Iqtisodiyot va ta'lim / 2023-yil 4-son
340
shaffofligini ta’minlaydigan davlat moliyaviy nazo-
rati tizimi muhim o‘rin tutadi.
Sultanmuratov (2021) davlat moliyaviy nazo-
rati “moliyaviy nazorat”
kabi institutning tarkibiy
qismi ekanligini ta’kidlaydi. O‘z navbatida, moliya-
viy nazorat moliyaviy menejment tizimining muhim
qismi bo‘lib, uning zamonaviy dunyoda tobora ortib
borayotgan ahamiyati nazorat bo‘yicha ko‘rsatma-
larning Lima deklaratsiyasida o‘z aksini topadi, un-
ga ko‘ra moliyaviy nazorat davlat moliyaviy bosh-
qaruvining ajralmas qismi hisoblanadi (Matveeva,
2020).
Ba’zi olimlar davlat moliyaviy nazorati kon-
sepsiyasini quyidagicha talqin qilishni taklif qilmoq-
dalar: “mamlakat va
alohida hududlarni samarali
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish maqsadida davlat va
mahalliy oʻzini oʻzi boshqarish organlarining pul
mablagʻlarini shakllantirish, taqsimlash va ulardan
foydalanish sohasidagi harakatlarning qonuniyligi
va maqsadga muvofiqligini nazorat qilish” (Podshi-
valov, 2009) .
Lukashovning (2023) ta’kidlashicha,
davlat
moliyaviy nazorati mamlakatning qonunchilik va
me’yoriy-huquqiy hujjatlar qoidalariga, shuningdek,
byudjet mablag‘larini taqsimlash va ulardan foyda-
lanish uchun asos bo‘lgan boshqa hujjatlarga rioya
etilishi ustidan nazoratni ta’minlashga qaratilgan.
Davlat daromadlarini shakllantirish va ulardan oqi-
lona foydalanish ustidan nazoratni to‘g‘ri tashkil qi-
lish normativ talablardan chetlanishlarni aniqlashga
va ularni o‘z vaqtida
bartaraf etish choralarini
ko‘rishga yordam beradi (Soyan, 2019).
Shuni ta’kidlash kerakki, davlatning moliya-
viy-iqtisodiy siyosatining asosini jamiyatning ijti-
moiy va iqtisodiy maqsadlariga erishishning hal
qiluvchi vositasi bo‘lgan byudjet siyosati tashkil
etadi (Spasovskiy, 2014). Davlat byudjeti siyosati va
uning vositalarining
yuqori samaradorligiga eri-
shish raqobatbardosh va samarali davlat qurish vo-
sitasi sifatida davlat nazorati tizimining, shu jumla-
dan, moliyaviy nazoratning yangi konsepsiyasini
shakllantirish zarurligini taqozo etadi (Ivanov va
boshq., 2017).
Byudjet jarayonining byudjet mablag‘laridan
foydalanish samaradorligi tamoyillariga o‘tishi dav-
lat moliyaviy nazoratining tegishli mexanizmlarini
yaratishni taqozo etadi, bu esa mamlakatda reja-
lashtirilgan ijtimoiy-iqtisodiy
natijalarga erishish
darajasini aniqlash imkonini beradi.
Shuni yodda tutish kerakki, moliyaviy nazorat
har doim yangi xususiyatlarga ega bo‘lgan dinamik
jarayon bo‘lib, shuning uchun u bilim darajasidan
qat’iy nazar, uzoq muddatli istiqbolda, shuningdek,
o‘tish davridagi iqtisodiyotga ega mamlakatlarda
iqtisod fanining o‘rganish obyektida mustahkam va
munosib o‘rin egallashi kerak (Huseynov, 2019).
Bundan tashqari, hozirgi
ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat-
ning beqarorligi moliyaviy nazorat tizimini bir qator
tashqi va ichki omillar ta’sirini hisobga olgan holda
takomillashtirishni taqozo etadi (Kleymenov, 2017).
Moliyaviy nazoratning rivojlanishini o‘rga-
nish davlat resurslarini jamiyat uchun ustuvor yo‘-
nalishlar bo‘yicha taqsimlash mexanizmini ishlab
chiqish va amalga oshirish, davlat xarajatlarini
boshqarish,
nazoratni takomillashtirish, xalqaro
standartlar asosida turli darajadagi davlat moliya-
viy nazorati organlarini rivojlantirish va ular o‘rta-
sidagi o‘zaro munosabatlarni tartibga solish imko-
nini beradigan davlat moliyaviy nazorati tizimini
shakllantirish zaruratini tug‘diradi.
