etishidir. Ehtiyoj individ shaxsning madaniy darajasiga asosan maxsus
shaklga m uhtojlikdir. Talab xarid quvvatiga ega ehtiyoj .Talab -
mavjud, potensial hamda xohish talabga bo‘linadi. Tovar - ehtiyoj yoki
muhtojlikni qondira oladigan hamda bozorga e ’tibom i tortish, sotib
olish, ishlatish yoki iste’mol qilish maqsadida taklif etilgan barcha
narsalardir. M arketingning mohiyati iste’molchilar talabiga mos
tovam i ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish
hamda unga talab, ishlab
chiqarish
imkoniyatlarini
moMjallashdan
iborat.
Bunda
faol
marketingdan samarali foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
M amlakatimiz ishbilarmonlari orasida marketing tizim laridan
qaysi
birini
q o ‘llash,
respublikamizning
qaysi
sharoitlarini,
xususiyatlarini qanday tartibda e ’tiborga olish lozim, degan savollar
tu g ‘ilishi tabiiydir. Bu savollarga to ‘liq javob topish murakkab va u
birqancha om illarga bog‘liq, y a ’ni korxonalaming iqtisodiy-moliyaviy
holati, shakllanayotgan bozor konyunkturasi,
ishlab chiqarilayotgan
mahsulot turi, raqobat va korxonaning bozor talablarining o ‘zgarishiga
mos ravishda m ahsulotni takomillashtirish va boshqalar. Kichik biznes
faoliyatida ishlab chiqarish va savdo faoliyatini tashkil qilishning
o ‘ziga xos xususiyati bu turdagi tadbirkorlik sohasiga marketing
tamoyllarini tatbiq etish jarayoniga o‘z ta’sirini k o ‘rsatadi. Kichik
biznes faoliyatida m arketing tizimini qoMlashning eng muhim tomoni,
korxonaning iste’m olchilar bilan to‘g ‘ridan to ‘g ‘ri m uloqotda boMish
zaruriyati va imkoniyatidir. Shuning uchun ham kichik biznes va
xususiy tadbirkorlik faoliyatida marketing
funksiyasi bozom i tashkil
etishdan boshlab, sotuv oldi va sotuvdan keyingi xizm atlam i tashkil
etishgacha o ‘ziga xos xususiyatga ega bo‘ladi. Kichik biznes faoliyati
ishlab chiqarish xarakteriga ega boMgan korxona boMganligi uchun
marketing faoliyatning barcha elementlarini o ‘zlashtiradi va ular
orasida quydagilar asosiy o ‘rinda turadi;
- bozor vaziyatlarini va tendensiyalarini o ‘rganish, prognozlash va
eng samarali bozor segmentlarini aniqlash; - ilmiy-tekshirish va tajriba
konstruktorlik kashfiyotlari va mahsulot
turini doimiy mukammal-
Iashtirish, iste’m olchilar buyurtmasi asosida ishlab chiqarishni tashkil
etish; - xaridorlar bilan to‘g ‘ridan to‘g ‘ri doimiy aloqa o ‘rnatish va
ulam ing toMov qobilyatini nazorat qilish; -mahsulotni sotish usullarini
va tarqatish kanallarini takomillashtirish; - reklama va sotuvni
124
rag batlantirish, yetkazib berilayotgan mahsulotlar uchun sotuvdan
keyin xizmat ko‘rsatishni tashkil qilish va hokazo.
Kichik biznes faoliyatida marketingni tatbiq
etish darajasidan kelib
chiqqan holda marketing konsepsiyasining uchta turini ko‘rsatish
mumkin; - birinchidan, kichik biznes faoliyatida nafaqat marketing
xizmatini tashkil etish, balki boshqarish uslubini o ‘zgartirish va
faoliyatni to ialigicha bozomi boshqarish konsepsiyasi hisoblangan
marketinga y o ‘naltirish; - ikkinchidan, biznes va xususiy tadbirkorlikda
marketing faoliyatining ayrim o ‘zaro b o g iiq uslub va manbalar
kompleksini ishlatish, y a’ni mahsulotni yaratish
va ishlab chiqarishni
bozor konyunkturasi va talabni o'rganish asosida amalga oshirish,
sotuvdan keyingi xizmatni tashkil etish va hokazo; - uchinchidan,
biznes va xususiy tadbirkorlikda marketingni ayrim elementlarini
amalga oshirish, masalan, reklama, sotuvni rag‘batlantirish talabidan
kelib chiqqan holda narxni belgilash. Hozirgi bozor munosabatlari
sharoitida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
faoliyatida yuqorida
ko rsatib o ‘tilgan marketing konsepsiyalarining ikkinchi turidan
samarali foydalanilsa maqsadga muvofiq hisoblanadi, chunki kichik
biznes va xususiy tadbirkorlik miqyosining kichikligi tufayli kam
xarajatli
samarali
marketing
tadbirlarini
o ‘tkazish
zarur deb
hisoblaymiz.
O zbekiston Respublikasi sharoitida marketing bilan mustaqil
shug ullanuvchi, y a ’ni bozor izlanishlarini olib boruvchi va xaridorlar
bilan faol aloqada boiuvchi iste’mol
mollari ishlab chiqaruvchi
korxonalar ozchilikni tashkil etadi.
Aksincha, ommaviy talab mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi kichik
korxonalar asosiy o ‘rin egallaydi va ular tashqaridan ko‘rsatiladigan
marketing
xizmatlariga
muhtojdirlar.
Shuning
uchun,
bunday
korxonalami o ‘z vaqtida mahsulotlar, bozor, iste’molchilar talabi va
narx - navo to ‘g ‘risidagi aniq m a’lumotlar bilan ta’minlash zarurdir.
Shu sababli marketing samaradorligi tahlil qilinganda turli kanallar,
mahsulotlar,
hududlar
va
boshqa
marketing
obyektlarining
keltirayotgan nisbiy daromadi ko‘rinadi.
Korxonadagi yoki uning boiinm asidagi marketing samaradorligi
uning y o ‘nalishining 5 ta asosiy tashkiliy qismlariga bogiiq,
xaridorlarga
e ’tiborini
qaratish,
marketing
integratsiyasi,
125
m a’lumotlarining ishonchliligi, strategik yo ‘naltirganlik
va tezkor
samaradorlik.
Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatida qaror qabul qilish va uni
ishlab chiqishda kichik biznes va tadbirkorlikning samarali vositasi
hamda asosi bo‘lib m arketing hisoblanadi hamda kichik biznes va
tadbirkorlik faoliyatini boshqarish tizimida, uni tashkil etishda,
rejalashtirish va nazorat qilishda muhim ahamiyat kasb etadi.
M arketing kichik biznes va tadbirkorlikning tayanch omilidir. Bu
nafaqat yoqilg‘i, balki kema komandasidir.
7.2-rasm. Korxonadagi marketing samaradorligi yo‘nalishining
