III-BOB. O‘SMIRLARDAGI EMOTSIONAL ZO`RIQISHNING PSIXOKORREKSIYASI

Emotsional zo`riqish holatidagi o‘smir va bolalarning psixokorreksiyasi muhiti prinsiplari to‘g‘risidagi ishlanmalar ko‘pgina muammolar ilmiy adabiyotlarida ko‘rsatilgan (M.Z.Neymark, 1963; M.S.Lebidinskiy, R.A.Zachepiskiy, A.M.Svedosh, I.F.Myagkov, 1968,1982; Yu.A.Mislavskiy, 1991,V.R.Kislovskaya, 1971, A.S.Spivanovskaya, 1988 A.M.Prixojan, 1977, 1995, A.N.Zaxorov 1988,1996. A.K.Dusavisniy. 1982. P.Eydmiller, 1990, S.AKulanov, 1997 va boshqalar. Aksariyat mualliflar e’tiborini aynan o‘smirlarning emotsional holatlar korreksiyasiga qaratilgan bo‘lib, xatti-harakatlarining emotsional buzilish korreksiyasi sohasiga kam ahamiyat berilganlar.

Ishlab chiqilgan psixokoreksiya dasturlari asosan umumiy maktab o‘quvchilariga tegishli bo‘lib, mualliflar tomonidan berilgan psixologik ishlanmalar modeli aynan psixoterapevt dispanseri ro‘yxatida turgan o‘smirlarning psixologik emotsional xulq-atvori buzulishga ko‘p hollarda maktab dezadaptatsiya hollariga qaratilgan.

O‘smirlarning emotsional ta’sirlanishidagi o‘zgarishlarga e’tiborini kuchaytirish va har tomonlama rivojlanishiga qaratish va har qanday muhitiga moslashtirish.

O‘smirlarning shikoyatlari (yoki ularning ota-onalari)ni e’tiboriga olgan holda psixokoreksiya samaradorligi kriteriyalari sifatida muallif tomonidan quyidagilar belgilandi :

• 
  Dastur ishtirokchilarning bezovtalik bo‘g‘inini pasaytirish;
  
• 
  Ijtimoiy muhitida sub’ektiv va ob’ektiv aniqlik kiritishi;
  
• 
  Shaxsning o‘zini boshqarishida (samaregulyatsiya) ayrim usullari va yo‘nalishidan foydalanishi;
  
• 
  Ayrim hollarda komunikativ muammolar yechimini topishi o‘ziga ishonch hissini hissiyotlarini ochiq bayon etish:
  
• 
  Ota-onalar, o‘qituvchi va tengdoshlari o‘rtasidagi muloqotni yaxshilash
  

Ayrim guruh ishtirokchilari qishloq joylarida yashaganlari sababli ota-onalari bolalarni mashg‘ulotga doim ham keltira olmasdi va ular soni 8-9 kishini tashkil qiladi. Guruhlar ochiq bo‘lgani uchun ham, ota-onalar tomonidan kuzatishlar natijasiga qarab yaxshi tomonga o‘zgargan ishtirokchi, yangilari qabul qilinadi. Guruhlarini ochiq tipda bo‘lganining afzallik tomoni shundaki, ishtirokchilarning hissiy bezovtaligi muommolari qayta o‘ynalganligidadir. Bundan tashqari yana bir afzalligi yangi kelgan va keyin kelgan ishtirokchilar rollarini o‘zgarishi, yordam ko‘rsatiladigan va yordamga muhtojlar.

Guruh ishtirokchilari avvaldan tanish emasligi ularni bir biriga bo‘lgan ishtiyoqini orttiradi, simptomlar muhokama qilinmasdi.

Guruh mashg‘ulotlari - haftada bir – 9 oy davomida o‘tkazildi, bir mag‘ulot davomiyligi- 1,5-2 soati.

Tuzilgan guruhlarda o‘smirlar bilan ishlashdagi asosiy vazifalari:

• 
  Guruh ishtirokchilari uchun “Xavfsiz atmosfera” yaratish;
  
• 
  Refleksiya va o‘zini boshqarishi ko‘nikmalari hosil qilishi;
  
• 
  Guruhda o‘zaro munosabatlari yaxshilash va hayotiy vaziyatlar bilan bog‘liq;
  

• 
  Har bir guruh ishtirokchisi yaxshi munosabatda bo‘lishni va qabul qilish, ko‘rsatish guruh ishtirokchisi ahamiyatli ekani;
  
• 
  Faol ishtirokchilarini rag‘batlantirib, guruhda demokratik rahbarlikka rioya qilish;
  
• 
  O‘smirlarning shaxsiy ijobiy potensial resuslariga tayanishi;
  
• 
  Muammoli holatlarida adekvat ta’sirlanish va bir-biridan o‘rganishi sharoitini yaratish;
  
• 
  Guruh ishtirokchilari o‘rtasida inoqlik birlik, e’tiborli bo‘lish muhitini yaratish.
  

• 
  Guruh ishida rahbarlar va ishtirokchilar bilan maqsadli vazifa qo‘yish;
  
• 
  Har bir ishtirokchi va guruh bilan qo‘shilishi;
  
• 
  Ishonch atmosferasini yaratish;
  
• 
  Ishtirokchi holati dinamikasini ko‘rsatish, hamda o‘zaro munosabatlar o‘rnatish.
  

Tayyorgarlik ko‘rishi etapi tarjimai hol bilan shikoyatlar va oiladagi muammolari bilan tanishishi o‘z ichiga 2-3 individual, psixologik yoki psixoterapevt vrach ishtirokidagi (seans) mashg‘ulotlari oladi.

Bu mashg‘ulot guruhga kirishdan oldin o‘tkaziladi. Ikkinchi etap-guruhli mashg‘ulotlar. Guruh ishtirokchilari bilan tanishish dinamikasi: o‘yin tariqasida qiyin vazifalar alohida ishtirokchilari muammolari. Ammo emotsional ta’sirchanligi, refleksning yetarli darajada rivojlanmaganligi ta’sirida xulqiga e’tibor qaratildi. Parallel ravishda individual xususiyatlari e’tiborga olindi, hamda ota-onalar bilan guruhiy ishlar olib borildi.

Yakuniy etap - mashg‘ulotlarda va undan tashqarida ishtirokchilar xulq-atvorida o‘zgarishlar ro‘y beradi; ishtirokchilarning tashqi qiyofasida ijobiy o‘zgarishlar (kiyinish madaniyati, o‘ziga e’tibor); hayotiy jarayon yaqin kechishi ro‘y beradi.

Guruh mashg‘ulotlarining umumiy yo‘nalishlari. O‘smirlarni emotsional muhitda muhim o‘zgarishlar ro‘y berishadi “xavfsiz muhit” yaratishi.

Metodik nuqtai nazardan dastur sintetik xarakterga ega bo‘lib, rahbarlarni alohida tayyorgarligini talab qildi (trening-seminarlar, ovoz terapiyasi, psixosintez, geshtaltterapiyalarda ishtiroki) artterepiyasi asoslarini bilish,o‘smirlar bilan guruh va individual ishlar olib borildi.

O‘smirlarning o‘ziga xos psixologiyasini aniqlashda va oilada olgan tarbiyasi inobatga olingan holda o‘smirlarda salbiy emotsional holatini o‘zgarishlari yordamida olish psixologik moduli ishlab chiqildi. Trening guruhida o‘smirlar bilan nohush holatlarning oldini olish maqsadida, ular o‘rtasida jipslikni, bir birini tushunish, ijobiy ta’sir ko‘rsatishga etibor qaratilgan. Trening guruhida, o‘smir o‘zini qulay va yengil his etish uchun: ishtirokchilarga bo‘lgan ijobiy munosabatni yaqqol ko‘rsatish, har bir ishtirokchining muhimligi; guruhda rahbarlik qilishda demokratiyaga rioya qilish; faol ishtirokchilarini ruhan qo‘llab quvvatlash; o‘smirlarning ijobiy potensial resursiga tayanish; muammoli holatlarda o‘zini tuta bilish va tajriba amlashishning sharoitini yaratish. Guruhiy mashg‘ulotlarda ishtirokchilarning har biriga individual yondashib, ularning mashg‘ulot o‘tayotgan vaqtdagi holati, xulq-atvori, tipologik xilma xilligi inobatga olindi. Ishtirokchilarning guruhdan adaptatsiyasi qulay kechishi uchun individual ish olib borishda umumiy yo‘nalishdagi mos o‘smirlardan foydalandi. Psixologik hissiy holati, tashqi muhit va noxush holatlari ta’siri psixologik tipi, xarakteri va temperamenti tiplari e’tibor qaratildi.

Chizma 3.1.01