Kraxmalni GIPAN va KMS bilan modifikatsiyalash jarayonida uning qovushqoqligi va oquvchanligini o’zgarishi (T=298 K)
Kraxmal,%
|
GIPAN,%
|
KMS,%
|
Qovushqoq-lik, Pa.s
|
Oquvchanlik chegarasi,
(Pa)
|
5
|
-
|
-
|
0,85
|
2,76
|
6
|
-
|
-
|
1,08
|
3,68
|
7
|
-
|
-
|
1,20
|
5,14
| |
5
|
0,4
0,5
0,6
|
-
-
-
|
0,98
1,14
1,62
|
16,36
20,13
29,14
| |
6
|
0,4
0,5
0,6
|
-
-
-
|
1,10
1,41
1,83
|
21,76
28,13
32,84
| |
7
|
0,4
0,5
0,6
|
-
-
-
|
1,32
1,53
1,96
|
30,56
36,41
38,16
| |
5
|
-
-
-
|
0,03
0,04
0,05
|
1,01
1,29
1,48
|
17,20
21,17
29,66
| |
6
|
-
-
-
|
0,03
0,04
0,05
|
1,17
1,44
1,63
|
22,10
29,76
34,12
| |
7
|
-
-
-
|
0,03
0,04
0,05
|
1,34
1,99
1,98
|
32,10
38,70
40,12
|
5
|
0,5
|
0,4
|
1,28
|
28,43
|
6
|
0,5
|
0,4
|
1,50
|
34,71
|
7
|
0,5
|
0,4
|
1,64
|
42,17
|
Suvning turli polimerlar bilan o’zaro ta’siri muammosiga qiziqish qator sabablar bilan ifodalangan. Bulardan asosiysi suvning polimerlar bilan o’zaro ta’siri to’g’risidagi ma’lumotning amaliy ahamiyatidadir. Ma’lumki, suvning sorbstiyasi va diffuziyasi to’g’risidagi ma’lumotlar ushbu materiallarning ma’lum namlikda qanday bo’lishini oldindan aytish, ularning ishga yaroqliligini baholashda ham, materiallarni tanlashda ham zarurdir.
Polimer - suv tizimiga qiziqishni ifodalovchi boshqa sabab suv molekulalari va polimer polyar guruhlari o’rtasidagi vodorodli bog’lanishlar hisobiga hosil bo’luvchi spestifik o’zaro ta’sirlar bo’lib, ularning natijasida bo’kish, eruvchanlik kabi jarayonlar aniqlanadi.
3.2. Modifikasiyalangan polimerlarning fizik- kimyoviy xossalari
Modifikatsiyalangan kraxmal quyuqlashtiruvchi modda sifatida qo’llanishi sababli, bu moddalarning suv bilan o’zaro ta’siri sorbstion xususiyatlar, bo’kish jarayonlari va ohorlovchi materiallarning eruvchanligini o’rganish nuqtai-nazaridan qiziqish uyg’otadi.
4-jadvalda 80% namlikda GIPANning turli miqdordagi 6%-li kraxmal plyonkalarida namlikning sorbstiyalanish kinetikasi keltirilgan.
4-jadvaldan ko’rinib turibdiki, GIPAN bilan modifi-kastiyalangan kraxmal plyonkalarining sorbstion xususiyatlarining ma’lum darajada oshishiga olib keladi. Bu quyuqlashtiruvchi moddalar uchun juda muhim xususiyatdir, chunki ularni saqlashda keyingi ishlov berishni osonlashtirish uchun ma’lum namlikni saqlab kolishi zarurdir.
4-jadval
Namlikning sorbstiyalanish kinetikasi
Modifikatsiya- langan kraxmal tarkibidagi GIPAN miqdori, %
|
Turli vaqt, soatlarda sorbstiyalangan suv miqdori,%
|
0,25
|
0,5
|
1,0
|
2,0
|
20,0
|
24,0
|
48,0
|
0
|
0,49
|
1,84
|
3,58
|
3,54
|
10,19
|
11,50
|
11,74
|
0,2
|
0,80
|
1,89
|
3,66
|
3,80
|
10,41
|
11,80
|
12,08
|
0,3
|
0,98
|
2,10
|
3,79
|
4,20
|
11,10
|
12,08
|
12,35
|
0,4
|
1,12
|
2,25
|
3,90
|
4,42
|
11,32
|
12,30
|
12,48
|
0,5
|
1,26
|
2,36
|
4,04
|
4,56
|
11,46
|
12,56
|
12,66
|
0,6
|
1,40
|
2,47
|
4,18
|
4,70
|
11,61
|
13,06
|
13,07
|
0,7
|
1,52
|
2,55
|
4,30
|
4,90
|
11,72
|
13,10
|
13,15
|
Shu maqsadda quyuqlashtiruvchi moddalarga gigroskopik modda glisterin qo’shiladi. GIPAN bilan modifikatsiyalangan kraxmalni gul bosishda qo’llash natijasida nam yutuvchanlik xususiyatini maxsus preparatlarsiz (glisterinsiz) oshishiga olib kelindi.
Modifikatsiyalangan kraxmalni sorbstion xususiyatlarining yaxshilanishini GIPAN molekulalari saqlagan funkstional guruhlar bilan kraxmal molekulasi birlamchi gidroksil guruhlari o’rtasida o’zaro vodorod bog’ hosil qilish hisobiga tushuntirish mumkin.
Kraxmal plyonkalari sorbstion xususiyatlarning oshuvi GIPAN bilan modifikatsiyalangan kraxmal plyonkalarining bo’kishi va eruvchanligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Kraxmal tabiiy holatda sovuq suvda erimaydi; u 25-30% suvni yutadi va unda bo’kadi. Yuqori haroratlarda mistellyar tuzilma qismlarida suv molekulalarini saqlab turuvchi vodorodli bog’lanishlar parchalanadi. Suvning dissostiyalangan molekulalari kraxmalning bo’shashgan qismlariga singib kraxmal molekulalari bo’ylab ko’p sonli gidroksid guruhlarni asta-sekin gidratlashga qodir .
Kraxmal elimlarining bo’kish jarayonini o’rganish shuni ko’rsatdiki (5-jadval), kraxmal GIPAN bilan modifikatsiyalanganda uning suvni biriktirish xususiyatini oshishiga olib keladi. 1 g kraxmal uchun birikkan suv miqdori 3-4 %ga oshadi. Polimer atrofidagi bo’shliqning suv bilan to’yinishi gidratlanish hisobiga butun tizim bo’kishining oshishiga, chegaralangan bo’kishning chegaralanmaganiga o’tishiga olib keladi, buning natijasida polimerning eruvchanlik xususiyati ham oshadi, ya’ni kraxmalni GIPAN bilan modifikatsiyalashda bo’kish xususiyatining oshishini ular o’rtasida mustahkam kompleksning hosil bo’lishi bilan tushuntirish mumkin.
Shunday qilib, kraxmal plyonkalarning sorbstion xususiyatlari ularga GIPAN kiritish bilan gidratlangan qobig’i hosil bo’ladi, natijada plyonkalarning bo’kishi va eruvchanligi oshadi.
5-jadval
Turli miqdordagi GIPAN va kraxmalning suvni
biriktirish va eruvchanlik xususiyati
Eritma tarkibi
|
1 g kraxmal shimgan suv miqdori,g
|
Eruvchanlik, %
|
Suvni biriktirish xususiyati,%
|
Kraxmal
|
33,10
|
28,00
|
45,00
|
Kraxmal+0,2%GIPAN
|
35,65
|
43,00
|
59,80
|
Kraxmal+0,3%GIPAN
|
35,80
|
51,20
|
70,13
|
Kraxmal+0,4%GIPAN
|
36,11
|
56,28
|
76,91
|
Kraxmal+0,5%GIPAN
|
36,42
|
59,55
|
79,67
|
Kraxmal+0,6%GIPAN
|
36,62
|
62,07
|
85,75
|
Kraxmal+0,7%GIPAN
|
36,91
|
63,80
|
87,91
|
kraxmalni GIPAN bilan modifikatsiyalashda bo’kish xususiyatining oshishini ular o’rtasida mustahkam kompleksning hosil bo’lishi bilan tushuntirish mumkin.
Shunday qilib, kraxmal plyonkalarning sorbstion xususiyatlari ularga GIPAN kiritish bilan gidratlangan qobig’i hosil bo’ladi, natijada plyonkalarning bo’kishi va eruvchanligi oshadi.
3-jadvaldan ko’rinib turibdiki, GIPAN va KMS bilan modifikatsiyalangan kraxmalning qovushqoqligi va oquvchanlik chegarasi sintetik polimerlarning konsentratsiyasiga bog’liq. Kraxmalni GIPAN bilan modifikatsiyalagandagi qovushqoqligi KMS bilan modifikatsiyalagandagiga nisbatan past bo’ladi. Shuni ko’rsatib o’tish joizki, GIPAN konsentratsiyasi 0,5% va KMS konsentratsiyasi 0,04% bo’lgan (quyuqlashtiruvchi massasiga nisbatan olingan) komponentlar bilan modifikatsiyalaganda kraxmalning qovushqoqligi keskin ortadi.
6-jadval
Kraxmalni GIPAN va KMS bilan modifikatsiyalash jarayonida uning qovushqoqligi va oquvchanligini o’zgarishi (T=298 K)
Kraxmal,%
|
GIPAN,%
|
KMS,%
|
Qovushqoq-lik, Pa.s
|
Oquvchanlik chegarasi,
(Pa)
|
5
|
-
|
-
|
0,85
|
2,76
|
6
|
-
|
-
|
1,08
|
3,68
|
7
|
-
|
-
|
1,20
|
5,14
| |
5
|
0,4
0,5
0,6
|
-
-
-
|
0,98
1,14
1,62
|
16,36
20,13
29,14
| |
6
|
0,4
0,5
0,6
|
-
-
-
|
1,10
1,41
1,83
|
21,76
28,13
32,84
| |
7
|
0,4
0,5
0,6
|
-
-
-
|
1,32
1,53
1,96
|
30,56
36,41
38,16
| |
5
|
-
-
-
|
0,03
0,04
0,05
|
1,01
1,29
1,48
|
17,20
21,17
29,66
|
Masalan, 6% kraxmalni 0,5%-li GIPAN bilan modifikatsiyalaganda qovushqoqlik 1,41 Pa.s.ni tashkil qilsa, 0,04%-li KMS bilan modifikatsiyalaganda 1,44 Pa.s.ni tashkil etadi. 0,5%-li GIPAN va 0,04%-li KMSni 6% kraxmal bilan modifikatsiyalaganda qovushqoqlik 1,50 Pa.sga ortishi tajribada aniqlandi. Yuqorida ko’rsatilgan komponentlar bilan modifikatsiyalangan kraxmalning oquvchanligi 28,43-42,17Pa.ni tashkil qilsa, modifikatsiyalanmagan kraxmalning oquvchanligi 2,76-5,14 Pa.ni tashkil qiladi.
3.3. Tuzli –kislotali o’tga chdamli kompozisiyani qo’llash
Matoga gul bosish jarayonida bugungi kunda kraxmal, natriy metasilikat, turli quyuqlashtiruvchilar qo’llaniladi. To’qimachilikda gul bosish jarayoni uchun taklif etiluvchi sintetik polimer moddalar ba’zi texnologik kamchiliklarga ega: qimmatligi va alginatli quyuqlashtiruvchilar singari universal xususiyatlarga ega emasligidir. Shu sababli sintetik polimerlar bilan modifikatsiyalangan kraxmaldan quyuqlashtiruvchi moddalarning yangi turlarini izlash va ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
Oziq-ovqat mahsuloti bo’lgan kraxmal sarfini kamaytirish hamda gul bosish jarayoni uchun qo’llanayotgan quyuqlashtiruvchi materiallari tannarxini arzonlashtirish maqsadida biz kraxmalni GIPAN va Na-KMS bilan modifikatsiyalab, matoga gul bosish uchun yangi tarkibni taklif etdik. Kraxmalni GIPAN va Na-KMS bilan modifikatsiyalangan matolarning turli xil xossalari
7-jadvalda keltirilgan.
7-jadval
Turli matolarning suv o’tkazmaslik va yonmaslik xossalari
Mato turi
|
Dastlabki xom ashyo massasi
|
Tajribadan keyingi massasi
|
Suv o’tkazmaslik xossasi
|
Yonmaslik xossasi
|
420 gr/m2
|
4,8
|
5,7
|
+
|
+
|
430 gr/m2
|
5
|
5,6
|
+
|
+
|
445 gr/m2
|
4,5
|
5,3
|
+
|
+
|
475 gr/m2
|
3,5
|
4,2
|
+
|
+
|
493 gr/m2
|
4
|
4,8
|
+
|
+
|
500 gr/m2
|
3
|
3,9
|
+
|
+
|
Ushbu jadvalda matoga berilgan xossalar tekshirildi. Matoga quyidagi tartibda yonmaydigan, suv o’tkazmaydigan va chirimaydigan xossalar berildi.
1. Yonmaydigan xossalar. Bunda birinchi bo’lib ishlov berilmagan matoni yonmaslik xossasi tekshirildi. Mato ochiq alangaga tutilganda olovni mato yuqoriga olib chiqadi.
8—rasm. Konsetrasiyaning mato olovbardoshlik darajasiga ta’siri
Ushbu grafikda ko’rinib turibdiki, konsentratsiya oshirilgani sari matoni olovbardoshlilik darajasi ortib bormoqda. Bu yerda C-konsentratsiya (gr), t-vaqt (sek).
Ishlov berilgan mato ochiq alangaga tutilganda mato oldin o’zini holatini yoqotadi lekin matodan yongan olov o’tib ketmaydi.
2. Kimyoviy ishlov berilmagan mato va ishlov berilgan mato suv o’tkazmaslik xossasi tekshirib ko’rish.
Dastavval kimyoviy ishlov berilmagan matoni suv o’tkazmaslik xossasi tekshirildi. Buning uchun 300 burchak ostida suv oqayotgan (kranga) suv oqimiga tutiladi. Ushbu kimyoviy ishlov berilmagan matoga suv yuqishi kuzatiladi.
Shundan so’ng, kraxmal kleystrli eritma bilan ishlov berilgan matoni suv o’tkizmaslik xossasi tekshirildi. Bunda ham mato 300 burchak ostida suv oqayotgan suv havzasiga tutiladi. Suv tomchilari matoga yuqmasdan pastga tushib ketadi. Bundan xulosa qilish muminki, kraxmalli kleystrli eritma bilan ishlov berilgan mato suv o’rkazmaslik xossasiga ega bo’ldi. Buning sababi, kleystr achchiqtosh mato bilan tikilish reaksiyasiga ketadi.
III bob bo’yicha xulosa
Kraxmal plyonkalarning sorbstion xususiyatlari ularga GIPAN kiritish bilan gidratlangan qobig’i hosil bo’ladi, natijada plyonkalarning bo’kishi va eruvchanligi oshadi. Yuqorida ko’rsatilgan komponentlar bilan modifikatsiyalangan kraxmalning oquvchanligi 28,43-42,17Pa.ni tashkil qilsa, modifikatsiyalanmagan kraxmalning oquvchanligi 2,76-5,14 Pa.ni tashkil qildi.
Olingan tajriba jarayonida eksplutatsion muddati oshganligi ya’ni turli atmosfera sharoitiga chidamliligi o’zgarganligi aniqlandi.
Tajriba davomida kraxmal va achchiqtosh eritmalaridan foydalanib, matoga ishlov berilganda ularda suv o’tkazmasligiga va chirishga qarshi mustahkamliligi aniqlandi. Bunda achchiqtosh va kraxmal orasida kimyoviy reaksiya ya’ni tikish reaksiyasi ketish hisobiga bo’lishi mumkinligi aniqlandi.
X u l o s a
1. Tekstil materiallari uchun tuzli kislotali antipiren kompozitsiyalar to’g’risida turli xil adabiyotlar va internet materialari jamlandi hamda tahlil qilindi.
2. Olingan eksperimentlar tajriba jarayonida eksplutatsion muddati oshganligi ya’ni turli atmosfera sharoitiga chidamliligi o’zgarganligi aniqlandi.
3. Tajriba davomida kraxmal va GIPAN, Na-KMS eritmalaridan foydalanib, matoga ishlov berilganda ularda suv o’tkazmasligiga va chirishga qarshi mustahkamliligi aniqlandi. Bunda GIPAN, Na-KMS va kraxmal orasida kimyoviy reaksiya ya’ni tikish reaksiyasi ketish hisobiga bo’lishi mumkinligi aniqlandi.
4. Kraxmal plyonkalarning sorbstion xususiyatlari ularga GIPAN kiritish bilan gidratlangan qobig’i hosil bo’ladi, natijada plyonkalarning bo’kishi va eruvchanligi oshadi. Masalan, 6% kraxmalni 0,5%-li GIPAN bilan modifikatsiyalaganda qovushqoqlik 1,41 Pa.s.ni tashkil qilsa, 0,04%-li KMS bilan modifikatsiyalaganda 1,44 Pa.s.ni tashkil etadi. 0,5%-li GIPAN va 0,04%-li KMSni 6% kraxmal bilan modifikatsiyalaganda qovushqoqlik 1,50 Pa.sga ortishi tajribada aniqlandi. Yuqorida ko’rsatilgan komponentlar bilan modifikatsiyalangan kraxmalning oquvchanligi 28,43-42,17Pa.ni tashkil qilsa, modifikatsiyalanmagan kraxmalning oquvchanligi 2,76-5,14 Pa.ni tashkil qiladi.
5. GIPAN va KMS bilan modifikatsiyalangan kraxmalning qovushqoqligi va oquvchanlik chegarasi sintetik polimerlarning konsentratsiyasiga bog’liq. Kraxmalni GIPAN bilan modifikatsiyalagandagi qovushqoqligi KMS bilan modifikatsiyalagandagiga nisbatan past bo’ladi. Shuni ko’rsatib o’tish joizki, GIPAN konsentratsiyasi 0,5% va KMS konsentratsiyasi 0,04% bo’lgan (quyuqlashtiruvchi massasiga nisbatan olingan) komponentlar bilan modifikatsiyalaganda kraxmalning qovushqoqligi keskin ortadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati
1. I.A Karimov “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo’llari va choralari”. Toshkent-“O’zbekiston”-2009-yil, 53-56-betlar
2. I.A Karimov “O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida”. Toshkent-“O’zbekiston”-1995-yil, 7-bet;
3. I.A Karimov Mamlakatimizda demokratik isloxotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.Toshkent “O`zbekiston”-2010- yil, 56-bet;
4. I.A Karimov O`zbekiston Reapublikasi mustaqilligining 19 yilligiga bag`ishlangan tantanali marosimda so`zi, “O`zbekiston ovozi” gazetasi, 2010-yil-sentabr;
5. I.A Karimov “Mamlakatimizni modernizatsiya qilish yo`lini izchil davomi- taraqqiyotimizning muxim omilidir”, “Ishonch” gazetasi, 2010-yil 8-dekabr;
6. I.A Karimov “Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi”, “Xalq so`zi” gazetasi, 2011-yil 22-yanvar;
7. M.Z. Abdukarimova, A.L.Hamroyev, A.A.Miratayev “Tolali materiallarni pardozlash kimyoviy texnalogiyasi” Toshkent. “Mehnat” 2004 yil
8. Matmusayev.U.M va boshqalar “To’qimachilik materialshunosligi” 1-qism To’qimachilik mateiallarining olinishi, O’zbekiston 2005yil
9. Г.С.Грановский.А.П. Мшвениерадзе «Строение и анализ тканей» Москва «Легпрамбыт здат» 1988г
10. P.T.Bukayev “Ip gazlamalar ishlab chiqarishning texnalogiyasi” Toshkent “O’qituvchi” 1984 yil.
11. Г.З.Кричевский, М.В.Корчагин, А.В.Сенахов «Химическая техналогия текстилных материалов» Москва «Легпрамбыт здат» 1985г
12. T.A.Ochilov, N.G. Abbasova va boshqalar “Gazlamashunoslik” A.Qodiriy. Toshkent. 2003yil.
13. Malayeva.E.R “Tikuvchilik materialshunosligi” Moskva «Легпрамбыт здат» 1986г
14. Abbasova N.G. Abdullayev A.Z “Kiyim materiallarining turlari haqida umumiy tushunchalar ” G:TTESI, 1992 yil
15. ГОСТ 4,3-78. Ткани и штучные изделие хлопчатбумажные штапельные и смешанные бытового назначения номенклатура показателей.
16. Кукин.Г.Н, Соловьев А.Н «Текистильное материаловедение» Москва «Легпрамбыт здат» 1985г
17. Тихомиров В.Б «Нетканные клееные материалы»
18. Папков.С.П. «Физик-химическая основы производства искуственных и синтетических волокон» Москва Химия 1972г
19.Вольф Л.А и др «Волокна и особыми свойствами» Москва Химия 1980
20.Кончик А.А и др «Термопожаростойкие и негорючие волокна» Москва Химия 1978г
21. Sobur.S.B „Material va konstruksiyalarni Yong’in himoyasi“ Spetstexnika 2003yil 240 bet.
22. Korolchenko.A.Y. „Yong’indan himoyalovchi vositalar“ 2006 y 258 bet
23. ГОСТ 16363-76 „Yog’och keramika truba usulida qoplama va shimdiruvchilarni yong’indan himoyalovchi xossalarini aniqlash“
Internet ma’lumotlari:
24. www.minsk-flowers.com
25. www.gardenia.ru
26. wolkow.rosnet.ru
27. www.lepestok.kharkov.ua
28. www.iriska.zp.ua
29. loristua.com.ua
30. www.liveinternet.ru
31. sadovod.net
32. www.myjulia.ru
33. migranov.ru
34. blogs.mail.ru
35. blogs.mail.ru
36. www.allwomens.ru
37. www.flowers-in-home.info/cvety-irisa.
38. www.bfoto.ru
39. www.olegmoskalev.ru
40. www.ruskid.ru/origam
41. visualfreak.com
42. fabc.ru
43. www.sadmoy.ru
44. www.florio-fashion.com
45. ziyo.net
46. iplants.ru
47. www.vseozvetah.com
Buxoro davlat universiteti kimyo-biologiya fakul’teti 5A 140501-Kimyo (fan yunalishlari buyicha) mutaxassisligi magistranti Mamedova Muattar Nasriddinovnaning «To`qimachilik materiallari uchun tuzli- kislotali o`tga chidamli kompo-zitsiyalar tarkibini ishlab chiqish va qo`llash» mavzusidagi magistrlik dissertatsiyasiga
TAqRIZ
Matoga gul bosish jarayonida bugungi kunda kraxmal, natriy metasilikat, turli quyuqlashtiruvchilar qo`llaniladi. To`qimachilikda gul bosish jarayoni uchun taklif etiluvchi sintetik polimer moddalar ba`zi texnologik kamchiliklarga ega: qimmatligi va al’ginatli quyuqlashtiruvchilar singari universal xususiyatlarga ega emasligidir. SHu sababli sintetik polimerlar bilan modifikatsiyalangan kraxmaldan quyuqlashtiruvchi moddalarning yangi turlarini izlash va ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
Magistr M.N.Mamedovaning ushbu magistrlik dissertatsiyasida oziq-ovqat mahsuloti bo`lgan kraxmal sarfini kamaytirish hamda gul bosish jarayoni uchun qo`llanayotgan quyuqlashtiruvchi materiallari tannarxini arzonlashtirish maqsadida kraxmalni GIPAN va Na-KMTS bilan modifikatsiyalab, matoga gul bosish uchun yangi tarkib taklif etilgan.
Birinchi marta to`qimachilik materiallari qatoriga samarali quyuqlashtiruvchi namuna sifatida seritsin va KMS tarkibli polimer kompozitsiyadan foydalanishning umumiy imkonyatlari ko`rsatildi, kraxmal tarkibidagi seritsinning fizik- kimyoviy xossalari sistematik tadqiq qilingan.
Mavzuga oid 47 nomdagi adabiyotni o`rganib, tahlil etib 64 betdan iborat magistrlik disertatsiyasini yozdi.
Mamedova Muattar Nasridinovna o`zining intizomi, yuksak ma`naviyati, bilimga chanqoqligi, jamoatchiligi bilan o`rtoqlariga o`rnak bo`lib kelmoqda.
Ish O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligining magistrlik dissertatsiyasiga qo`ygan talablariga tula javob berishini inobatga olib, uni himoya qilishga tavsiya etaman va Mamedova Muattar Nasridinovnani 5A140501-Kimyo (fan yo`nalishlari bo`yicha) mutaxassisligi magistr akademik darajasiga munosib deb hisoblayman.
Ilmiy rahbar E.D.Niyozov
Buxoro davlat universiteti kimyo-biologiya fakul’teti 5A 140501-Kimyo (fan yunalishlari buyicha) mutaxassisligi magistranti Mamedova Muattar Nasriddinovnaning «To`qimachilik materiallari uchun tuzli- kislotali o`tga chidamli kompozitsiyalar tarkibini ishlab chiqish va qo`llash» mavzusidagi magistrlik dissertatsiyasiga
TAQRIZ
To`qimachilik sanoati uchun eng muhim va dolzarb masalalaridan biri sanoat miqyosida ko`pgina zamonaviy aralashmalar ya`ni antipirenlar (yong’inga to`sqinlik qiluvchi moddalar) ishlab chiqarishning samarali usullarini yaratish hisoblanadi. Bu antipirenlar turli materiallarni shu jumladan yog’ochni ham yonishiga yo`l qo`ymaydi, lekin yonish xavfi tug’ilganda olovni tarqab ketishiga yo`l qo`ymaydi. Barcha olovdan himoya qiluvchi vositalar jumladan tuzsiz antipirenlar o`z tarkibiga fosforlik va organik moddalar birikmalarini qo`shadi. Mana hozirgi kunda mamlakatimizda olib borilayotgan qurilish va qayta tiklash ishlarida ushbu pereparatlarni ishlatilishi ortib borishi bizga ayon shuning uchun bu masalada katta ishlar amalga oshirilmoqda qolaversa harbiy va maxsus sohalarda olovbardosh, suvga chidamli matolarni roli kundan kunga ortib bormoqda bu esa o`z navbatida bunday matolarga talabni ortishiga olib keladi. Bundan tashqari yong’in holatlarida jabrlanishni kamaytirish maqsadida yog’ochlarga va yog’och konstruksiyalarga ishlov berish eng asosiy masalalardan biri hisoblanadi.
SHuni inobatga olib M.N.Mamedovaning «To`qimachilik sanoatida tuzli, kislotali va o`tga chidamli bo`lgan kompozitsiyalarni yaratish va uni qo`llash» mavzusidagi magistrlik dissertatsiya ishi juda muxim amaliy axamiyat kasb etishi bilan bir katorda, nazariy jixatdan xam katta axamiyatga ega bulgan ilmiy tadkikot yunalishidir.
SHu bilan birga quyidagi kamchiliklarni ko`rsatish lozim deb hisoblayman.
1. Dissertant tomonidan polimer kompozitsiya tarkibini tanlashda Kraxmal va karboksimetiltsellyulozadan foydalanilgan xolos. Boshqa sintetik polimerlarni ham sinovdan o`tkazsa maqsadga muvofiq bo`lar edi.
2. Qo`llanilgan KMTSning molekulyar og’irligi va polimerlanish darajasining polimer kompozitsiya fizik-kimyoviy xossalariga ta`siri ko`rsatilmagan.
Biroq bu kamchiliklar dissertatsiyaning umumiy bahosiga salbiy ta`sir etmaydi. Ish O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligining magistrlik dissertatsiyasiga qo`ygan talablariga to`la javob berishini inobatga olib, men ishni «a`lo» baxoda baxolayman va M.N.Mamedovani 5A 140501- Kimyo (fan yo`nalishlari bo`yicha) mutaxassisligi magistr akademik darajasiga loyiq deb hisoblayman.
Taqrizchi
Umumiy kimyo kafedrasi dotsenti G.A.Xudoynazarova
Buxoro davlat universiteti kimyo-biologiya fakul’teti5A 140501-Kimyo (fan yunalishlari buyicha) mutaxassisligi magistranti Mamedova Muattar Nasriddinovnaning «To`qimachilik material-lari uchun tuzli- kislotali o`tga chidamli kompo-zitsiyalar tarkibini ishlab chiqish va qo`llash» mavzusidagi magistrlik dissertatsiyasiga
TAQRIZ
Antipirenlarni rivojlanishi uchun yillar o’tadi. Ilm fan rivojlanadi. Juda ko’p tajribalar o’tkazilardi. Yonish jarayoni ximiyaviy va fizikaviy jihatdan o’rganildi. Va hozirgi kunda sanoat ko’p zamonaviy aralashmalar ya’ni antipirenlar ishlab chiqarmoqda. Bu antipirenlar turli materiallarni shu jumladan yog’ochni ham yonishiga yo’l qo’ymaydi, lekin yonish xavfi tug’ilganda olovni tarqab ketishiga yo’l qo’ymaydi. Barcha olovdan himoya qiluvchi vositalar jumladan tuzsiz antipirenlar o’z tarkibiga fosforlik va organik moddalar birikmalarini qo’shadi. Mana hozirgi kunda mamlakatimizda olib borilayotgan qurilish va qayta tiklash ishlarida ushbu pereparatlarni ishlatilishi ortib borishi bizga ayon shuning uchun bu masalada katta ishlar amalga oshirilmoqda. Qolaversa harbiy va maxsus sohalarda olovbardosh, suvga chidamli matolarni roli kundan kunga ortib bormoqda bu esa o’z navbatida bunday matolarga talabni ortishiga olib keladi.
Bundan tashqari yong’in holatlarida jabrlanishni kamaytirish maqsadida yog’ochlarga va yog’och konstruksiyalarga ishlov berish eng asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Shunday ekan bugungi kunning talabi sifatida qaralayotgan ehtiyot choralarini amaliyotda qo’llashimiz darkor.
Kraxmal va karboksimetil-tsellyuloza asosida tayyorlangan kompozitsiyalarni to`qimachilik sanoatida antipiren sifatida qo`llash ushbu magsitrlik dissertatsiya ishining asosiy maqsadi hisoblanadi.
Ilmiy ishni bajarishda turli fizik-kimyoviy usullardan (IK-, UB- spektroskopiya, mikroskopiya, gravimetriya, viskozimetriya, va b.) foydalanilgan.
M.N.Mamedova tomonidan olingan natijalarga asoslanib, kompozitsiya tarkibidagi moddalarning o`zaro ta`siri, uning turli haroratlardagi chidamliligi o`rganiladi. Bu soxadagi ilmiy-tadkikot ishlarini davom ettirish va yangi kompozitsiyalar yaratish, hamda ularni xalq xo`jaligining turli tarmoqlarida tadbiq etish Respublikamiz uchun katta iktisodiy samara berishi ko`rsatib o`tilgan.
SHu bilan birga quyidagi kamchiliklarni ko`rsatish lozim deb hisoblayman.
1. Polimer kompozitsiya tarkibini ishlab chiqishda kraxmal va Na KMTS ob`ekt sifatida tanlash etarli asoslanmagan.
2. Dissertatsiyaning ayrim betlarida o`tkazilgan tajriba natijalarining o`lcham birliklari keltirilmagan.
Biroq bu kamchiliklar dissertatsiyaning umumiy bahosiga salbiy ta`sir etmaydi. Ish O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligining magistrlik dissertatsiyasiga qo`ygan talablariga to`la javob berishini inobatga olib, men ishni «a`lo» baxoda baxolayman va M.N.Mamedova 5A 140501- Kimyo (fan yo`nalishlari bo`yicha) mutaxassisligi magistr akademik darajasiga loyiq deb hisoblayman.
Opponent
BuxTI Bioneorganik, bioorganik va
biologik kimyo kafedrasi dotsenti H.I.Amonova
ИЛОВАЛАР
|
