45
madaniyat va san’at, fan va ta’lim
rivoji eng muhimi, jamiyat tafakkurining
o‘zgarishi va yuksalishi bilan uzviy bog‘liq”
39
.
Ammo hamon bajarilishi kerak bo‘lgan ishlar miqyosi katta. Lekin, yuqorida
aytganimizday, globallashuv jarayoni bizni kutib turmaydi, u har qanday millatni
o‘zlikdan judo qilib, uni ommaviy podaga aylanish yo‘liga solmoqda. Bu, ayniqsa,
hozirgi davrda keng avj olayotgan migratsiya jarayonlari munosabati bilan yaqqol
namoyon bo‘lmoqda. Vaholanki, aynan milliy o‘zlik hozirgi davrda mamlakatni
mamlakat
qiladigan uch buyuk kuchdan, ya’ni pul
,
ijtimoiy fikr, millatdan biri,
ularning eng asosiysi va ijtimoiy taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchidir. Zero,
chinakam pulni (sof boylikni) ham millat ishlab topadi (yaratadi), ijtimoiy fikr
ham aynan milliy o‘zlikka bog‘liq. Ayni milliy o‘zlik tuyg‘usining kuchi aholi
ijtimoiy ongini inqirozdan, noobyektiv informatsiya xataridan saqlaydi. “Shu
boisdan ham, o‘z haq-huquqini taniydigan, o‘z
kuchi va imkoniyatlariga
tayanadigan, yon-atrofida sodir bo‘layotgan voqea-hodisalarga mustaqil yondosha
oladigan, ayni zamonda shaxsiy manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan
uyg‘un holda ko‘radigan, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalash vazifasi
istiqlol yillarida biz uchun hal qiluvchi masalaga aylandi”
40
. Ayni shuning uchun
“Birinchi navbatda, milliy madaniyatimiz, xalq ma’naviy boyligining ildizlariga
e’tibor berish zarur. Bu xazina asrlar davomida misqollab to‘plangan.
Tarixning
ne-ne sinovlaridan o‘tgan. Insonlarga og‘ir damlarda madad bo‘lgan.
Bizning vazifamiz — shu xazinani ko‘z qorachig‘imizdek asrash va yanada
boyitish
41
bo‘lishi kerakligi ravshan.
Milliy o‘zlikning shakllanishi esa, avvalo, millat hayotiy faoliyatining
maqsad va marralarini belgilaydigan o‘z g‘oyalari, mafkurasi, nazariy tilda aytsak,
o‘z
konsepsiyasining
shakllanishi
bilan
uzviydir
42
.
Rus
faylasufi
39
Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч-.Тошкент.: Маънавият. 2008. - Б. 76- 77.
40
Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч.-Тошкент.: Маънавият. 2008.- Б. 77.
41
Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч.-Тошкент.: Маънавият. 2008.– Б. 78.
42
Қўчқоров В. Миллий ўзликни англаш ва ижтимоий-cсмёсий жараёнлар. Т., “Aкадемия” 2007.
46
M.I.Belyayevning
43
fikriga ko‘ra, butun insoniyat yaxlit organizmida har bir
millatning o‘z o‘rnini belgilaydigan g‘oyasi bo‘lishi kerak va rus millatining
g‘oyasi davlat quruvchanlikdadir.
Bizningcha, bizning o‘tmish ma’naviy qadriyatlarimizdan
kelib chiqib
hozirgi milliy g‘oyamiz asosiga qo‘yilgan “komil insonlar jamiyatini qurish”
g‘oyasi bundan ancha keng va chuqur. Vaholanki, komil inson o‘zligini bilgan
insondir!
Ayni shu
g‘oya jamiyatimiz o‘z mustaqilligining dastlabki kunlaridanoq
to‘g‘ri tanlagan yo‘limizdir. Ushbu o‘zlikni bilish konsepsiyasining eng oliy, keng
qamrovli va teranligi esa uning inson uchun ham, millat uchun ham bosh oliy
maqsad ekanida, qolgan barcha muhim va yuksak g‘oyalarni ham, shu jumladan,
davlat qurish dasturini ham o‘z mazmuniga olishidadir. Zero, faqat o‘zligini bila
olmagan, ma’naviyati, ruhiyati tuban kishi va shunday
kishilar jamiyatigina har
kimning qo‘lida qo‘g‘irchoq bo‘lishi, turli shov-shuvlar qurboni bo‘lishi mumkin.
To‘g‘ri
,
bu konsepsiya bizda hozircha tugal va keng quloch otganicha yo‘q.
Buning uchun, avvalo, biz shu kungacha tayanib kelgan, endilikda inqirozga
uchragan dunyoqarashimizni o‘zgartirishimiz (transformatsiyalashimiz) kerak.
Chunki, biz shu kungacha tayanib kelgan ilmiy falsafiy (materialistik)
dunyoqarash, garchi 70 yil mobaynida uning ilmiyligi, progressivligi, mutloq
haqiqat ekani, boshqa ta’limotlardan afzalligi juda yaxshi singdirilgan esada, aslida
u endilikda krizisga uchragan G‘arb
madaniyati, fani va falsafasi bag‘rida
shakllangan, undan oziqlangan va undan kelib chiqqan bir oqim edi. SSSRning
parachalanishi uning inqirozining natijasi bo‘ldi.
Endi biz o‘z milliy dunyoqarashimizni qayta shakllantirishimiz kerak. Lekin
biz hozircha o‘z miliy dunyoqarashimiz rasmana va keng qad ko‘tardi deya
olmaymiz. Chunki bu nafaqat o‘z o‘tmish ma’naviy qadriyatlarimizni yaxshi eslab
olish, ularning yo‘qotilgan yoki buzilgan joylarini qayta tiklash, yangi hayotga
tatbiqan qayta ishlovdan o‘tkazish kabi murakkab va uzoq jarayonni va nafaqat XX
43
Қаҳҳорова Ш.
Глобаллашув Шароитида Инсон Ҳаёти Маъноси.-Тошкент.2009.-Б.44.
47
asr G‘arb falsafasi nima uchun inqirozga uchraganini hamda ushbu krizisning
mohiyatini
aniqlashni, balki madaniyat tarixida hikmat ilmi hisoblangan falsafiy,
diniy, qolaversa, mifologik dunyoqarashlar mazmunini ham qayta tahlil etishni
ham taqozo etmoqda.
