Shunday qilib o ‘z-o ‘zidan saralanish oqibatida omborlarda
saqlash uchun joylashtirilgan donning bir jinsliligi buziladi. Bu
esa donning qisman yoki butunlay nobud
b o iish ig a olib keluvchi
salbiy fiziologik jarayonlarni vujudga keltirishi mum kin. Yetarlicha
nazorat b o im a g a n d a fiziologik jarayonlar faol kechib, don butunlay
o ‘z-o‘zidan qizib qoladi.
Shuni esda tutish lozimki, o ‘z-o ‘zidan
saralanish salbiy fizik
xossa b o iib , uni y o ‘qotishga qaratilgan barcha tadbirlar hali-ha-
nuz o ‘z yechim ini topgani y o ‘q. Shuning uchun donning sifat
ko‘rsatkichlarini
aniq belgilash, shu bilan bir qatorda nam unaning
aniq b o iish id a m azkur fizik xususiyatni e ’tiborga olish lozim.
Don m assasining g ‘ovakligi.
G ‘ovaklik deganda don uyumidagi
donlararo havo bilan to ig a n b o ‘shliq tushuniladi. D on uyumining
g ‘ovakligi uni saqlash davrida kechadigan barcha fiziologik va
biologik jarayonlarga ta ’sir etadi.
G ‘ovaklik faqatgina donning m orfologik
tuzilishiga yirikligiga
b o g iiq b o iib g in a qolmay, balki uning namligi, begona aralashm alar
miqdori, qalinligi ham da uning bir tekisligiga b o g iiq d ir.
D on uyum ining g ‘ovaklaridagi havo uyum dagi har bir tirik
organizmni uzoq m uddat havo bilan ta ’minlab turadi. Shuningdek,
bu havo u ru g iik donlarning unish qobiliyatini saqlanishiga ham o ‘z
ta ’sirini k o ‘rsatadi. Don uyumining joylashishida
zichlik qanchalik
kam b o is a , g ‘ovaklik shunchalik yuqori b o ia d i. Bu esa amalda
k o ‘p joyni talab etadi.
D on uyum idagi g ‘ovaklikning hajm i don turi, nam ligi va boshqa
k o ‘rsatkichlarga b o g iiq holda turlicha b o ia d i. M asalan b ug‘doyni
1,2 -1,4 2sm 3 hajm dazichlaganda uning a slo g irlig ish u n g a muvofiq
7 30-820 g.l b o ia d i. D onning zichlanishi bilan natura orasidagi farq
g ‘ovaklik
hajm ini aniqlaydi, donning g ‘ovakligi o ralig‘idagi hajmi
don uyum ini egallagan umum iy hajm ga nisbatan belgilanadi. D on
uyumi g ‘ovakligini(S)quyidagi form ula bilan topish mumkin.
w
47
bu yerda; W - don uyum ining um um iy hajmi, ml;
V - don uyum i qattiq jism larining haqiqiy hajmi; ml.
G ‘ovaklikni shuningdek, quyidagi
formula yordam ida ham
aniqlash m umkin:
S = 100
- 1 = 100
-
—
100
w
bu yerda, t - don m assasining zichligi, g/ml
D on uyum ining ichida yirik va m ayda donlar aralash b o ‘lsa,
don uyumi zich joylashib, g ‘ovaklik nisbatan kichik b o ‘ladi, donlar
yirik-m aydaligi bir tekis bo'Isa, shuningdek yum aloq ham da p o ‘sti
notekis bo ‘lgan donlarda g ‘ovaklik nisbatan yuqori b o ‘ladi. Don
uyum ida nam lik qanchalik k o ‘p b o ‘lsa, to ‘kiluvchanlik
shuncha
qiyinlashadi va uyum ning zichligi oshadi.
B u hoi don uyum i g ‘ovakligining kam ayishiga olib keladi.
D onlarning saralanishi don uyumi g ‘ovakligining o ‘zgarishiga sabab
b o ‘ladi, hosil bo ‘lgan farq shamollatish, quritishda turli qavatlarda
havoning notekis taqsim lanishiga olib keladi.
