Gazning
nomi
|
Molekula
radiusi, A0
|
Singdiruvchanli
k koeffi-sienti,
“ n “
|
n2
|
e
(t = 20 0S, r =760 mm
sm. ustga teng)
|
Geliy
|
1,12
|
1,00035
|
1,00007
|
1,000072
|
Vodorod
|
1,35
|
1,00014
|
1,00028
|
1,00027
|
Kislorod
|
1,82
|
1,00027
|
1,00054
|
1,00055
|
Etilen
|
2,78
|
1,00065
|
1,0013
|
1,00138
|
5.1- jadvaldan ko’rinib turibdiki, molekula radiusi qancha katta bo’lsa, gazning dielektrik singdiruvchanligi shuncha yuqori bo’ladi. Bu esa singdiruvchanlik koeffisientiga xam bevosita bog’liqdir.
Gazning dielektrik singdiruvchanligi haroratga va bosimga bog’liq holda « n » hajm birligiga teng keluvchi molekulalar soni bilan aniqlanadi. Bu son bosimga to’g’ri proporsional va absolyut haroratga teskari proporsional bo’ladi.
- jadvalda havo, karbonat angidirid va azotning normal haroratdagi bosimga bog’liq holdagi dielektrikni singdiruvchanligi berilgan.
- jadval. Bir qancha gazlardagi «s» ning bosimga bog’liqligi.
Havo
|
Karbonat angidrid
|
Azot
|
bosim, atm
|
e
|
bosim, atm
|
e
|
Bosim, atm
|
e
|
1
|
1,00058
|
1
|
1,00098
|
1
|
1,0006
|
20
|
1,0108
|
20
|
1,020
|
20
|
1,0109
|
40
|
1,0218
|
40
|
1,050
|
40
|
1,055
|
Bosimning ortib borishi dielektrik singdiruvchanlik ko’rsatgichining ortishiga orlib keladi. YAniy bosim ortishi bilan molekulalarning zichligi ortadi va elektr o’tkazuvchanlik jarayonida ishtirok etishi mumkin bo’lgan molekulalarning miqdori ortadi.
jadvalda 1 atmosfera bosimda doimiy turgan havo dielektrik singdiruvchanligining haroratga bog’liqligi berilgan.
- jadval. Havo c ning harorat ( T ) ga bog’1iqligi.
Harorat (T)
|
s
|
'S
|
'K
|
+ 60
|
333
|
1,00052
|
+ 20
|
293
|
1,00058
|
- 60
|
213
|
1,00081
|
5.3- jadvalning taxlili shuni ko’rsatadiki harorat ortishi bilan singdiruvchanlik
hann pasayib boradi va —u 60 'S ga etganda « s » keskin ortadi.
- jadval. Havo s ning nisbiy namlikka bog’liqligi.
Havoning namligi %
|
s
|
0
|
1,00058
|
50
|
1,00060
|
100
|
1,00064
|
5.2 va 5.3 - jadvaldagi ma’lumotlar quruq gazlarga taalluqlidir.
Havo namligining dielektrik singdiruvchanlikka ta’siri (bosim va harorat o’zgarmasligi) 5.4 - jadvalda berilgan.
Bu ta’sir normal haroratda sezilarsiz bo’ladi. Harorat ko’tarilishi bilan u keskin ortadi. Dielektrik singdiruvchanlikka haroratning ta’siri odatda quyidagicha ifodalanadi.
Bu formula dielektrik singdiruvchanlikning nisbiy o’zgarishini ifodalaydi, haroratning bir darajaga ko’tarilishi “dielektrik singdiruvchanlikning haroratga bog’liqlik koeffisienti” nomini olgan.
Qutbsiz gazlardagi TKe ni quyidagi ifodadan topish mumkin:
T - absolyut harorat, T = 293 'K Havo uchun t = 20 'C
TKa 1,00058 —
293
—2 1 0 6 g
5 2)
Dielektrik singdiruvchanlikning bosimga bog’liqligi quyidagi ifoda bilan hisoblanadi:
r d
Bu yerda hajm birligidagi molekulalar soni gazlarning asosiy qonuni bilan aniqlanadi.
(5.4)
1 de 1,00058 —
Havo uchun:
o‘ dp 1
' = 0,00058 }t / m ' ga teng.
Suyuq dielektriklarning dielektrik singdiruvchanligi.
Suyuq dielektriklar neytral (qutbsiz) molekulalardan yoki dipol molekulalardan tuzilishi mumkin. Qutbsiz suyuqliklardagi dielektrik singdiruvchanlik miqdori juda kichkina bo’lib, yorug’lik sindirish qiymatining kvadratiga yaqin bo’ladi. ( s = n2 ). Neytral suyuqlik dielektrik singdiruvchanligi haroratga bog’liq bo’lib, hajm birligiga teng keluvchi molekulalar soni bilan, ya’ni molekulalarning zichligi bilan izohlanadi. Ularning TKe absolyut qiymati suyuqlikning hajmiy kengayish qiymati Q miqdoriga yaqinlashadi. Ammo TKs va Q ning qiymatlari + yoki - belgisi bilan farq qiladi.
Neytral suyuqliklardagi dielektrik singdiruvchanlik miqdori odatda 2,5 dan
ortmaydi.
5.5 - jadvalda neytral va kuchsiz qutblangan suyuqliklarning TKs qiymatlari berilgan.
Dipol molekulali suyuqliklarda qutblanish jarayoni asosan elektron va dipol relaksasion qutblanishning bir vaqtda kelishi bilan harakterlanadi.
- jadval. Neytral va kuchsiz qutblangan suyuqliklarning dielektrik singdiruvchanligi.
Suyuqlikning nomi
|
n2
|
e
|
TKe, grad '
|
Q, grad '
|
Benzol
|
2,25
|
2,218
|
-0,93 * 10’
|
1,24*10’
|
Toluol
|
2,25
|
2,294
|
- 1,16* 10’
|
1,10*10’
|
To’rt xlorli uglerod
|
2,135
|
2,163
|
-0,91 * 10 ’
|
1.227*l0 ’
|
Neytral suyuqliklardagi harorat va chastota orasidagi bog’liqlik 20 - rasmda berilgan.
t, 'C 0
a 6
f, F p
rasm. Neytral suyuqliklardagi dielektrik singdiruvchanlikning haroratga, chastotaga bog’liqligi.
haroratga bog’liqlik; b) chastotaga bog’liqlik; tt„, - qaynash harorati.
Dipol molekulali suyuqliklarda qutblanish jarayoni asosan elektron va dipol relaksasion qutblanishning bir vaqtda kelishi bilan harakterlanadi.
rasmda qutbli sovol (xlorli defenil) suyuqligidagi dielektrik singdiruvchanlikning haroratga bog’liq holda o’zgarishi tasvirlangan.
Dastlab dipol suyuqlikning dielektrik singdiruvchanligi oz o’zgaradi, so’ngra tezda ortib borib maksimumga erishadi, keyin esa asta - sekinlik bilan pasayadi.
Haroratning ortishi suyuqlikning yopishqoqligini pasayishiga olib kelib, tarang bog’liqlikda bo’lgan dipol molekulalarni bog’lab turuvchi kuchlarni susayishiga va natijada dipol molekulalarning erkinroq burilishiga imkon beradi. Haroratning yanada ortishi issiqlik harakati intensivligini oshirib yuborib dielektrik singdiruvchanlik miqdorini pasaytiradi.
Buning sababi shundaki dipol molekulalari issiqlik harakati ta’siriga tushib qolib, maydon yo’nalishi bo’yicha o’z vaqtida burila olmaydi.
rasm. Qutbli suyuqlik sovol moyi uchun dielektrik singdiruvchanlik “e“ ning haroratga bog’liqligi. (f u = 50 Gs, ft = 400 Gs, f, = 1000 Gs.)
Dielektrik singdiruvchanlikning harorat koeffisienti TKe ko’pgina hollarda grafik usilida topiladi. e = F( t ) agar (f= const).
Masalan, TKe ni topish uchun f t chastota uchun 21 - rasmdan ASD ni uchburchagi yasaladi. Agar aniq ko’rsatish olinishi talab etilsa, harorat masshtabi e’tiborga olinadi.
TK —— 1 ks 1 CD 1 2.25 = 0,089cpad I
o it BF • Mt 5,5 4,6 • 102
Bu usul xohlagan s = F ( t ) holat uchun hann ma’quldir.
CHastota ham c qiymati uchun katta o’rin tutadi. 22 - rasmda e va chastota ( f ) ning bog’liqlik grafigi berilgan.
rasm. Sovol qutbli suyuqlik uchun dielektrik singdiruvchanlik va chastota orasidagi bog’liqlik grafigi.
Chastota past qiymatlarda qutbli molekulalar maydon yo’nalishi bo’yicha burila oladi. Chastota ortib borgan sari molekulalar maydon yo’nalishi bo’yicha burilishga ulgura olmaydi. Bu esa o’z navbatida e qiymatlarning pasayishiga olib keladi.
e ning chastota bilan bog’liq holda o’zgarishini quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin:
0 8 - 2 - - (5.5)
bu yerda +j - qovushqoqlik, r - molekulaning radiusi. k - Bolsman doimiysi ( 8,63 • 10 " Ekv/grad).
— jadval. Qutbli suyuqliklardagi dielektrikning singdiruvchanlik qiymati.
|
