5-bob. MENEJMENT FUNKSIYALARI
5.1. M enejm ent ja ra y o n in in g m azm uni
5.2. M en ejm en tn in g fu n k siyalari va u la rn in g ta sn ifi
5.1. M enejm ent ja ra y o n in in g m azm u n i
M e n e jm e n t b u tu n b o s h q a ru v tiz im in in g u z lu k siz am al qilishi
ja ra y o n in i ifodalaydi. U m e h n a t ja ra y o n in in g b a rc h a x u s u s iy a tla ri-
g a e g a . U m u m a n m e n e jm e n t ja ra y o n in i te x n o lo g iy a (q a n d a y a m a l
g a o sh irilad i), ta sh k il e tis h (k im v a q a n d a y ta rtib d a ) n u q ta i n azari-
d a n ta v s ifla s h m u m k in . M e n e jm e n t ja ra y o n i m a z m u n in in g u c h ji-
h a tin i a jra tis h m u m k in : te x n ik a v iy ,
ish la b c h iq a rish , iq tiso d iy v a
ijtim oiy. T exnikaviy jih a td a n - b u m a h su lo t ishlab ch iq arish , m e ta ll
yoki n e ft a jra tib o lish n i b o sh q a rish ; ish lab c h iq a rish d a - bu ish lab
c h iq a rish n i ta s h k il e tis h ja ra y o n i, y a ’ni b o 'lin m a , sex , k o rx o n a la r
o ‘za ro t a ’sirini
b o sh q a rish , iq tiso d iy jih a td a n ish lab ch iq a rish , ish
k u c h i v a b u tu n iq tiso d iy m u n o s a b a tla r tiz im ig a ra h b a rlik q ilish ,
ijtim o iy jih a td a n - bu m e h n a t ja m o a si ijtim o iy e h tiy o jla rin i qondi-
rish , in so n n i ta rb iy a la sh d ir. M e n e jm e n t ja ra y o n i te x n o lo g iy a si m e
n e jm e n t x o d im lari to m o n id a n b a ja rila d ig a n o p e ra ts iy a v a am allar-
d an ib o ra td ir.
S h u n d a y qilib, m e n e jm e n t ja ra y o n i ra h b a r v a b o sh q a ru v appa-
r a tin in g q o 'y ilg a n m a q s a d la rg a e ris h is h u c h u n k is h ila rn in g birg a-
likdagi fao liy atin i m u v o fiq la sh tirish b o 'y ic h a m a q sad li h a ra k a t qili-
sh id ir. M e n e jm e n t fa o liy a tin i a m a lg a o sh irish ta r tib ig a k o 'ra uni
q u y id ag i b o sq ic h la rg a b o 'lish m u m k in : m a q sa d , v a z iy a t, m u a m m o ,
q a ro r q a b u l qilish.
H a r b ir t a ’s ir e tis h n i a m a lg a o sh irish d a n
avval u n in g m a q sa d i
a n iq la n is h i lo z im , c h u n k i b o s h q a ru v m a ’lu m m a q s a d g a e ris h is h
u c h u n a m a lg a osh irilad i. M e n e jm e n tn in g k ey in g i b o sq ich i b o sh q a ru v
ja ra y o n id a g i v a z iy a tn i tah lil e tish d a n ib o ra t. U tiz im n in g h o latin i
b a h o la sh , u n i y a x s h ila s h y o 'lla rin i iz la sh yo k i u n d a g i salb iy hislat-
larn i b a rta r a f qilish bilan b o g 'liq ish la rn i tav siflay d i. M u a m m o b o s
q ic h id a tiz im n in g h o z irg i h o la tin i u n in g riv o jla n tiris h m a q s a d ig a
n is b a ta n q a ra m a -q arsh ilik la rin i a n iq la sh k o 'z d a tu tila d i. Q a ro r q ab u l
70
qilish bosqichi ra h b a rn in g a m a ld a ta sh k iliy fao liy atig a o 'tis h in i ifo-
dalab, q a ro r qabul qilish b ilan b o sh q a rila d ig a n tiz im g a t a ’sir o 'tk a z ila
b o s h la n a d i.
M e n e jm e n t ja ra y o n in i, sh u n in g d e k , q u y id ag i d a v rla rg a b o ‘lish
m um kin: m aqsad qo‘yish,
axborot faoliyati, tahliliy faoliyat, m enejm ent
tizim id a tashkiliy-am aliy faoliyat v a h a ra k a tla r v arian tlarin i tan lash .
M e n e jm e n t o p era tsiy alari - ra h b a r va b o sh q a ru v a p p a ra tin in g
oddiy h arakatlari bo'lib, ularn in g tartibi v a birikishi natijasida boshqaruv
jarayoni tashkil topadi. M asalan, tahliliy faoliyat u ch u n k o rx o n a n in g
y illik v a oylik h is o b o tla rin i o lish , u la r b o 'y ic h a
ta d b ir la r ish la b
ch iq ish h a m d a u larn i b o sh q a ru v ja ra y o n ig a ta tb iq qilish lozim .
B o sh q a ru v ja ra y o n in i a m a lg a o sh irish v o sita la rig a , e n g avva-
lo, a x b o ro tn i k iritis h lozim . M e n e jm e n t o p e ra ts iy a la r in in g k a tta
qism i ax b o ro t bilan ish lash d an iboratdir. B o sh q aru v ap p a ra ti ishida
k e n g q o 'llan ilad ig an te x n ik a v o sita la ri h a m s h u la r ju m la sig a k ira
di. B u la r a x b o ro t o lish v a q a y ta is h la s h v o s ita la ri v a a n ’an a v iy
o rg te x n ik a v o s ita la rid ir.
M e n e jm e n t o p e ra tsiy a sin i a m a lg a o sh irish u su llari - ax b o ro t-
ta h lil v a ta sh k iliy faoliyatdir. A x b o ro t-tah lil faoliyat a x b o ro t y ig 'ish ,
sa q la sh , ta rq a tis h v a q a y ta ish lash , tah lil, hisob, q a ro rla r v a r ia n t
larini ish lash d an iborat. T ashkiliy faoliyatga - tu sh u n tirish , ishonti-
rish , ra g 'b a tla n tir is h v a v az ifa la rn i
ta q s im la s h u su lla ri, fao liy atn i
n a z o ra t qilish, m a jb u rla sh va h .k .la r kiradi. M e n e jm e n t u c h u n faq at
n im a n i q an d ay q ilishni hal e tish e m a s, balki ta sh k il e tish , qiziqti-
rish , ish o n tirish , tu s h u n tiris h , n a z o ra t qilish ham z a ru r. A yni sh u
o p e r a ts iy a la r y ig 'in d is id a n r a h b a r n in g ta s h k iliy
fa o liy a ti ta s h k il
to p a d i.
M e n e jm e n t ja ra y o n in i ta sh k il e tis h d a b izn es-reja v a t a ’m in o t,
m o liy a la s h tiris h v a b iz n e s-re ja , n a rx n i b elg ila sh v a k re d it b e rish
fu n k siy a la rin i b o g 'la sh n i t a ’m in la sh , m e n e jm e n t tizim i ay rim un-
s u rla rin i (m a q s a d -u s u l, m a q s a d v a k a d rla r, q a r o rla r v a u s u lla r,
u su lla r va ta rk ib ) m u v o fiq la sh tirish , b o sh q a ru v k ad rlarin i ta y y o r-
lash , fan -tex n ik a y u tu q la rin i jo riy e tish n i t a ’m in la sh z aru r.
K o rx o n a larg a erk in lik v a m u sta q illik b e rilish i
bilan hal qilinishi
lozim b o 'lg a n m e n e jm e n t ja ra y o n in i ta sh k il e tis h bilan b o g 'liq m u h im
m u am m o rasm an bir-biri bilan bog'liq b o 'lm ag an boshqaruv tashkilot-
71
lari o 'r ta s id a g i g o riz o n ta l a lo q a la rn i a m a lg a o s h iris h b o 'lib qoldi
(m a s a la n , k o rx o n a v a m a h s u lo t i s t e ’m o lc h ila ri, x o m a sh y o b ilan
t a ’m in lo v c h ilar v a k o rx o n a o 'r ta s id a v a h .k .).
