lia r bir
don va don uyum i saqlash
obyekti sifatida muhim
tihamiyatga ega b o ‘lgan issiqlik sig ‘imi, harorat o ‘tkazuvchanlik
va
issiq-nam lik o ‘tkazuvchanlik kabi qator issiq-fizik ham da m assa
alm ashinuv xususiyatlariga egadir. B u xususiyatlar don uyum ida
konveksiya va issiq o ‘tkazuvchanlik y o ‘li bilan kelib chiqadigan
issiqlik va m assa alm ashinuv kabi murakkab jarayonlar hisoblanadi.
Don uyum ida issiq о ‘tkazuvchanlik donlarning bevositabir-biriga
tegib turishi natijasida yuzaga keladi. Bunda
issiqlik energiyasi bir
dondan ikkinchi donga oson uzatiladi. K onveksiya esa suyuq yoki
gaz
m uhitida kuzatiladi. B unda issiqlik m olyar yoki m olekulyar y o ‘l
bilan (donlararo b o ‘shliqni egallab turgan havodagi zarrachalar)
uzatiladi.
Issiqlik sig‘imi.
Donning issiqlik sig‘imi, qizishi uchun talab
etiladigan issiqlik miqdorini belgilaydi ham da solishtirm a issiqlik
sig‘imi o ‘lchamini tavsiflaydi. D onning solishtirma issiqlik sig‘imi
(J (kg. °K)), undagi quruq m odda issiqlik sig‘imi
bilan suvning
issiqlik sig‘imi orasidagi o ‘rtacha o ‘lcham hisoblanadi.
D on tarkibidagi quruq m oddalarning issiqlik sig ‘imi 1550 J/
(kg.°K) yoki 0,3-0,4 K kal/ (kg.°C) ni tashkil etadi. Suvning issiqlik
sig‘imi 4190 J/(kg.°K) yoki lK kal/(kg.°C) ga teng deb qabul qilinadi.
D onning namligi ortishi bilan uning issiqlik sig‘im i ortib boradi.
Donning solishtirm a issiqlik sig‘imi havoning solishtirm a issiqlik
sig‘im idan deyarli ikki baravar katta, shu bilan bir qatorda suvning
solishtirm a issiqlik sig‘imidan ancha kichikdir.
Issiqlik o ‘tkazuvchan!igi.
M ateriallarning issiqlik o ‘tkazuv-
chanligi issiqlik o ‘tkazish
koeffitsenti
bilan xarakterlanadi.
Don m assasining issiqlik o ‘tkazish koeffitsentining pastligi or-
ganik aralashm alar m iqdoriga bog‘liqligi bilan hisoblanadi. Don
massasining 40-45 % ni havo bilan aralashishi hisobiga issiqlik
o ‘tkazishni qiyinlashtiradi. O datda bug‘doyni issiqlik o ‘tkazuv-
changligi, organik materiallar va yog'och m ateriallarini issiqlik
o ‘tkazuvchanligi bilan bir biriga yaqin hisoblanadi. Yog‘och
materialini issiqlik o ‘tkazish koeffitsenti 0,1-0,5 Vt(m K),
havoning
issiqlik o ‘tkazish koeffitsenti 20 °C da 0,0252Vt(m K)teng. Don
49
m assasining issiqlik o ‘tkazish koeffitsenti 0,13-0,2V t (m K)
oralig‘ida b o ‘ladi. Issiqlik o ‘tkazish koeffitsenti don m assasining
nam ligiga paralel ravishda b o g iiq . K uzatishlardan m alum b o ig a n k i
don m assasida nam likni ortishi issiqlik o ‘tkazishjadalligi kuzatilgan.
M asalan 10% nam lika nisbatan 38 % nam likda issiqlik o ‘tkazish
ikki barobarga oshganligi aniqlangan.
H a ro ra t o‘tkazuvchanIik
koeffitsienti m ahsulotlarda harorat
o ‘zgarishining tezligi uning issiq inertsiya xususiyatlarini bildiradi.
D on uyumi ju d a past harorat o ‘tkazuvchanligi
xususiyatiga,
y a ’ni yuqori issiq inertsiyasiga egadir. D on uyum larining harorat
o ‘tkazuvchanlik koeffitsienti pastligining ijobiy aham iyati shundaki,
saqlash uchun yaxshi rejim tashkil etilgan om borlarda yilning issiq
m uddatida ham don uyumida quyi harorat saqlanadi. A ksincha
uning
salbiy tom oni shundaki, fiziologik jarayonlam i qulay sharoit
natijasida ajraladigan issiqlik don uyum larida o ‘rnashib qolishi va
uning o ‘z-o ‘zidan qizishini yuzaga keltirishi mumkin.
Don uyum ining kichik harorat o ‘tkazuvchanligiga b o g iiq holda,
om borxonalam ing markaziy qism ida joylashgan, y a ’ni yuqorigi
qatlamdan, pol va devorlardan yiroq
b o ig a n donlar uzoq vaqt
o ‘zining dastlabki haroratini saqlab qoladi. M asalan, donni kuzning
iliq kunlarida sovitm asdan, ham da
sovuq kunlar boshlanm asdan
om borxonaga joylashtirilsa, uning o ‘rta qatlam larida dastlabki,
y a ’ni don joylashtirilgan vaqtdagi iliq harorat uzoq vaqt saqlanadi.
Aksincha, quyi haroratga ega b o ig a n don uyumi esa issiq kunlarda
ham o ‘zining past haroratini saqlab qoladi.
