73-rasm. Makkajo‘xori donining uzunasiga kesimi:
1-unsimon endosperm; 2-shishasimon endosperm; 3-aleyron qatlam;
4-meva qobig'i; 5-murtak; 6-kraxmal hujayralar;7-asosi; 8-murtakning
poyasi; 9-murtakning ildizi.
Yorma mahsulotlari olishda donning
konsistensiyasi katta aha-
miyatga ega, endospermi (80-83%) shaffof va unsimon navli donlar
aralashtirilib, yorma olinadi. Donlarni aralashtirib yorma olishda,
ular yirikligiga ko‘ra
saralanadi, bu texnologik jarayonlarda katta
samaradorlikka erishishga imkon beradi.
Makkajo‘xori doni tarkibida 8-14
%
murtak
b o iib , u 30-50%
yog‘ moddasiga ega. Murtak, don endospermida joylashgan b o iib ,
texnologik jarayonda uni endospermdan ajratib olish katta qiyinchilik
tug‘diradi.
Makkajo‘xori
donidan kraxmal, spirt, farmatsevtika sanoatida
yog‘ va boshqa mahsulotlar olinadi.
Bug‘doy doni.
Bugungi kunda yorma
sanoatida qattiq va yum-
shoq bug‘doy donlaridan ham turli yormalar ishlab chiqarilmoqda.
(74- rasm).
188
B ug‘doy boshoqli ekinlar guruhiga kiradi. Bug‘doy doni oval
shaklida bo ‘ladi. Uning bo ‘rtiq tomoni orqasi bo‘lib, qarama- qarshi
tarafi qorni deb ataladi.
Qorin tarafida don soqolchasidan
to murtakkacha uzun ariqcha
(borozdka) tushgan. Donning o‘tkirroq uchida tuklar (soqolcha),
uning pastki qismida murtak joylashgan.
Qattiq bug‘doy. 1-4 sinflarga boiinadi, ulardan “Roltava”
va “Artek” yormalari ishlab chiqarishda. Bu navli bug‘doyning
endosperm qismi yuqori mustahkamlikka ega.
Yumshoq bug‘doylardan oqlangan
yirik yorma va oqlangan
mayda yormalar ishlab chiqariladi.
