Barcha о ‘sim likturlarining urug‘lari va donlari tashqi muhitdan har
tfil gaz va bug‘lami o ‘ziga singdirib (sorbtsiyalash) olish xususiyatiga
ega. B a’zan m a’lum sharoitlarda
aksincha jarayon yuzaga kelib, bu
moddalar tashqi m uhitga chiqariladi (adsorbtsiyalash).
Don uyum ida k o ‘pgina sorbtsiyalash jarayonlari kuzatiladi:
adsorbtsiyalash, kapillyar kondensatlash va xemosorbtsiya. Bular-
ning
barchasi um um iy nom bilan donning sorbtsiyaon xususiyatlari
deb ataladi.
Har qanday don uyum i yaxshi sorbent hisoblanadi. Don uyum i
ning
yaxshi sorbent ekanligi quyidagi ikki omil bilan izohlanadi: har
bir
donning kolloid kapillyar-g‘ovak strukturaga ega bo'lishi ham da
don
uyum ining g ‘ovakligi.
M a’lumki
don uyumi nam lik, b u g 1 va turli hidlarni tashqi
muhitdan o ‘ziga singdirib olish xususiyatiga ega. D on uyumidagi
g ‘ovaklik, unda kapillyarlar b o ‘lishi yaxshi sorbent ekanligini
bildiradi. B u g 1, hid, nam lik va boshqa
suyuqliklarni don uyumi
tomonidan singdirilishi sorbtsiya, aksincha y a ’ni yuqoridagilarning
don
uyum idan chiqib ketishi adsorbtsiya deyiladi. D on uyumlarining
uglerod, azot, am miak, turli kislota va boshqa birikm alardan hosil
bo'lgan gazlarni o ‘ziga singdirib olishi ayniqsa kuchlidir.
Donlarni tashish jarayonida transport
vositalarining ishlashi
natijasida chiqadigan turli gaz va bug'larni ham don uyumi o ‘zi-
ga
yengil singdiradi. D on uyum i tom onidan singdirilgan neft m ah
sulotlari
hidini y o ‘qotish ju d a qiyin. Shuning uchun don uyumini
sorbtsion
xususiyatlarini chuqur bilish va tashish, joylash,
saqlash
jn rayonlarida
unga q at’iy e ’tibor berilishi lozim.
Don saqlash
om borlari va don tashuvchi transport vositalari
umumtin begona
hidsiz bo'lishi shart. Don uyumini saqlashda
MtqlftNh
joylarini
faol shamollatish, begona hid va gazlardan holi
olish kabi
tadbirlar ham don uyum ining sorbtsion xususiyatlariga
u/.vly b o g ‘langandir.
Don
uyum ining havodagi namlikni singdirib olishi, kapillyarlik va
G*ovak
tuzilishga ega ekanligi uning s u v g a ta ’sirchan m ahsulotligini
bildiradi.
51
Ushbu xususiyat don uyumining barcha kom ponentlari (don,
mikroorganizm lar,
zararkunandalar, donlar orasidagi b o ‘shliqni
to id irib turuvchi havo) uchun xosdir. D onga suv b u g ‘ining singishi
va nam ligining ortishi havoda suv b u g ‘ining bosimi don yuzasidagi
suv b u g in in g bosim idan yuqori b o ‘)ganda ro ‘y beradi. Aksincha
don yuzasidagi suv b u g ‘ining bosim i havonikidan yuqori b o ‘lsa, don
uyum idagi suv b u g ‘i havoga tarqaladi va nam lik pasayadi.
N am lik alm ashinuv jarayoni don uyumi bilan havo o ‘rtasida
uzviy bo g ‘langan holda o ‘tib, ulardagi suv bu g ‘ining
bosimi
tenglashguncha davom etadi. D on uyumi va havo nam ligi
bosim larining tenglashgandagi darajasi donning m uvozanat nam ligi
deb ataladi. D on uyum ining m uvozanat nam ligi don turiga va ombor-
xona haroratiga k o ‘ra turlicha b o ‘ladi.
