|
Manfiy bo’lmagan butun sonlarni ayirish va uning xossalari
|
| bet | 5/47 | | Sana | 15.11.2023 | | Hajmi | 1.13 Mb. | | #98735 |
Bog'liq Buxoro davlat universiteti qosimov f. M. Qosimova m. M Kompyuter-grafikasi-va-dizayn.Назиров-Ш, Нарх, 4444, 1. Masofaviy ta’lim tushunchasi. Masofaviy o`qitish usullari. Ma, Ish reja, formula, 411-20 AmaliyotManfiy bo’lmagan butun sonlarni ayirish va uning xossalari.
Ta’rif: a va в sonlarning ayirmasi deb, a=в+x shartni qanoatlantiruvchi x soniga aytiladi. Bunda: a- kamayuvchi: в- ayriluvchi: x- ayirma. а va в sonlarning ayirmasi a-в deb belgilanadi: (-ayirish amali).
Ikki son ayirmasini topish amaliga ayirish amali deb aytiladi.
Ayirish amali qo’shish amaliga teskari amal. Ikki son ayirmasi qachon mavjud, qachon bajariladi? Bu savolga quyidagi teorema javob beradi.
1-teorema: a) в-a ayirma mavjud bo’lishi uchun а ayriluvchining kamayuvchidan oshmasligi zarur va yetarlidir.
b) Agar в-a ayirma mavjud bo’lsa, bu yagonadir;
1-xossa: Agar ayirmaga ayiruvchini qo’shsak, u holda kamayuvchi hosil bo’ladi.
2-xossa: Agar ikki son yig'indisidan bitta qo'shiluvchini ayirsak, ikkinchi qo'shiluvchi kelib chiqadi.
3-xossa: Berilgan songa ikki son ayirmasini qo’shish uchun, songa dastlab kamayuvchini qo'shib, ayiriluvchini ayirish kifoya.
Ya'ni: a+ (в-с)=a+в-с
4- xossa: Sondan ikki son ayirmasini ayirish uchun, shu sondan qo’shiluvchilarni ketma- ket ayirish kifoya.
a-(в+с) =a-в-с bunda ав+с
5-xossa: Sondan ayirmani ayirish uchun sondan kamayuvchini ayirib, ayriluvchini qo’shish kifoya.
Ya'ni: a-(в-с)=a-в+с, bunda в с; а в-с
6-xossa: Ko’paytirish amali ayirish amaliga ko’ra tarqatish (distributlik) qonuniga ega. ( a –в ) c= ac – вc.
7-xossa: (a – в )+ ( c – d )= ( a + c) – ( в + d). Ayirmalar yig’indisi kamayuvchilar yig’indisi bilan ayriluvchilar yig’indilarining ayirmasiga teng.
8-xossa: Yig’indidan sonni ayirish uchun, ayriluvchi sonni qo’shiluvchilarning birortasidan ayirish kifoya.
( a + в ) – с = (a – с) + в= a + ( в- с), agar a >c b>c:
9-xossa: Ayirmadan sonni ayirish uchun, sonli ayiruvchiga qo'shib, yigindini kamayuvchidan ayirish kifoya.
( a- в )- c =a –( в + c) a –в >c;
Manfiy bo’lmagan butun sonlarni natural sonlarga bo’lish.
Ta’rif: a sonining в soniga bo’linmasi deb,
tenglikni qanoatlantiruvchi x soniga aytiladi. Bo’linmani topish amaliga bo’lish amali deb aytiladi.
Bu erda a- bo’linuvchi: в- bo’luvchi: x-bo’linma. а va в sonlarning bo’linmasi: yoki deb belgilanadi.
Faqat va faqat a soni в soniga karrali bo’lgandagina, manfiy bo’lmagan butun son a ni natural son в ga bo’lish mumkin. O soni barcha sonlarga bo’linadi va natijada nol chiqadi.
Ta’rif: Agar a sonini в ga bo’lish amali mavjud bo’lsa, u holda а в deb simlovik belgilanadi va quyidagi teng kuchli jumlalardan bittasi qo’llaniladi: “a в ga karrali” , “a в ga bo’linadi”, “a ni в bo’ladi”, “в a ning bo’luvchisi bo’ladi”.
Shuningdek ba’zi adabiyotlarda a /в belgilardan ham foydalaniladi.
Teorema: Agar bo’lish amali mavjud bo’lsa, u holda bo’linma yagonadir.
Bo’lish amalining xossalari:
1-xossa: Manfiy bo’lmagan butun sonlar to’plamida bo’lish amali algebraik amal emas. (Zo da bo’lish amali qisman algebraik bo’ladi )
2-xossa: Bo’lish amali assotsiativlik xossasiga ega emas
3-xossa: Agar kichik natural son, katta natural songa bo’linsa, u holda kichik natural son nolga teng bo’ladi:
4-xossa: Manfiy bo’lmagan butun sonlar to’plamida bo’lish amali kommutativ emas. Ya’ni: faqat va faqat aв da o’rinli xolos; misol 8:4 4:8
5- xossa: Bo’linmani bo’luvchiga ko’paytirganda bo’linuvchi hosil bo’ladi: (a:в)в=a
6- xossa: Tenglikning har ikkala tomonini noldan katta bo’lgan umumiy
ko’paytuvchiga qisqartirib yuborish mumkin:
7- xossa: Bo’linuvchi va bo’luvchilarni bir vaqtda noldan katta bo’lgan songa ko’paytirganda yoki bo’lganda bo’linma o’zgarmaydi:
( c>0)[aв=(ac)(вc)]
8- xossa: Sonni ko’paytmaga bo’lish uchun shu sonni ko’paytuvchilarga birin – ketin bo’lish kifoya.
a:( вd)= (a:в):d
9-xossa: Agar ko’paytuvchilarning birortasi biror songa bo’linsa, u holda ko’paytmani shu songa bo’lish uchun , shu ko’paytuvchini songa bo’lib, ikkinchi ko’paytuvchiga ko’paytirish kerak
10-xossa: Bo’linmani songa ko’paytirish uchun, bo’linuvchini songa ko’paytirish va ko’paytmani bo’luvchiga bo’lish kerak (в:с)a=a*в:с
11-xossa: Agar bo’linuvchi с soniga karrali bo’lsa u holda bo’linmani с soniga ko’paytirish uchun bo’linuvchini o’zgartirmagan holda bo’luvchini с soniga bo’lish kerak.
(в с) (a:в)с=a: (в:с)
12-xossa: Agar qo'shiluvchilar с soniga karrali bo’lsa, u holda yig’indi (ayirma) ni с soniga bo’lish uchun har bir qo'shiluvchini с soniga bo’lish kifoya.
Ya'ni : (а с)(в с) (а в):с=а:с в:с
|
| |
