Iqtisodiyot va ta'lim / 2023-yil 4-son
343
Umumiy standartlardan tashqari, hisob pala-
tasining har bir asosiy faoliyati muayyan professio-
nal standartlar bilan tartibga solinadi.
Germaniyada davlat moliyaviy nazorati Fede-
ral audit idorasi (Bundesrechnungshof) va hududiy
darajadagi hisob palatalari (Länder Chambers of
Auditors) tomonidan amalga oshiriladi (Seyfrid,
2021). Federal audit idorasi eng yuqori federal
organ bo‘lib, o‘nta bo‘limdan iborat: 50 ga yaqin
audit bo‘linmalariga ega to‘qqizta audit bo‘limi va
ichki ma’muriy funksiyalar bo‘yicha mas’ul bo‘lgan
bitta yordamchi bo‘lim. Taxminan 1100 nafar xodim
uchta joyda ishlaydi - Bonn, Berlin va Potsdam.
Yillik byudjet 187 million yevroni tashkil etadi, bu
federal byudjetning 0,1 foizidan sal kamroq[29].
"A’zolari sud mustaqilligiga ega bo‘lgan Federal
audit idorasi hisob-kitoblarni ko‘rib chiqadi va
Federatsiya tomonidan davlat moliyasini boshqari-
lishining to‘g‘riligi va samaradorligini aniqlaydi. (...)
U yillik hisobotni bevosita Bundestag va Bundes-
ratga, shuningdek, Federal hukumatga taqdim
etadi[30].
Federal audit idorasining asosiy funksiyalari
audit, maslahatlar va hisobotlardir. U federal mo-
liyaviy boshqaruvni tekshiradi va asosiy xulosalar
haqida parlament va jamoatchilikka yillik hisobot
shaklida axborot beradi. Shunday qilib, Federal
audit idorasi parlamentni hukumat harakatlari va
byudjet ijrosi ustidan samarali nazorat qilishda
qo‘llab-quvvatlaydi. Bundan tashqari, u parlament
va hukumatga audit natijalari bo'yicha maslahat
beradi. Shuningdek, agar bu uchinchi shaxslarning
qonuniy manfaatlariga zid bo‘lmasa, auditning
yakuniy natijalarini e’lon qilish yoki jamoatchilikka
taqdim etish huquqiga ega. Natijalarni jamoatchilik-
ka yetkazish orqali u nafaqat hukumat va parla-
ment, balki barcha fuqarolar va ommaviy axborot
vositalari uchun o‘z ishining shaffofligini kafolatlay-
di. Federal audit idorasining auditorlik faoliyati
hamda parlament va hukumatga tavsiyalari davlat
sektorida moliyaviy boshqaruvni takomillashtirish,
salbiy tendentsiyalarning oldini olish va umumiy
manfaatlar uchun barqaror, moslashuvchan va qo-
nuniy hukumat tuzilmalarini ta’minlashga qaratil-
gan[29].
Federal audit idorasi o‘z faoliyatida mustaqil-
dir va “federatsiya iqtisodiyotini va alohida aha-
miyatga ega federal obyektlarni byudjetdan moliya-
lashtirish va boshqarishni, shuningdek davlat subsi-
diyalarini oladigan davlat korxonalari, ijtimoiy
sug‘urta tashkilotlari faoliyatini nazorat qiladi”
(Pashentsev, 2012). Hisob palatalarining a’zolari,
qoida tariqasida, tegishli hududning qonun chiqa-
ruvchi organi tomonidan tayinlanadi va ular o‘z
faoliyati masalalarida mustaqildirlar.
Federal audit idorasi byudjetning hisob-ki-
toblari, rentabelligi va to‘g‘riligini nazorat qiladi,
shuningdek, federal moliya vazirligining barcha
daromadlar va xarajatlar, davlat mulkining holati va
joriy moliyaviy yil uchun davlat qarzi to‘g‘risidagi
hukumat tomonidan Bundestag va Bundesratga
taqdim etiladigan hisobotini tekshiradi (Guseva,
2016).
Federal audit idorasi har yili o‘tkazilgan
tekshirishlar natijalari to‘g‘risida hisobot tuzadi va
uni hukumatga, Bundestag va Bundesratga taqdim
etadi. Bundan tashqari, hisobot natijalari haqida
jamoatchilikni xabardor qilish maqsadida matbuot
anjumani o‘tkazadi. Joriy hisobot noto‘g‘ri va sama-
rasiz moliyaviy boshqaruvga xos bo‘lgan holatlarni
ko‘rsatadigan 20 ta hisobot maqolalarini o‘z ichiga
oladi. Yillik moliyaviy hisobotlarning xulosalariga
qo‘shimcha ravishda, joriy yillik hisobot hukumatga
moliyaviy boshqaruvni qayerda yaxshilashi kerakli-
gini ko‘rsatadigan yana 19 ta misolni o‘z ichiga
oladi.
Amerika Qo‘shma Shtatlarida federal daraja-
da eng yuqori moliyaviy tartibga soluvchi organ
Amerika Qo‘shma Shtatlari Davlat hisob palatasi
(U.S. Government Accountability Office) hisoblana-
di. AQSh Davlat hisob palatasi federal agentlik
boʻlib, AQSh Kongressining audit, baholash, tahliliy
va tergov organi hisoblanadi. U Kongress uchun ish-
laydigan mustaqil, partiyasiz agentlik sanaladi. Dav-
lat hisob palatasi soliq to‘lovchining pullari qanday
sarflanishini o‘rganadi hamda hukumatga pulni te-
jash va samaraliroq ishlashga yordam berish maq-
sadida Kongress va federal agentliklarni xolis, fakt-
larga asoslangan ma’lumot bilan ta’minlaydi. Misol
uchun, 2022-moliya yilida federal hukumat uchun
moliyaviy foyda taxminan 55,6 milliard dollarga
baholandi, bu har bir investitsiya qilingan dollar
uchun taxminan 74 dollarni tashkil etadi. Davlat
hisob palatasi investitsiyalarining so‘nggi 5 yildagi
o‘rtacha daromadi har bir dollarga 145 dollarni
tashkil etadi. Shuningdek, u davlat dasturlari va
operatsiyalarini yaxshilashga olib kelgan 1262 ta
boshqa imtiyozlarni aniqladi[31].
AQSh Davlat hisob palatasi Kongress va ijro
organlari rahbarlarini hukumat faoliyatini yaxshi-
lash va soliq to‘lovchilarning milliardlab dollarlarini
tejash uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan o‘z vaqti-
da, faktlarga asoslangan, xolis ma’lumotlar bilan
ta’minlaydi, u shuningdek, Kongressga o‘z konstitut-
siyaviy vazifalarini bajarishida ko‘maklashadi va
Amerika xalqi manfaati uchun federal hukumatning
ishini yaxshilash va javobgarligini ta’minlashga yor-
dam beradi. Shuningdek, u davlat shartnomalarini
tuzish bilan bog‘liq nizolar kabi masalalar bo‘yicha
qonuniy qarorlar qabul qiladi. Hisob palatasining
ishi Kongress qo‘mitalari yoki quyi qo‘mitalarining
talabiga binoan yoki qonunlar yoki Kongress bayon-
nomalariga muvofiq qo‘mitalar hisobotlari talab
qilgan holda amalga oshiriladi.
Hujjatlar va ma’lumotlarni tekshirish, shu-
ningdek, audit AQSh Hisob palatasining nazorat va
audit faoliyatining asosiy shakllari hisoblanadi. Shu-
ningdek, ishonch telefonlari orqali olingan ma’lu-
