-jadval Esda saqlashni faoliyat bilan bog’lanishi

Bundan tashqari, pedagogik tadqiqotlar asosida bilimning mustahkamligi o’qitish jarayonining mazmuniga va sifatiga bog’liq ekanligi isbotlangan, bu 3- jadvalda keltirilgan.

O’quvchining bilimini mustahkam bo’lishi uchun quyidagilarni hisobga olish zarur:

• 
  O’quvchilarning fikrlashi bilan esda saqlashini muqobil tarzda amalga oshirish. Qo’shimcha va ikkinchi darajali materiallarni yodlashiga yo’l qo’ymaslik;
  
• 
  O’quvchilarni turli o’quv qurollari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishtirish, ular bilan ishlashga o’rgatish;
  
• 
  O’tilgan o’quv materialni o’zicha takrorlashga hamda noan’anaviy savollarga javob topishga o’rgatish;
  
• 
  O’quv materiallarni esda saqlashning psixologik usullaridan foydalanishga o’rgatish;
  
• 
  O’quvchilarda mustaqil bilim olish, malaka va ko’nikmalarini shakllantirish.
  

Boshqacha aytganda, o’quv materiali hajmi va sifati bo’yicha o’quvchilarning qabul qilish imkoniyatlariga mos bo’lishi kerak. Agarda u hajmi bo’yicha kichik, sifati jihatdan yengil bo’lsa, o’quv materiali o’quvchilarning faolligini oshirmaydi hamda fikrlashini o’stirmaydi. Aksincha bo’lsa, ya’ni o’quv materiali katta hajmli va murakkab bo’lsa, uni qabul qilish va o’zlashtirish qiyin bo’lib, ko’p hollarda mumkin bo’lmay qoladi. Albatta, o’quv jarayonida so’zsiz tarzda o’quvchilarning bilim darajasini hisobga olish kerak. O’quv materiali yengildan og’irga, ma’lumdan noma’lumga, oddiydan murakkabga borishi keark.

O’qitish jarayonida ishonchlilik prinsipini amalga ishrish uchun quyidagilarni bajarish maqsadga muvofiqdir:

• 
  Har bir predmetni o’qitishda o’quvchilarning hayotiy tajribasini, ongining rivojlanishini, qiziqishini, tushunish darajasini hisobga olish;
  
• 
  Har bir o’quvchining shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish, bilim darajasi bo’yicha ularni guruhlarga bo’lish orqali tabaqalashtirib o’qitish;
  
• 
  Kuchli o’quvchilarning o’sishini to’xtab qolishiga yo’l qo’ymaslik, qoloqlarini o’sishiga sharoit yaratish;
  
• 
  O’quv materialini tushuntirishda tadqiqot metodlaridan, jumladan, kuzatish, o’xshatish, eksperiment va boshqalardan keng foydalanish. Murakkab materiallarni ham osonlikcha o’zlashtirish mumkinligini ko’rsatish;
  
• 
  Yangi hamda murakkab materialni tushuntirishda kuchli hamda bo’sh o’quvchilarni ham o’quv jarayonida faol ishtirokini ta’minlash;
  
• 
  Ilmiy tushunchalarni shakllantirishda ularni o’zlashtirishning umumiy rejasidan foydalanish;
  
• 
  O’quvchilarning bilish faoliyatini to’g’ri uyushtirish; o’qitish jarayoni haqiqatni tushuntirish emas, balki uni qanday qilib topishga yo’naltirilishi zarur.
  

O’qitishning ilmiyligini ta’minlashda quyidagilarga murojaat qilish kerak:

• 
  O’qitish jarayonini pedagogika, psixologiya hamda didaktika ilmlaridan va ilg’or tajribaning yutuqlari asosida amalga oshirish;
  
• 
  O’quvchilarning xususiyatlariga mos ko’rgazmalilik bilan abstraksiyani uyg’unlashtirish;
  
• 
  O’quv predmetining ichki mantiqiga mos ilmiy yutuqlardan o’z o’rnida foydalanishga harakat qilish;
  

1. 
   O’quv ishini motivlashtiruvchi va rag’batlantiruvchi metodlar.
   
   1. 
      O’qishga bo’lgan qiziqishni shakllantirish; bilish o’yinlari, o’quv bahslari, emotsiyani rag’batlantirish usullari va boshqalar.
      
   2. 
      O’qishga mas’uliyatni shakllantirish usullari: o’qishga talab qo’yish, o’qishdagi yutuqlarni to’g’ri baholash, belgilash, taqdirlash va kamchiliklarni oshkora aytish usullari.
      
2. 
   O’quv harakatlarini va amallarni ishga oshirish va uyushtirish metodlari.
   
   1. 
      Perseptiv metodlar (o’quv ma’lumotlarini berish va his-tuyg’u orqali qabul qilish). Og’zaki bayon – ma’ruza, aytib berish, suhbatlashish, ko’rgazmali metodlar namoyish qilish, illyustratsiya, kino ko’rsatish; audiovisual usullar – maslashish, tajriba va amaliy vazifalarni bajarish; kompyuter usullar.
      
   2. 
      Mantiqiy metodlar (mantiqiy amallarni bajarish va uyushtirish) – induktiv, deduktiv va taqqoslash metodlari.
      
   3. 
      Gnostik (biblish) metodlari (fikrlash amallarini bajarish uyushtirish) – muammoli qidiruv ( muammoni bayon qilish, evristik usul, tadqiqot usuli, reproduktiv usullar (ko’rsatma berish, illyustratsiyalash, tushuntirish, amaliy ko’nikma va boshqalar).
      
   4. 
      O’quv faoliyatini o’zi boshqarish metodlari – o’quv kitobi va qurollari hamda boshqa obyektlar, materiallar bilan mustaqil ishlash.
      
3. 
   Tekshirish va o’z-o’zini tekshirish metodlari.
   
   1. 
      Tekshiruv metodlariga og’zaki, yozma, laboratoriya va kompyuterda tekshirishlar kiradi.
      
   2. 
      O’quvchilarning o’z-o’zini tekshirishini uyushtirish yo’llari.
      

• 
  Muammoli vaziyatni tuzishdagi muammoli savollar, masalalar, tajribalarni qo’yish;
  
• 
  Muammoli holatni hal qilish uchun taxminlarni tuzishda hodisaning sababi, yuz berish shartlari to’g’risidagi fikrlarni aytish, kattaliklar orasidagi bog’lanishlarni ifodalash;
  
• 
  O’quv taxminlarini isbotlashda taqqoslash, mantiqiy mulohaza va tadqiqiy o’quv tajribalarini o’tkazishni asoslash;
  
• 
  Yangi xulosalarni chiqarish hamda umumlashtirish va boshqalar.
  
• 
  O’qitishning reproduktiv metodi quyidagi metodik usullardan iborat: o’quv ma’lumotlarini o’qituvchining tushuntirishi va o’quvchi yoki o’quvchilarning qabul qilishi, esda saqlab qolishi, takrorlashi va aytib berishi, o’qituvchining savol berishi, eshitishi hamda baholashi.
  
• 
  O’qituvchining mantiqiy metodlari – o’quv materialining ichidan asosiysini ajratib olish, materialni bir-biri bilan bog’langan qismlarga (modullarga) ajratish, taqqoslash, umumlashtirish, aniqlashtirish va boshqalardan iborat.