darajasi ham sochiluvchanlikka b o g ‘liqdir: sochiluvchanlik qan
chalik yuqori b o ‘lsa silosning to ‘lishi
shunchalik tez va yaxshi
b o ia d i. Shuningdek, sochiluvchanlik om borxonalam i statistik hi-
soblashda q o ‘llaniladi.
Donning sochiluvchanligi m uhim k o ‘rsatkich b o ‘lib, u don
omborlari, un, yorm a va om uxta-yem zavodlari, yuklash-tushirish
uskunalari va boshqalarni proyekt qilish
va ularni ekspluatatsiya
qilishda m uhim aham iyatga egadir.
Odatda don m assasining sochiluvchanligi uchun ishqalanish
burchagi va tabiiy
qiyalikni o ‘lchash y o ‘li bilan aniqlanuvchi
ishqalanish koeffitsienti xarakterlidir.
Ishqalanish burchagi deganda don m assasining biror yuzada
sirpana boshlaydigan nisbatan kichik burchak tushuniladi. Don
m assasining tabiiy qiyaligi yoki o g ‘ish burchagi deganda tekis
yuzaga erkin to ‘kilayotgan don hosil qilgan
konussim on shaklning
yuzaga nisbatan burchagi tushuniladi.
Donning sochiluvchanligiga k o ‘pgina om illar ta ’sir etadi. Bu-
lam ing eng asosiylari quyidagilardir: donning granulom etrik tarkibi
v a granulom arfologik xarakteri (shakli, o ‘lchami, don yuzasining
tuzilishi va k o ‘rinishi), nam lik, aralashm alar turi v a miqdori,
material, don m assasi oqib tushadigan yuzaning shakli va tuzilishi.
Yuzasi silliq, sharsim on shaklga ega b o ‘lgan u rug ‘lardan
(no‘xat, tariq, lyupin) tashkil topgan don m assasi yuqori so
chiluvchanlikka, shuningdek nisbatan kichik ishqalanish burchagi
va tabiiy oquvchanlik qiyaligiga ega b o ‘ladi. Bu turdagi donlarning
sochiluvchanlik xususiyatiga yuqoridagi om illar nisbatan sezilarsiz
ta ’sir etadi.
D onnning shakli sharsim onlikdan
qanchalik chetlan sa va
q an ch alik uning yuzasi g ‘adir-budir b o ‘Isa, don m assasining
sochiluvchanligi shuncha kichik b o ‘ladi. M isol qilib sholi,
arpa va suli donlarini o lish m um kin. M azkur donlarning so
chiluvchanligiga boshqa om illar ham ta ’sir k o ‘rsatadi: nam lik,
aralashm alar, don m assasi h arak atlanayotgan yuzaning xarakteri
v a boshqalar.
40
Agar don m assasida aralashm alar mavjud b o is a , uning so-
, chiluvchanligi pasayadi. D on massasi tarkibidagi уengil aralashm alar
(poxol, to ‘pon va boshqalar) miqdori
ortib ketsa, shuningdek notekis
yuzali begona o ‘t u ru g ia ri ko p m iqdorda b o is a sochiluvchanlik
umum an y o ‘qolishi mumkin.
B u n d ay d o n lar d astlab k i to z alash d an o ‘tk azilm ag u n ch a
ularni silos e lev ato rlarg a jo y la s h g a ru x sat etilm ay d i. N am lik n in g
o rtib k etish i don m assasi so ch ilu v ch an lig in i y e ta rlic h a tu sh irib
y u bo rad i. F aq atg in a sh arsim o n sh ak lg a ega d o n lar b u n d an
m ustasnodir.
Quyidagi jadvalda don m assasining tabiiy qiyalik burchagi
berilgan.
Jadvaldan k o ‘rinib turibdiki, nisbatan
kattaroq b o ig a n shunday
don m assasida ifodalangan bu donlarning sochiluvchanligiga
boshqa om illar ham sezilarli ta ’sir etadi. Tabiiy qiyalik burchagining
o ‘simlik turi va nam likka b o g iiq holda o ‘zgarishini quyidagi
jadvalda k o ‘rishim iz mumkin.
