Didaktikanın müasir problemləri. Yeni təlim texnologiyalarının metodoloji əsasları

Yeni təlim texnologiyalarının metodoloji əsaslarını iki istiqamətdə qruplaşdırmaq olar.

1. 
   Fəlsəfə istiqamətində ;
   
2. 
   Təhsillə bağlı Azərbaycan Respublikasının dövlət və digər normativ – hüquqi sənədləri istiqamətində.
   

“Eyni bir hadisənin tərəflərini təşkil edən əksiliklər (məsələn,problem və onun həlli metodu ) bir-birinə qarşı etinasız deyildir, onların bir-birinə qarşılıqlı təsiri dialektik ziddiyyət yaradır. Bu da sonda dəyişikliyə, inkişafa təkan verir” (21, səh.106).

“İnkişaf dedikdə hər hansı bir obyektdə baş verən irəliyə doğru yönəlmiş, qarşısı alınmaz keyfiyyət dəyişiklikləri başa düşülür.” (14,səh.187)

İngilis filosofu M.Spenserə görə inkişaf tədricən təkamül yolu ilə baş verir. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində inkişafın “yaradıcı təkamül” modeli irəli sürülür. Bu modelin müəllifləri L.Morqan və A.Berqson idi. Onlar inkişafda həm tədriciliyin, həm də sıçrayışın olduğunu göstərirdilər.

İnkişafın daxili ziddiyyətli qüvvələr əsasında baş verdiyini, buna görə yeni keyfiyyətlərə keçdiyini səciyyələndirən dialektik materialist modeli (K.Marks və F.Engels) təlim metodlarına şamil etməklə onlar üçün metodologiya kimi qəbul etmək olar.

Daxili ziddiyyət müəyyən obyektdə olan əks tərəflərin qarşılıqlı təsiridir. Məsələn, ənənəvi metodlarla dərs keçən müəllim və şagird, müəyyən mənada ömrünü sürmüş metodlar svilizasiyanın indiki mərhələsində şagirdləri qane etmir. İKT – dən istifadə etməyi bacaran şagirdi 80 il mahiyyətini dəyişməyən təlim üsulları razı sala bilməz! Belə ziddiyyətlər həllini tapdıqda inkişafın mənbəyi rolunu oynayır.

İnkişaf heç də əvvəllər mövcud olanların inkarı, bir dəfəlik atılması demək deyildir: yeninin tərkibinə inkar olunanın müəyyən müsbət tərəflərinin dəyişdirilmiş formada daxil edilməsi deməkdir. Bu zaman ləğv etmə, əxz etmə və əxz olunanı daha yüksək pilləyə qaldırma inkişafın istiqamətverici ideyası kimi qəbul olunmalıdır. Ənənəvi metodlar içərisində də müasir şagirdi maraqlandıran, yaradıcılığını inkişaf etdirən metodlar – problemli təlim, disput, debat, laboratoriya, praktiki işlər və s. vardır. Təlim zamanı bunlardan məqsədə uyğun, səmərəli şəkildə istifadə etməklə inkişafa nail olmaq lazımdır. Bunlardan istifadə etmək həm də ona görə lazımdır ki, varisliyin gözlənilməsinə əməl etmiş oluruq. Yuxarıda göstərilən ənənəvi metodların saxlanılması fəlsəfi metodologiyadan irəli gəlir. “İnkişaf spiralvari formada gedən prosesdir – spiralın hər bir yuxarı həlqəsi sanki əvvəlkinin, aşağı həlqənin eynidir. Əslində bu əvvəlkinin təkrarı demək deyildir. Çünki, bu qayıdış əvvəlkindən daha yüksək pillədə baş verir” (14,səh.187).

Təlim-tərbiyə prosesində meydana çıxan ziddiyyətlər pedaqogikanın inkişaf etməsinin əsas atributuna çevrilir. Daxili və xarici kimi iki yerə ayrılan ziddiyyətlərdən (21,səh.106;8,səh.92) dərketmədə, şagird təfəkkürünün, müstəqilliyinin, yaradıcılığının inkişaf etdirilməsində eyni zamanda daha mürəkkəb problemlərin həll edilməsində kifayət etməyən müxtəlif ənənəvi təlim metodları ilə müasir təlimə verilən tələblər arasındakı ziddiyyət (7, səh 49) kimi göstərilən xarici ziddiyyət pedaqogika elminin təlim nəzəriyyəsinin inkişafının fəlsəfi metodologiyası kimi qeyd edilməlidir.

Təlim prosesinin – müasir didaktikanın metodologiyası kimi dialektika, onun qanunları ilə yanaşı bəzi fəlsəfi cərəyanlar da göstərilə bilər.Göstərəcəyimiz cərəyanlar və onların məzmunu yeni təlim texnologiyalarının metodoloji əsasları olmaqla yanaşı, şagirdlərin inkişafında nə kimi rol oynacağını aydınlaşdırmağa imkan verir.