Oriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
VOLUME 1 | ISSUE 10
ISSN 2181-1784
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423
741
w
oriens.uz
www.
November
2021
Buyumni kichraytiruvchi masshtab:
1:2; 1:2,5; 1:4; 1:5; 1:10; 1:20; 1:25;
1:40; 1:50; 1:75; 1:100; 1:200; 1:400; 1:800; 1:1000.
Buyumning kattalashtirilgan masshtabi:
2:1; 2,5:1; 4:1; 5:1; 10:1; 20:1; 25:1;
40:1; 50:1; 75:1; 100:1; 200:1; 400:1; 800:1; 1000:1.
Asosiy yozuvda masshtab uning uchun belgilangan grafaga yozilgan bo‘lsa M
harfi tushirilib qoldiriladi. Qolgan hollarda M 1:1, M 1:2, M 2:1,...........
tartibida
yoziladi (8-shakl). Mahalliy ko‘rinish yoki ayrim xarflar yoxud raqamlar bilan
belgilangan tasvirlar masshtabi quyidagicha yoziladi:
1
:
4
;
1
:
2
M
II
M
A
.
8-shakl
Chizmadagi yozuvlariing ahamiyati.Barcha harf va raqamlarning bir xil yozilishini
ko‘zlab ular uchun umumiy xarakter, qiyofa beradigan
grafikaviy belgilar
yig‘indisiga shrift deyiladi. Yozilishi, ya’ni shakli jihatidan shriftlar turli xil bo‘ladi.
Masalan, gazeta, kitob va plakatlarni bosishda ishlatiladigan topografik shriftlar,
original badiiy shriftlar, ixtiyoriy shriftlar hamda chizma shriftlari.
Texnikaning
murakkablashib o‘sib borishi, buyumlarning ko‘plab ishlab chiqarilishi XIX asrning
boshlariga kelib chizmalarga sonli o‘lchamlar qo‘yishni talab etdi. Bu o‘lchamlar
buyumlarni tayyorlash texnologiyasi va ularni yig‘ish jarayonini tasvirlovchi
yozuvlarda, o‘qilishi va yozilishi oddiy bo‘lgan harf va raqamlarda yozilishi kerak
edi. Bunga erishish maqsadida «Rondo», «Kapitalniy», «Kursivniy», «Relefniy» va
«Kirpichniy» kabi maxsus chizma shriftlari yaratildi.
Bu shriftlar yozilishini
soddalashtirish, bosmadan chiqishini yaxshilash maqsadida 1919 yilda yangi shrift
joriy qilindi. Bu shriftlar OST 353 ga binoan 1926 yildan boshlab mashinasozlik
chizmachiligiga tatbiqqilindi. 1934
yilda bu shrift qayta ishlanib, unga kichik
(yozma) harflar kiritildi. 1939 yilda ayrim o‘zgarishlar kiritilishi natijasida OST 353
o‘rniga OST 7535—39 qabul qilindi. 1946 yilda shriftlarning yangi standarti GOST
3454—46, 1952 yilda esa GOST 3454—52 ni tasdiqladi, 1959 yildan boshlab GOST
3454—59 joriy qilindi. 1968 yildan GOST 2304—68 shriftlari ishlatilmoqda.
Standart shriftlar yozilshshshing oddiyligi, bosmadan
chiqishining sifatliligi va
hokazolar bilan boshqa shriftlardan ustun turadi. Chizma yuqori sifatli chizilib, uning
