko’p bo’ladi. 
Ikkinchi holda (6.18- rasm, b kontaktor K chulg’amiga parallel ulangan NL1 
lampadan tashqari kontaktorning uzuvchi blok – kontakti bilan ulangan va elektr 
dvigatelning uzilganini signalizatsiyalovchi NL2 lampa bor. Bunda istalgan 
lampaning kuyishi noto’g’ri signal berishga olib kelmaydi. 
6.18-rasm, v da keltirilgan NL1 va NL2 signalizatsiya lampalarining ulash 
chizmasi kontaktor K bitta ulanuvchi va bitta uzuvchi blok kontaktlaridan 
iborat. Agar blok – kontaktlar etmasa, u holda signalizatsiya lampalarini ulash 
uchun kontaktorning blok – kontaktlarini ko’paytiruvchi oraliq relening 
kontaktlaridan foydalanish mumkin. 

Download 4,61 Mb.