Iqtisodiyot va ta'lim / 2023-yil 4-son
345
oshirishni yaxshilash maqsadida o‘z
xarajatlarini
yaxshiroq baholash va boshqarish imkonini berishi
kerak.
Buyuk Britaniyada
Milliy audit idorasi (Natio-
nal Audit Office) markaziy nazorat organidir. 2011-
yildagi Byudjet mas’uliyati va milliy audit to‘g‘risi-
dagi qonunga muvofiq (Budget Responsibility and
National Audit Act 2011)[37] Milliy audit idorasi
Bosh nazoratchi va auditorning (C&AG) qonun bilan
belgilangan funksiyalarini ta’minlash uchun ustav
kengashiga ega yuridik shaxs sifatida tashkil etilgan.
Ushbu organning boshqaruv mexanizmlari uning
mustaqilligini saqlab qolgan holda, tegishli nazorat
ostida samarali va shaffof faoliyat yuritishini ta’min-
laydi. O‘tkazmadan qat’iy nazar,
Buyuk Britaniya
Milliy audit idorasiga barcha davlat organlari va
davlat xarajatlarining muhim qismi o‘tadigan keng
doiradagi davlat organlarining hisoblarini nazorat
qilish va tekshirish vakolati berilgan. Natijada yiliga
jami qiymati 150 milliard funt sterling bo‘lgan mo-
liyaviy operatsiyalar nazoratning e’tibor markaziga
tushadi va tekshiriladi (Kabashkin va Kartasheva,
2011).
Milliy audit idorasi parlamentni hukumat
mas’uliyatini oshirish, hukumat faoliyatini nazorat
qilish, yuqori sifatli audit orqali davlat xizmatlarini
yaxshilashga
yordam berish, ijobiy moliyaviy ta’sir
ko‘rsatish va odamlar hayotini o‘zgartirishda qo‘l-
lab-quvvatlaydi. Milliy audit idorasi hukumat va
davlat xizmatidan mustaqildir. Idorani bosh nazo-
ratchi va auditor (C&AG) boshqaradi. U Jamoatlar
palatasining xodimi bo‘lib, quyidagilar bo‘yicha
vakolatlarga ega:
- barcha davlat idoralari va boshqa davlat
organlarining moliyaviy hisoblarini tekshirish va
hisobot berish;
- davlat mablag‘lari qanday sarflanganligi bo‘-
yicha narx va sifat nisbati tadqiqotini o‘tkazish va
hisobot berish.
Bosh nazoratchi va auditor davlat idoralari va
ular tomonidan moliyalashtiriladigan organlar o‘z
resurslaridan samarali foydalanishi to‘g‘risida par-
lamentga hisobot berish qonuniy vakolatiga ega.
Buning uchun u davlat sektorining keng doirasidagi
ma’lumotlarga kirish huquqiga ega[38].
Milliy audit idorasi har yili taxminan 400 ta
hisob bo‘yicha mustaqil auditorlik xulosasini beradi.
Bu mablag‘lar parlamentning maqsadlariga muvofiq
sarflanishi shaffofligini ta’minlaydi. Bu davlat idora-
lariga soliq to‘lovchi pullarini yaxshiroq boshqarish
uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni beradi.
Faoliyat natijalariga ko‘ra, har yili narx va
sifat nisbati bo‘yicha 60 ga yaqin hisobot chop etila-
di.
Bu hisobotlar samarali, o‘z vaqtida va dolzarb
bo‘lib, hukumat oldida turgan vazifalarga javob
beradi. Ushbu hisobotlarda hukumat qanday qilib
narx va sifat nisbatiga erishishi va xizmatlarni
yaxshilashi bo‘yicha tavsiyalar beradi.
Milliy audit idorasi barcha markaziy davlat
idoralari, agentliklari va boshqa davlat organlari-
ning moliyaviy hisobotlarini ko‘rib
chiqadi va nati-
jalarini parlamentga taqdim etadi. Shuningdek, u
audit metodologiyasi bo‘yicha materiallarni nashr
etadi. Ushbu hujjatlarda Milliy audit idorasi tomoni-
dan ekspert tahlilini o‘tkazishda qo‘llaniladigan
uslubiy yondashuvlar umumlashtiriladi. Bunday
tahlil davlat idoralari tomonidan resurslardan foy-
dalanishni o‘rganish uchun amalga oshiriladi.
Shvetsiyada Milliy audit idorasi (National
Audit Office) Shvetsiya Riksdagi (
Swedish Riksdag
)
(Parlament) nazorati ostida bo‘lgan markaziy nazo-
rat organidir.
Qonunlar asosida Riksdag auditorlik
faoliyatining hajmi va yo‘nalishini belgilaydi. Shvet-
siya parlamenti, shuningdek,
Shvetsiya Milliy audit
idorasi faoliyati uchun zarur bo‘lgan yillik grantlar
to‘g‘risida qaror qabul qiladi, so‘ngra taqdim etilgan
natijalarga qarab resurslarni taqsimlashni ham
ko‘rib chiqadi[39].
Shvetsiya Milliy audit idorasi parlament na-
zorati ostida va uni parlament tomonidan tayinlana-
digan Bosh auditor boshqaradi. Bosh auditor audit
o‘tkazish, qo‘llaniladigan usullar va xulosalar to‘g‘ri-
sida qaror qabul qiladi. Bosh auditorning mustaqil-
ligi konstitutsiya bilan himoyalangan. Riksdag, shu-
ningdek, bosh auditor o‘rinbosarini saylaydi. Bosh
auditor yetti yil muddatga tayinlanadi va qayta
tayinlanishi mumkin emas.
Milliy audit idorasi parlament davlat moliya-
sining muvofiqlashtirilgan
va mustaqil auditini oli-
shini kafolatlaydi. Bu noyob vakolatdir, chunki
Shvetsiya Milliy audit idorasi barcha davlat moliya-
sini tekshira oladigan yagona organ hisoblanadi.
Auditning ko‘lami va yo‘nalishi Davlat auditi
to‘g‘risidagi qonun, shuningdek, Shvetsiya Milliy
audit idorasiga ko‘rsatmalar beruvchi qonun bilan
tartibga solinadi.
Ushbu organ tomonidan audit
o‘tkazish qoidalari boshqa qonun hujjatlarida ham
mavjud. Milliy audit idorasi moliyaviy audit bilan
bir qatorda samaradorlik tekshiruvini ham o‘tkazi-
shi mumkin.
Shvetsiya Milliy audit idorasining vazifasi
nafaqat o‘z organlarini tekshirish, balki yana bir
muhim vazifa - ular nima bilan shug‘ullanayotgani
va qayerga borishi haqida xabar berishdir. Bu ular
tekshirayotganlar bilan muloqot qilish, shuningdek,
munozaralarda
qatnashish, ommaviy axborot vosi-
talarida ma’lumot berish, seminarlar va konferent-
siyalar tashkil etish va qatnashish, turli manfaatdor
tomonlar bilan yaxshi muloqotni davom ettirish
orqali amalga oshiriladi.
Har yili Milliy audit idorasi tomonidan 30 ga
yaqin samaradorlik auditi hisobotlari e’lon qilinadi.
Hisobotlar Riksdagga taqdim etiladi, u o‘z navbatida
hisobotlarni hukumatga tasdiqlash uchun taqdim
etadi. Shundan so‘ng hukumat to‘rt oy ichida qan-
day choralar ko‘rgani va nimani qilmoqchi ekanligi
haqida hisobot berishi kerak bo‘ladi. Keyin tegishli
