Asinxron yuritmalarni tormozlab to’xtatish
Elektr dvigatellar elektr tarmog’idan uzilganda darrov to’xtamaydi,
agregat inersiyasi tufayli birmuncha vaqt aylanib turadi. Natijada agregatlarning
ishlamaydigan vaqti ko’payib, agregat samaradorligi pasayadi. Bundan tashqari,
bir qator texnologik mashinalar (masalan, tanda mashinasi, quritish mashinalari
va boshqalar) borki, ularning uz inersiyasi bilan to’xtashiga yo’l qo’yib
bo’lmaydi, chunki bu materialning sifatiga ta’sir qiladi, brak material miqdorini
ko’paytirib yuboradi. SHu sababli hozirgi vaqtda texnologik mashinalarni tez
to’xtatish uchun mexanik usullar — friksion tormoz, tormozlovchi
elektromagnit, tormozlovchi muftalar bilan birga elektr usullar — elektr
yuritmalarni dinamik tormozlash va teskari ulash bilan tormozlashdan keng
foydalaniladi.
Asinxron dvigatelni dinamik tormozlash (6.19-rasm). Elektr yuritma
normal ishlayotganda vaqt relesi (RV) cho’lg’amidan tok o’tib turadi. Kontaktor
201
kontakti K5 uzilganda rele R cho’lg’amidan tok o’tmaydi, uning R1 va R2
kontaktlari ochiq bo’ladi.
Biror texnologik nosozlik tufayli yuritma yoki dvigatelning to’xtatish
knopkasi S2 bosilganda kontaktorning elektromagnit cho’lg’ami K dan tok
o’tmaydi, kontaktor kontaktlari K1, K2, KZ, K4 va K6 uziladi, kontakt K5 esa
ulanadi, natijada rele R ning, elektromagnit cho’lg’amidan tok o’tib, uning R1
va R2 kontaktlari ulanadi.
6.19- rasm. Asinxron dvigatelni tormozlab to’xtatish sxemalari:
a — dinamik tormozlash sxemasi, b — teskari ulash yo’li bilan
to’htatish sxemasi v — RKS tilidagi induktiv tezlik kontroli relesining
tuzilishi
.
SHunda
o’zgarmas
tok
manbaidan
dvigatelning
stator
faza
cho’lg’amlariga o’zgarmas tok o’tib, unda hosil bo’lgan magnit maydon rotor
cho’lg’amida induksion tok va tormozlovchi moment hosil qiladi. Bu moment
rotorni aylanishdan tezda to’xtatadi. Buning uchun vaqt relesining kechikish
vaqti rotorning tormozlanish vaqtiga oldindan tenglashtirib qo’yiladi. Rotor
aylanishdan to’xtashi bilan vaqt relesining kontakta RV uziladi. Vaqt relesi rotor
aylanishdan to’htashi bilan o’zgarmas tok zanjirini uzib qo’yish vazifasini
bajaradi.
202
Asinxron dvigatelni teskari ulash bilan tormozlash. Asinxron dvigatel
fazalarini qisqa muddatga teskari aylanish tomoniga ulash reversivlash yo’li
bilan amalga oshiriladi. Buning uchun reversiv — kontaktorlardan foydalaniladi
(6.19-rasm, b). Kontaktor K1 dvigatelning normal ish rejimini boshqarish
uchun xizmat qilsa, kontaktor K2 uni tezda tormozlab to’xtatish uchun xizmat
qiladi.
Dvigatel normal ishlab turganda kontaktor K2 ning elektromagnit
cho’lg’amidan tok o’tmaydi, chunki uning zanjiridagi kontaktor K1 ning blok
kontakta uzilgan bo’ladi. Dvigatel normal yo’nalishda aylanib turgan xolatda
tezlik kontroli relesining kontakti RT richag 5 ta’sirida ulangan bo’ladi. Biror
sababga ko’ra yoki to’htatish knopkasi S2 bosilib, kontaktor K1 ning
elektromagnit cho’lg’ami toksizlansa, kontaktor K1 ning kontaktlari uziladi,
dvigatelga elektr energiyasi kelmaydi. Lekin kontaktor K1 ning kontaktor K2
elektromagnit cho’lg’ami zanjiridagi kontakti K1 ga ulanishi bilan tezlik
kontroli relesining kontakta RT ulangan bo’lgani uchun K2 cho’lg’amidan tok
o’tadi. Kontaktor K2 dvigatel fazalarini almashtirib ulab, rotorning valida uni
teskari tomonga aylantiradigan kuchli moment hosil qiladi. Tormozlovchi
moment inersiya momentidan katta bo’lgani uchun dvigatelning aylanish tezligi
keskin nolga yaqinlashadi. SHunda dvigatel teskari tomonga aylanib ketmasligi
uchun, kontaktor K2 elektromagnit cho’lg’amini toksizlantiradi. Bu vazifani
tezlik kontroli relesi (6.19-rasm, v) bajaradi. Tezlik relesi rotorining aylanish
tezligi nolga yaqinlashishi bilan uning stator cho’lg’amida hosil bo’ladigan
induksion tok va moment ham nolga intiladi. SHunda richag 5 kontakt 6 ni
itarmaydi, relening kontakta RT uzilgan, kontaktor K2 cho’lg’ami toksizlangan
bo’ladi.
Tezlik kontroli relesi (6.19-rasm, b). O’zgarmas magnit 2 ning valiga 1
asinxron dvigatel valiga mehanik bog’langan bo’ladi. Val 1 ga alohida
podshipnikda qisqa tutashtirilgan cho’lg’am 4 silindr 3 ham o’rnatilgan.
Dvigatel aylanganda u bilan birga releni o’zgarmas magnitli rotori 2 xam
aylanadi va silindr 3 cho’lg’amlarida induksion tok va moment hosil qiladi. Bu
203
momentning yo’nalishi rele rotorining aylanishi tomon yo’nalgan bo’ladi
(rasmda strelkalar bilan ko’rsatilgan). SHunda hosil bo’lgan induksion moment
M yo’nalishida richag 5 surilib rele RT ning kontaktini ulab turadi. Elektr
dvigatelning aylanish tezligi va uning valiga mexanik bog’langan rele rotorining
aylanish tezligi nolga teng bo’lganda silindrni aylantiruvchi induksion moment
M ham nolga teng bo’ladi. Richag 5 xam nol holatga qaytadi, avval ulanib
turgan kontakt 6 endi uziladi.
|
