982
yo‘q bo‘lib,ko‘plab o‘simlik, hayvon turlari va foydali qazilmalar kamayib
bormoqda. Bir og‘iz so‘z
bilan aytganda, jahon miqyosida insoniyatning tabiatga
ko‘rsatayotgan salbiy tasiri kuchaymoqda. Atrof muhitni ifloslantiruvchi sanoat va
maishiy chiqindilarning hajmi ortib, tabiat qonuniyatlariga bo‘ysinmasdan unga
keskin tasir ko‘rsatish oqibatida ekologik muammolarning keskinlashuviga sabab
bo‘lmoqda. Yuzaga kelayotgan ekologik muammolarning barchasi bizning
mintaqamiz uchun ham o‘ta dolzarbdir.
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida atrof muhit – muhofaza qilishga oid
50 ga yaqin qonun va 500 dan ortiq meyoriy – huquqiy hujjatlar qabul qilindi,
tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni hamda fuqarolarning
atrof - muhitga oid
huquqini kafolatlaydigan xalqaro konvensiyalar, shartnoma va bitimlar imzolandi.
Atrof – muhit musaffoligini taminlash, aholi yashaydigan punktlarning sanitariya
holatini yaxshilash, chiqindilarni boshqarish bo‘yicha ham qator meyoriy hujjatlar
qabul qilingan. Xususan chiqindilar to‘g‘risidagi qonun shular jumlasidandir.
Qonunda chiqindilar bilan bog‘liq ishlarni amalga oshirish, ularning fuqarolar
hayoti, sog‘lig‘i va atrof muhitga zararli tasirini oldini olish chiqindilarning hosil
bo‘lishini kamaytirish va ulardan xo‘jalik faoliyatida foydalanish munosabatlarini
tartibga solish belgilab berildi. Shuningdek qonunda chiqindilardan ikkilamchi
xom – ashyo sifatida foydalanish ham ko‘rsatilgan. O‘zbekiston Respublikasining
“Chiqindilar to‘g‘risida” gi Qonunning asosiy vazifasi fuqarolar hayotiga, atrof –
muhitga tasirining oldini olish va chiqindilarni kamaytirishdan iboratdir.
Atrof – muhitni ishlab chiqarish va istemol chiqindilaridan muhofaza qilish
tabiiy resurslardan oqilona foydalanish hamda ekologik
toza texnologiyalarni
amaliyotga tadbiq etish muammolari bilan uzviy bog‘liqdir.
Chiqindilar o‘z o‘rnida atrof-muhit va aholi salomatligiga salbiy ta’sir etib,
bir qancha ekologik muammolarni jumladan chiqindilar muammosini keltirib
chiqaradi.Bu holat maishiy va sanoat chiqindilarini zararsizlantirish, utilizatsiya
qilish va qayta ishlash ustuvor masala ekanligidan dalolat beradi.
983
Ma’lumki turli maishiy chiqindining malum qismi oziq-ovqat, qog‘oz va
karton, to‘qimachilik mahsulotlari, plastmassa va boshqa chiqindilardir.Ulardan
qayta ishlashga kerak bo‘ladigan foydali komponentlarni ajratib olish mumkin.
Afsuski bu chiqindilarning asosiy qismi saralanmaydi, qayta ishlanmaydi. Natijada
ming minglab gektar maydonni egallagan chiqindi xonalarda ko‘plab
hajmdagi
sanoat, qurilish va maishiy chiqindilar saqlanmoqda. Achinarlisi shahar va
qishloqlarni chiqindilardan tozalab turish masalasi ham dolzarbligi saqlangan
holda maxsus avtomobillar yetishmasligi eskirganligi sabab korxonalar va aholi
chiqindilarni chiqindi to‘kishga mo‘ljallanmagan hududlarga chiqarib tashlaydi.
Natijada bazi joylar va hududlarda soxta chiqindi xonalar paydo bo‘lmoqda.
Chiqindi xonaga aylangan bunday joylarni tozalash, tartibga keltirish yo‘q qilish
esa katta kuch va moliyaviy mablag‘ talab etadi.
Maishiy va uy ro‘zg‘or chiqindilarini sanitariya-demiologiya
talablariga
rioya qilgan holda to‘plash, tashish va utilizatsiya qilish muammosini hal etish juda
dolzarb va muhim vazifalardan biriga aylangan.
Ishlab chiqarish va iste’mol jarayonida hosil bo‘layotgan chiqindilarni
kamaytirish ulardan xo‘jalik faoliyatida qayta foydalanish salbiy tasirini
kamaytirish va shu orqali atrof-muhit xavfsizligini taminlash hamda tabiiy
resurslarning tejalishiga shuningdek aholi sog‘ligi va genofondini asrab avaylashga
mamlakatimizning barqoror rivojlanishiga zamin yaratadi.Bu muammolarni
bartaraf etishda birinchi navbatda chiqindilarni to‘plash, turlarga ajratish, saqlash,
utilizatsiya qilish va qayta ishlash ishlarini to‘g‘ri tashkil etilishiga etibor qaratish
lozim.
Darhaqiqat tabiatni muhofaza qilish ishlarining
samaradorligi barchaning
birday ishtirokini talab etadi. Bunda ayniqsa yoshu keksa, har bir fuqaro o‘z
masuliyatini bilmog‘i bu borada ekologik madaniyat shakllangan bo‘lmog‘i talab
etiladi. Fuqarolarning ayniqsa mamlakatimiz kelajagi bo‘lgan yosh avlodning
ekologik madaniyatini tarbiyalashda oila muhim ro‘l o‘ynaydi. Ekologik
984
muammolar malum bir hududgagina tegishli emas, bu muammolar chegara
bilmaydi. Ekologik tarbiya
ayniqsa yoshlarning ozodlik, tejamkorlik, saramjon-
sarishtalik, mehnatsevarlik kabi fazilatlarga ega bo‘lishlari, atrof –muhitga
bee’tibor bo‘lmasligi ishlatilayotgan narsalardan tejab tergab foydalanish hisobiga
iqtisodiy tejamkorlik haqidagi tushuncha ko‘nikmalarni shakllanishiga yordam
beradi.
Yuqoridagi fikrlarimizdan kelib chiqqan holda ekologik barqarorlik atrof tabiiy
muhit tozaligi musaffoligini taminlash sanitariya gigiyena holatining yaxshilanishi
yoshlarning mehnatidan manfaatdorlik hissini oshirish maishiy uy ro‘zg‘or
chiqindilarini sanitariya epidiomologiya talablariga rioya qilgan holda to‘plash,
tashish va utilizatsiya qilish muammosini hal etish
mavzulariga qaratilgan
loyihalarni yaratish, amalga oshirish, ota-onalar uchun farzand tarbiyasida
ekologik madaniyatni shakllantirishga qaratilgan uslubiy qo‘llanmalar yaratilishi
maqsadga muvofiq bo‘ladi.
