|
Ekologiya 11. Rom уоrм ато\. Л tos II кenт z 1: L
|
| bet | 38/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orgT/R
|
Moddalar
| | | | | |
Ko'rsatkichlar
| | |
1
|
Vodorod ko'rsatkichi
| |
6.0-9.0rN
|
2
| | | |
3
|
Um
| | |
4
|
Ма
| | |
5
|
Mis
| | |
6
| | | |
7
| | | |
8
| | | | | | | |
9
| | | |
10
| | | |
11
| | | |
T/r
|
Ifloslantiruvchi moddalar
|
RE К, me/1
| | | |
ichimlik
|
Baliqchilik
sohalarida
|
1
|
Ammoniv (NH0+)
|
2
|
0.5
|
2
|
Kaliv (К+)
|
-
|
50
|
3
|
Kaltsiv (Са++)
|
-
|
180
|
4
|
Ma1шiv (Mir++)
|
-
|
40
|
5
|
Natriv (Na+)
|
-
|
120
|
6
|
Nitrat-ion (NO3" )
|
40
|
40
|
7
|
Sulfat-ion (SO4.)
|
500
|
100
|
8
|
Xlorid ion (Се4·)
|
350
|
300
|
9
|
Ftor ion (F")
|
1.5
|
0.75
|
10
|
Fosfor(R)
|
-
|
0.3
|
11
|
Кislorodga bo'lgan Ьiologik talab (К.В.В Т5)*
|
3.0
|
3.0
|
12
|
Кislorodga bo'lgan kimvoviv talab (КВКТ)*
|
20
|
20
|
84
3-jadval
Xo'jalik va kundalik ishlarda ishlatiladigan suvlar va baliqchilik xo'jaliklarida zaharli moddalarning ruxsat etilgan kontsentratsiyasi
4-jadval
Toza ichimlik suvi tarkibl
12
|
Molibden
|
13
|
Mishk
|
14
|
Nitrat
|
15
| |
16
| |
17
|
Strontsiv
|
T/r
|
Ifloslantiruvchi moddalar
|
R Е К, me/ke:
|
1
|
Benz-a-piren
|
0.02
|
2
|
DDT
|
0.1
|
3
|
Geksaxlortsiklogeksan
|
0.1
|
4
|
Trixlordi fenil
|
0.03
|
5
|
Pentaxlordifenil
|
0.1
|
6
|
Simob
|
2.1
|
7
|
Kadmiy (harakatchan shakli)
|
3.0
|
8
|
Qo'rg'oshin
|
32.0
|
85
Demak ichimlik suvi ushbu kimyoviy tarkiЬiga ega Ьo'lishi kerak. TaЬiatda Ьizni o'rab turgan narsalar ichida eng harakatchan va za
rarli va zaharli moddalami o'ziga olib, zararsizlantiradigan yagona
muhit bu tuproqdir. Ко'р narsalami o'zining tarkiblda organik, noorga nik moddalarga aralashtirib zararsizlantiradi yoki utillashtiradi.
Suv va havo tuproq kaЬi xususiyatlarga ega emas, tuproq tozalovchi hisoЫanadi.
Tuproqni asosan ifloslantiruvchilar quyidagilar:
Qattiq metallaming tuzi; Pestitsidlar va gyerЬitsidlar Neft va neft mahsulotlari Havoni ifloslantiruvchi Suvni ifloslantiruvchilar
5-jadval
Tuproqni ifloslantiruvchilar uchun ruxsat etilgan me'yor
Zaharli gazlarning ruhsat etilgan me'yori
Atmosfera havosi tarkiblda turli gazlar aralashmasi ko'payib ketsa, bu narsa albatta inson sog'lig'iga zarar etkazadi. Havoda gazlardan is gazi ko'paysa, uni inson mutloq sezmaydi, bu gaz o'ta zaharli bo'lib
86
insonni o'limga olib keladi. Uning hidi bo'lmaydi shuning uchun ham inson is gazi borligini mutloq Ьilmay qoladi.
Sanoati rivojlangan katta shaharlarda havo nihoyatda og'ir ekan ligini shaharga kirib kelgan z.aharni sezish mumkin. Navoiy, Angren,
Olmaliq shaharlaridagi atmosfera havosida 1О dan ziyod inson sog'ligi uchun z.ararli gazlar bor.
Gazlarning xavfliligi shuki ular nafas olish jarayonida o'pkaga va qonga o'tadi, shilliq qavatidagi namliklar Ьilan Ьirikib yallig'lantiradi va
oxir oqibat og'ir kasalliklami keltirib chiqaradi. Gazlardan nafas olish
· natijasida o'pka raki, alyergiya, bronxial astma va nafas olish organlari kasalliklari ko'payib ketadi.
Demak havo ifloslangan hududlar ma'lum Ьo'lgach u yerlarda atmosferaga tashlanadigan gaz manbalarini topib ulami toz.alash va
atmosferaga imkon Ьori qadar toz.a havo tashlashga harakatqilish lozim.
Inson o'z tuzilishiga ko'ra kislorodsiz bor-yo'g'i Ьir necha minut yashay oladi, tiriklik jarayonida eng zarur narsa kislorod hisoЫanadi. Кislorod tarkiblda faqat inson organizimi uchun z.arur moddalar va shuningdek, ko'plikda zaharli moddalar ham Ьo'lishi mumkin.
Ma'lumotlarga ko'ra atmosferani ifloslantiruvchi manbalar quyida gilar hisoЫanadi: enyergetika 28.5%; rangli metallurgiya-21.6%; qora metallurgiya-15,2%; neftni qazib olish-7,9%; neftni qayta ishlash- 5,1%, qolgan tarmoqlardan 21,7% zaharli gazlar byeradi.
Atmosferaga tashlanadigan gazlar qattiq, suyuq, gaz holida, uzluksiz, davriy, Ьir yo'li katta hajmda, taminlashgan va tartibsiz holda bo'lishi mumkin.
Bu xil havoga tashlanadigan gazlar ichida eng xavflisi tartibsiz
havoga tashlanadigan gazlar hisoЫanadi, chunki bu tur gazlar maxsus qurilmalar ochilib ketib gaz changlarini toz.alovchi apparatlar ishlamay qolsa, Ьirdaniga atmosferaga katta miqdorda gaz chiqishi og'ir oqibatlarga olib keladi.
Havoga tashlanadigan gazlar quyidagicha guruhlanadi: foydalanishga ko'ra - texnologik va ventilyatsion tashlamlar; ish tartiblga ko'ra-baland trubalar, past, yerdajoylashgan; geometrik shakliga ko'ra- nuqtali va to'g'ri chiziqli;
uzoqqa tarqalishga ko'ra - ammiak zavodlaridan tashlangan zaharli gazlar sariq bo'Iib hatto kosmosdan ham ko'rinadi.
Havoga tashlanadigцn zaharli gazlar quyidagi usullar Ьilan toz.ala nadi, gazlarning ko'rinishiga qarab chang tasl1masidan, tumandan, gazli
va bug'li aralashmalardan tozalanadi.
87
Tozalash usuli ikki xil bo'ladi: Mehanik usul. А.
Fiziko-mehanik usul.B
Gazlar mehanik usul Ьilan tozalanganda changni cho'ktiruvchi kaloralar, tsiklonlar, filtrlar, xo'l chang ushlagichlar, fizik-kimyoviy usul Ьilan tozalanganda adsorbyerlar, qattiq reaktorlar va pechlar yordamida gazlar ushlanib qoladi.
7.7. Gazni mexanik usulda tozalash
Ko'pgina korxonalarda gazlami oddiy usulda gazni chang cho'k tiruvchi kameralarda olib qoladi.
Kamyera quyidagi usulda tozalash mumkin .
Chang holidagi gaz oqimi tindirgich kamyera ichiga kirib yuqori qavatga uriladi va yirik chang zarralari pastdagi Ьirinchi bunkyerga cho'kadi, keyin gazning yo'nalishi o'zgaradi. Ular pastki to'siqdan o'tib yana yuqoriga o'tiladi va o'z navbatida yana pastga tushadi.
Bu chang tutgich kamyeraga kirgan barcha zaharli gaz qo'shim chalami ushlab qolmaydi, bor-yo'g'i 58% zaharli qo'shimchalamitutib qolish irnkoniga ega. Bu kamyeraning hajmi nisbatan ju0,a katta.
Mexanik usulda gaz changlami tozalashningsamaraliligi ko'pchilik hollarda chang zarralaming yirik yoki kichikligiga bog'liqdir. Bu usulda qattiq yirikligiga bog'liqdir,chunki 40m.kg bo'lgan chang zarralarini ushlab qolish juda qiyin ular tozalangan gazlar Ьilan birgalikda atmosferaga chiqib ketadi.
Gazdagi chang zarralarini ushlab qoladigan ikkinchi usuli ko'proq samarali hisoЫanadi. Bu usulda tozalangan gazda ham ma'lum miqdor yoki 35% zaharli moddalar ajratib olinmaydi. Maxsus chang ushlagich tsiklon apparatiga gaz yuqori qismdan kirib keladi, gaz oqimi tsiklon ichida aylanib pastgki bunkyerga qarab harakat Ьilan chang zarrarlari cho'kadi, ulaming hajmi 5-40k km kattalikda Ьo'ladi. Tozalangan gaz oqimi pastda o'rtada katta truba orqali tepaga qarab harakatlanadi.
Siklonga kelayotgan gaz oqimi katta bosim Ьilan kiradi, buning uchun katta miqdorda elektr energiya sarf bo'ladi. bu usulni ham katta korxonalarda qo'llash mumkin.
Gaz changlarini tozalashning yana Ьir samaraliy usullaridan Ьiri filtr yordamida tozalash. Undan foydalanish sodda, ammo filtrlovchi elementlar uchun katta energiya sarflanadi. Filtrlovchi matyerial: gazla-
88
ma, juda qattiq qatlamli gazlamalar, zichlangan to'siqlar juda qimmat turadi.
Bu usulda ushlab qolinadigan chang zaттalarining hajmi ularning qancha foiz ushlab qolishini ko'rsatadi.
Bu usul Ьilan changdagi zaharli chang zaпalarini 99.7% gacha
ushlab qolinadi. Zarralarning asosiy qismi filtrda cho'kadi. Faqatgina filtrdan tez-tez yopishib qolgan chang zarralarni tozalab turish lozim. Gazlamadan bo'lgan chang ushlagich yuqori haroratga bardosh byera olmaydi. ·
Ho'l chang ushlagich yoki skrubbyer ham eng samaraliy chang ushlagichlaridan Ьiri bo'lib zaharli moddalaming 98,5% o'zida olib qoladi. Bu usulda gaz changlarini tozalashda albatta suvdan foydala nishga to'g'ri keladi. Xo'I usulda chang tozalashda suv sarfi ko'p bo'la di, ishlatilgan suvni doimo tozalab turishga to'g'ri keladi.
Skrubbyer apparatiga gaz oqimi pastdan byeriladi, yuqoriga ko'tarilayotgan gaz oqimi tepadan tushayotgan suv tomchilariga yopishib olib bunkyeming pastiga tushadi va shlam holida tozalashga yuboriladi. Tozalangan gaz apparatning yuqorisiga qarab harakat qiladi va toza holda chiqib ketadi.
Suv byeruvchi suyuqlik sifatida skrubbyerga boshqa kimyoviy su yuqliklar (oxakli sut) dan ham foydalanish mumkin. Кimyoviy suyuq liklardan foydalanilganda gaz kimyoviy tozalanadi. Skrubbyerdan tozalovchi apparat sifatida suvga ehtiyot bo'lish kerak, appartning Ьiron joyi teshilib suv oqib ketmasligi kerak.
Gazni tozalovchi eng so'ngi usullardan Ьiri elektrofiltrlar hisob lanadi. Elektro filtrlaming boshqa usullarga qaraganda ustunligi shun daki harorati 450°S atrofda bo'lib havoga juda ko'p zaharli Ьirkmalar chiqib ketayotganda bu usuldan foydalanish mumkin. Elektro filtming ishjarayoni elektr toki kuchsizlanisl1 natijasida chang zarralari cho'kadi. Bu usul bilan gazni tozalash natijasida 97% gacha zaharli moddalardan tozalaydi. Elektrofiltr chang zaпalarining maydasigacha (0,2 m kg) tozalash imkoniga ega. Hozirgacl1a hech Ьir usulda shuncha hajmdagi mayda zaттalami tozalay olmaydi. Bu usulda suvdan foydalanilmaydi, ammo elektr toki Ьilan ishlagani uchun texnika xavfsizligiga to'liq rioya qilish lozim. Havoga zaharli gazlami tashlovchi korxonalardan chiqqan Ьirikmalar shu tariqa tozalash usullari amaliyotda qo'llaniladi.
|
| |
